13/11/19

Βλαχογιάννης Απόστολος, Απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών στα σχολεία

ΤΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΣΩΘΕΙ ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α.) με την απόφαση του Παπαγεωργίου κ.ά. κατά Ελλάδας της 31ης Οκτωβρίου 2019 δεν επεμβαίνει μεν στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται το μάθημα των θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία, επιβάλλει όμως να διαφυλάσσεται ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων των μαθητών και των γονέων τους.

Ερώτηση Πολίτη:
Θα ήθελα να ρωτήσω για την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά της Ελλάδας περί απαλλαγής των παιδιών από το μάθημα των Θρησκευτικών.

Απάντηση:

Η σχέση μεταξύ των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του ΣτΕ και της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα

Με την απόφασή του Παπαγεωργίου κ.ά. κατά Ελλάδας της 31ης Οκτωβρίου 2019, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α.) παρεμβαίνει σε ένα πολυσυζητημένο, ιδιαίτερα επίκαιρο και πάντα ευαίσθητο θέμα στην Ελλάδα: την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών στο σχολείο. Ας θυμίσουμε εδώ ότι ένα μήνα πρωτύτερα, ανάλογη απόφαση είχε εκδώσει η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Α.Π.Δ.Π.Χ). Με το ίδιο θέμα ασχολήθηκε βέβαια και το Συμβούλιο της Επικρατείας στις αποφάσεις της Ολομελείας του 660/2018[1] και 1749/2019.

Η κρίση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Το Ε.Δ.Δ.Α. έκρινε ότι ο προβλεπόμενος τρόπος απαλλαγής των μαθητών από τη διδασκαλία των θρησκευτικών στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, προσκρούει στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Συγκεκριμένα, η υποχρέωση των γονέων να δηλώσουν ότι το παιδί τους δεν είναι Χριστιανός Ορθόδοξος, παραβιάζει το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου,[2] όπως ερμηνεύεται υπό το φως του άρθρου 9 της ΕΣΔΑ,[3] επειδή «το ισχύον σύστημα απαλλαγής των παιδιών από τα θρησκευτικά δύναται να θέσει μη προσήκον βάρος σε γονείς, με κίνδυνο την έκθεση ευαίσθητων πτυχών της προσωπικής ζωής τους και […] η πιθανότητα σύγκρουσης [με τις κρατούσες θρησκευτικές πεποιθήσεις] είναι πιθανό να τους αποτρέψει από το να υποβάλουν αυτή την αίτηση, ιδίως εάν ζουν σε μια μικρή και θρησκευτικά συμπαγή κοινωνία…» (σκ. 87).
Ακολουθώντας την πάγια νομολογία του, το Δικαστήριο του Στρασβούργου προφυλάσσει την αρνητική πτυχή της θρησκευτικής ελευθερίας, την ελευθερία δηλαδή του ατόμου να μην υποχρεώνεται να αποκαλύψει το θρήσκευμά του. Επιβεβαιώνει έτσι απόλυτα την απόφαση της Α.Π.Δ.Π.Χ., η οποία είχε κάνει δεκτό ότι με αυτόν τον τρόπο παραβιάζεται, πέραν της θεμελιώδους αρχής της αναγκαιότητας της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τόσο το άρθρο 13 του Συντάγματος περί ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης όσο και το άρθρο 9 και το άρθρο 2 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ.

Η νομολογία του ΣτΕ

Σε σχέση με τη νομολογία του ΣτΕ το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο. Στην αρχική απόφασή του το 2018, το ΣτΕ είχε δεχτεί ότι η δήλωση απαλλαγής των μαθητών, που υποβάλλεται από τους γονείς, θα πρέπει να αναφέρει ότι αυτοί «δεν επιθυμούν, για λόγους θρησκευτικής συνειδήσεως, ήτοι διότι είναι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθεοι, να παρακολουθήσουν τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών» (σκ. 7).
Αντιθέτως, στην απόφαση του 2019 το Δικαστήριο μεταβάλλει την προηγούμενη τοποθέτησή του προσδιορίζοντας μάλιστα στη σκέψη 16 το ακριβές περιεχόμενο της δήλωσης απαλλαγής ως εξής: «Λόγοι θρησκευτικής συνείδησης δεν επιτρέπουν τη συμμετοχή (μου ή του παιδιού μου) στο μάθημα των θρησκευτικών». Με αυτόν τον τρόπο, φαίνεται να προσαρμόζει τη νομολογία του στην επερχόμενη απόφαση του ΕΔΔΑ προδικάζοντάς τη, χωρίς ωστόσο να αλλάζει την κρίση του ως προς την ουσία της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών.

