Αλλοτρίωση και α-λογία στη διαχείριση του περιβάλλοντος

Η φωτογραφία από το Portsmouth Natural History Museum

Αλλοτρίωση και α-λογία στη διαχείριση του περιβάλλοντος

Σταμάτης Πορτελάνος

π. Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Πρόεδρος του Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας

Τα αιολικά πάρκα προωθούνται ως μια λύση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής που έχει προκληθεί από την ανθρώπινη παραφροσύνη και απληστία. Όμως και σ’ αυτή τη λύση δεν λείπει ο σύγχρονος κοινωνικός ιός των συμφερόντων, αλλά και των διαμαρτυριών προς αναζήτηση πάντα του πολιτικά και γνήσια εφικτού, δυσεύρετου στην παγκοσμιοποιημένη οικονομικοπολιτική  ατζέντα, όχι ανέφικτου από ήρωες της αλήθειας και της αυταπάρνησης. Η μόλυνση του περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή ως μεταβολή του παγκοσμίου κλίματος είναι μια διαστροφή τού, υπαρκτικά, έλ-λογου όντος ως «επικυρίαρχου» και αρπακτικού δυνάστη εναντίον της ά-λογης ομορφιάς. Φευ! τα ά-λογα όντα, απροστάτευτα από την α-λογία του έλ-λογου, από δωρεοδοσία Πνεύματος, ανθρώπου. Τι αντίφαση! η α-λογία του λογικού ανθρώπου να τα βάζει με την κατά φύσιν ύπαρξη των αλόγων όντων. Υπερεκμετάλλευση, ιδιοτέλεια, ανισορροπία, υπερκέρδος, υπερκατανάλωση, απογείωση του άκρατου υλισμού, ιδιωτικές οδοί ευδαιμονίας αποτελούν συνέπειες πολιτικής απαιδευσίας και υποκρισίας, αποχρώσεις μηδενισμού διαχρονίας φιλοσοφημένου, ασκητικού, βίου. Όμως η υπαρκτική και οντολογική υπόσταση των όντων είναι βαθειά και εξαρτώμενη, σύμφωνα και με την Αριστοτελική εντελέχεια σε κάθε είδος.

Η τοποθέτηση ορίων στην ανθρώπινη ύπαρξη συνιστά σεβασμό στη σχέση με την υπόλοιπη δημιουργία και είναι αποτέλεσμα μιας καταγωγικής οντολογίας, η οποία υπερβαίνει εγωιστικές ερμηνείες και αντιλήψεις που οδηγούν σε ενέργειες κατάχρησης και καταστροφής της κτίσης. Η πρωτεύουσα θέση του λογικού ανθρώπου στη δημιουργία του κόσμου, χαρισμένη από Υπερούσια Αιτιώδη Αρχή, καθορίζει τόσο την ευθύνη που του ανατίθεται για να την αγαπήσει, να την διαχειριστεί, όσο και την εφευρετικότητα να συλλάβει το νόημα της ζωής του από τη σχέση μαζί της. Η εντολή που δίνει ο Θεός, στην Παλαιά Διαθήκη, «εργάζεσθαι και φυλάσσειν», παρέχει δικαίωμα και επιβάλλει καθήκον. Όταν θεωρήσουμε τον κόσμο αυθύπαρκτο, τότε γινόμαστε αναπολόγητοι και εύκολα μπορούμε να τον βεβηλώσουμε. Όταν αφαιρείται η ιερότητα της φύσης τότε ακολουθεί ο πεσιμισμός και η αυτοκαταστροφή. Η πίστη στην εσχατολογία του Χριστιανισμού παρέχει τη γνώση της πατρότητας των δημιουργημάτων όπως και το νόημα της μετα-μόρφωσης και ανα-καίνισής τους. Με την Ανάσταση του σαρκωμένου Λόγου «τα πάντα πεπλήρωται φωτός, ουρανός τε και γη και  τα καταχθόνια».  (Σ.Πορτελάνος, Διαπολιτισμική Θεολογία, εκδ. Έννοια, Αθήνα 2011).

Η διάκριση των φύσεων, ελλόγων και αλόγων στην κτίση, απαιτεί αναγνώριση του εαυτού του ανθρώπου από αιώνιες καταβολές και ριζώματα. Η ματαιότητα του ανθρώπου ήταν η αιτία να παρασυρθεί και να υποταγεί η κτίση, η συναφής προς αυτόν, στη ματαιότητα και στη φθορά. (Φιλοκαλία, τ. 4, ια΄, εκδ. Αστήρ, σ. 32) Ο θαυμασμός και η νομοτέλεια στην κτίση αποτελεί μια μαθητεία στη μεταφυσική με τη θεία πρόνοια να εμφανίζεται στη λειτουργία των όντων: «Μέχρι κώνωπός μοι νόει και ιστού του της αράχνης! Πόθεν γαρ τοσούτον ταύτη χορηγείται νήμα λέγε;». (Συμεών Ν. Θεολόγου, Λόγος ΚΤ΄) Αυτή την θ. πρόνοια και νομοτέλεια απορρυθμίζει ο άνθρωπος με το κατακτητικό και ανόριο εγώ του.

Θα μου επιτρέψει ο αναγνώστης να παραθέσω ένα αποκαλυπτικό παράδειγμα της ασύνετης χρήσης του περιβάλλοντος του ανθρώπου, αλλά και της κατανόησης της ελεύθερης λειτουργίας του κάθε όντος, ελλόγου και α-λόγου, μέσα στη δημιουργία. Στο Πόρτσμουθ υπήρχε μια περιοχή με έγχρωμες πεταλούδες που κοσμούσαν το χώρο ο οποίος δεχόταν επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο, όπως και στη Ρόδο μας. Θαύμαζαν τον πλούτο της δημιουργίας, την ομορφιά που συνέθετε ένα φυσικό και απρόσβλητο περιβάλλον, ελεύθερο από την ανθρώπινη λεηλάτηση και κακοήθεια που προϋποθέτει οικολογική συνείδηση. Όμως η α-λόγιστη εμπορικότητα του ανθρώπου αποφάσισε να διαταράξει τη «φύση» των πεταλούδων της ελεύθερης αέρινης αυτοπραγμάτωσής τους, αλλά και την ισορροπία της περιοχής κατασκευάζοντας εργοστάσια και μεταβάλλοντάς την σε βιομηχανική, σκορπίζοντας ρυπογόνες ουσίες. Ο ρύπος στο νου του ανθρώπου ακολουθήθηκε από το ρύπο στο περιβάλλον Σε λίγο καιρό οι έγχρωμες και εκπάγλου καλλονής πεταλούδες μεταχρωματίστηκαν σε γκρίζες. Η αλλοτρίωση του ανθρώπου αλλοτρίωσε τη φυσική υπόσταση των πεταλούδων.

Μετά από διαμαρτυρίες έλ-λογων ανθρώπων όταν σταμάτησε η λειτουργία των εργοστασίων και η ατμόσφαιρα καθάρισε από τους ρύπους, τότε οι πεταλούδες επανέκτησαν το φυσικό τους χρώμα, στην αυθεντική τους υπόσταση. Η αναγκαστική προσαρμοστικότητά τους στη ρυπογόνα αλλαγή, ώστε να επιβιώσουν, εγκαταλείφθηκε όταν υπήρξε η επανάκλιση της ελλογίας του ανθρώπου. Έτσι οι πεταλούδες επανήλθαν στο πρωτόκτιστο κάλλος τους. Όπως οφείλει και ο άνθρωπος να μετα-μορφώσει τον εαυτό του στην αυθεντική του υπόσταση και να επαναπροσαρμοστεί στο αληθώς συζήν με τη φύση, επαναφέροντάς την στην ελευθερία του υποστατικού της μεγαλείου. Όταν τα ά-λογα όντα έχουν εντολοδόχο «λόγο» αυτογνωσίας και επαναπροσαρμογής, ο άνθρωπος θα εμμείνει χειρότερος απ’ αυτά, α-χρηστεύοντας τη θειότητα ακόμη και του ασυνείδητου;; Η Δημιουργία, τα οικοσυστήματα ενέπνευσαν ποιητές που παρήγαγαν ποίηση αμέτρητων σελίδων, αφού η φύση μιλά, μιλά «αλαλήτως»…, κραυγάζει αλλά ποιος ακούει;; Και μια άλλη προσέγγιση: ο άγιος Μάξιμος σημειώνει ότι άνθρωποι από την κατανόηση της κτίσης, των ποιημάτων του Δημιουργού και από την ευκοσμία τους διδάχτηκαν την ύπαρξή του. (Αγίου Μαξίμου, Περί διαφόρων αποριών, PG. 91).