Διάλογος

Πρόκειται για μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα υπόθεση, που καταδεικνύει στην πράξη το διάλογο μεταξύ μιας συνταγματικά κατοχυρωμένης ανεξάρτητης αρχής, του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου και ενός υπερεθνικού δικαστηρίου.
Στο δια ταύτα, το Ε.Δ.Δ.Α. με την απόφασή του αυτή δεν επεμβαίνει μεν στον τρόπο με τον οποίο διδάσκεται το μάθημα των θρησκευτικών στα ελληνικά σχολεία, επιβάλλει όμως να διαφυλάσσεται ο σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων των μαθητών και των γονέων τους.
Απόστολος Βλαχογιάννης
Δρ. Νομικής, Université Panthéon-Assas Paris II,
Μέλος Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού (ΣΕΠ) στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Υποσημειώσεις:

[1] Βλ. σχετικά https://www.syntagmawatch.gr/my-constitution/ine-ipochreotiki-i-thriskeftiki-ekpedefsi-sta-scholia/.
[2] Δικαίωμα στην εκπαίδευση: «Ουδείς δύναται να στερηθή του δικαιώματος όπως εκπαιδευθή. Παν Κράτος εν τη ασκήσει των αναλαμβανομένων υπ’ αυτού καθηκόντων επί του πεδίου της μορφώσεως και της εκπαιδεύσεως θα σέβεται το δικαίωμα των γονέων όπως εξασφαλίζωσι την μόρφωσιν και εκπαίδευσιν ταύτην συμφώνως προς τας ιδίας αυτών θρησκευτικάς και φιλοσοφικάς πεποιθήσεις.»

[3] Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας: «1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις την ελευθερίαν σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας, το δικαίωμα τούτο επάγεται την ελευθερίαν αλλαγής θρησκείας ή πεποιθήσεων, ως και την ελευθερίαν εκδηλώσεως της θρησκείας ή των πεποιθήσεων μεμονωμένως,  ή συλλογικώς δημοσία ή κατ’ ιδίαν, δια της λατρείας, της παιδείας, και της ασκήσεως των θρησκευτικών καθηκόντων και τελετουργιών.»

7 σχόλια:

  1. ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΟΡΚΙΖΟΜΑΖΣΤΕ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΘΕΗΣ ΣΑΤΑΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ.
    Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΩΝ ΧΑΝΙΩΝ ΟΡΙΖΕΙ ΟΤΙ ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΘΕΛΕΙ ΝΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΕΙ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙ ΟΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ..ΟΧΙ ΟΤΙ ΜΑΣ ΚΑΤΕΒΕΙ.
    ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙ ΟΙ ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΙΣΧΥΟΥΝ ΟΛΑ ΤΑ ΑΛΛΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΤΕΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΠΟΔΟΜΗΤΩΝ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Με άλλα λόγια το ΕΔΔΑ απέρριψε το αίτημα των προσφυγόντων για ακύρωση των νέων Π.Σ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμε, 14 Νοεμβρίου 2019 - 2:34 μ.μ.
    Καμία σχέση. Θέλεις και παρερμηνεύεις το ΕΔΔΑ ή κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις;
    Αλλά, ακόμη κι αν το ΕΔΔΑ δεν ακύρωσε τα νέα ΠΣ - έτσι κι αλλιώς δεν έχει δυνατότητα ακύρωσης - αυτά ακυρώθηκαν τετράκις από το ΣτΕ!!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Και όμως αυτό ήταν το αίτημα της προσφυγής στο ΕΔΔΑ. Ζήτησαν ακύρωση των ΠΣ, επειδή κατά τη γνώμη τους είναι ομολογιακά, υποστηρίζοντας ότι γι' αυτό το ΜτΘ πρέπει να γίνει προαιρετικό/επιλεγόμενο. Το ΕΔΔΑ αρνήθηκε να μπει σε παιδαγωγικά θέματα και δεν ακύρωσε τα ΠΣ. Το εντυπωσιακό είναι οτι στο ζήτημα αυτό το ΣτΕ έκανε τα αντίθετα, με ολέθριες συνέπειες για το μάθημα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ελευθερες απαλλαγες. Αυτο ειναι το συμπερασμα. Αποδεκτες και απο το ΣτΕ. Ποτε θα το καταλαβετε; Οταν θα αρχισει να ισχυει το νεο καθεστως, θα ειναι συνταγματικοτατο. Το ΣτΕ και το ΕΔΔΑ καταργουν την αποφαση του εφετειου. Η εγκυκλιος Λοβερδου, η οποια και καταργειται απο τις αποφασεις ΣτΕ και ΕΔΔΑ, ειναι η εφαρμογη της αποφασης του εφετειου για τις απαλλαγες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. "Ελεύθερες απαλλαγές".
    Δεν ισχύει. Το ΣτΕ προβλέπει απαλλαγή για αλλόθρησκους, ετερόδοξους και άθεους.
    "Ελεύθερες" μπορούν να καταστούν οι απαλλαγές:
    1. εάν γίνει επιτρεπτή/ανεκτή η κατάχρηση του δικαιώματος απαλλαγής.
    2. εάν κάποιοι - και θεολόγοι- προπαγανδίσουν εντατικά μέσα στη μαθητική κοινότητα για το δήθεν δικαίωμα όλων στην απαλλαγή.

    Εάν οι αποφάσεις ΣτΕ και ΕΔΔΑ προβλέπουν απαλλαγές χωρίς αναφορά στο θρήσκευμα στην Υπεύθυνη Δήλωση, δεν σημαίνει ότι δίνουν και το δικαίωμα απαλλαγής σε όλους. Απαλλαγές υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες. Αλλά δεν υπάρχει μεγάλος αριθμός απαλλασσομένων. Γιατί; Γιατί απλά, όπως και εδώ προβλέπουν οι δικαστικές αποφάσεις, οι απαλλασσόμενοι κάνουν μάθημα! Άλλο μάθημα, αλλά μάθημα. Όταν λοιπόν το Υπουργείο ρυθμίσει το νέο καθεστώς απαλλαγών οφείλει να ρυθμίσει και το τι θα κάνουν οι απαλλασσόμενοι μαθητές. Εάν οι μαθητές κληθούν να επιλέξουν μεταξύ χριστιανικού μαθήματος θρησκευτικών και άλλου μαθήματος "ηθικής", "φιλοσοφίας" ή θρησκειολογίας, σε αντίθεση με όσα λένε οι νεωτεριστές, η συντριπτική πλειονότητα θα παραμείνει στο ορθόδοξο μάθημα. Άλλωστε και στις "ελεύθερες" απαλλαγές Στυλιανίδη, συνολικά τα ποσοστά απαλλασσομένων, που συνήθως μάλιστα απλώς κάθονταν εκτός τάξης, ήταν ποσοστό μικρότερο του 1%. Τυχαίο;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Το ΣτΕ προβλεπει απαλλαγη για ολους αυτους με επικληση της θρησκευτικης συνειδησης. Βρειτε εναν τροπο να ελεγχει το κρατος ποιος ειναι τι για να ξερει αν δικαιουται απαλλαγη και ξανασυζηταμε για το αν μπορει να την κοψει σε οσους δεν τη δικαιουνται. Επισης, κανεις δεν μπορει να ελεγξει την αλλαγη της θρησκευτικης συνειδησης απο ταξη σε ταξη.
    Οι ΓΟΧ παιρνουν απαλλαγη;
    Το ποσοστο απαλλαγων συνολικα και με τα νεα θρησκευτικα ηταν 1%. Τυχαιο;
    Δεν προβλεπεται αυτοματως εναλλακτικο μαθημα, αλλα εφοσον συμπληρωθει ικανος αριθμος απαλλασσομενων. Μενει να δουμε που θα βαλει τον πηχη το υπουργειο.
    Η πλειοψηφια θα παραμεινει στο μαθημα, οντως. Αλλα να δουμε το καθεστως του μαθηματος αυτου. Αν γινει επι της ουσιας επιλεγομενο, το υπουργειο δεν θα πληρωνει αλλους 3000 καθηγητες για να ντουμπλαρουν τους θεολογους σε καθε τμημα. Θα χαθουν ωρες και θεσεις.
    Οταν οι μαθητες θα κληθουν να επιλεξουν -υπο καθεστως επιλεγομενου μαθηματος-, θα επιλεξουν αναμεσα στο μαθημα που θα τους δινει τον υψηλοτερο βαθμο με τη μικροτερη εκ μερους τους συνεπεια. Αυτη ειναι η εκπαιδευτικη πραγματικοτητα. Καθολου τιμητικο για τα θρησκευτικα να καταληξουν σαν μαθημα που ολοι θα παιρνουν εικοσαρια για το τιποτα προκειμενου να υπαρχουν ωρες για τους διδασκοντες. Αφηστε την ποιοτητα των παρακολουθουντων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή