Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Οι Αρχιεπίσκοποι Αμερικής και το Κυπριακό

Οι Αρχιεπίσκοποι Αμερικής και το Κυπριακό

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

                                          ΜΕΡΟΣ Α΄

                    Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος

Οι πρώτες ενδείξεις από τον Αρχιεπίσκοπο Αμερικής κ. Ελπιδοφόρο δείχνουν ότι θα ακολουθήσει στα εθνικά ζητήματα και ιδιαίτερα στο Κυπριακό

διαφορετικό δρόμο από εκείνον των προκατόχων του Αρχιεπισκόπων Ιακώβου, Σπυρίδωνος και Δημητρίου. Η συνέντευξή του στην «Χουριέτ» και η εγκύκλιός του για το Κυπριακό (Βλ. ΕΣΤΙΑ 26/7/2019 και 5/8/2019) είναι σαφείς ενδείξεις της διαφορετικής πολιτικής από τους προκατόχους του που θα ακολουθήσει.          

Η ενθρόνιση, τον Απρίλιο του 1959, του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ιακώβου συμπίπτει χρονικά με τη συμφωνία Ζυρίχης – Λονδίνου για το Κυπριακό. Ο Ιάκωβος εξελέγη στις 14/2/1959 και ενθρονίστηκε την 1/4/1959. Η Συμφωνία της Ζυρίχης υπογράφηκε στις 11/2/1959 και επικυρώθηκε στο Λονδίνο στις 19/2/1959. Ο αγώνας του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου υπέρ των δικαίων του Ελληνισμού και της Κύπρου ήταν μακρύς και τραχύς. Από το 1963 η Τουρκία επιδίωξε να εισβάλει και να υποδουλώσει τους Έλληνες της Κύπρου. Τον Μάρτιο του 1964, κατά τη διάρκεια συγκρούσεων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και εγκάθετων  Τουρκοκυπρίων, η Τουρκία προετοίμασε εκστρατευτικό σώμα με σκοπό να αποβιβαστεί στο νησί. Όταν το πληροφορήθηκε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Λίντον Τζόνσον έσπευσε να γράψει στον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού αυστηρή επιστολή, με την οποία ουσιαστικά του απαγόρευε να χρησιμοποιήσει τα αμερικανικά όπλα κατά της Μεγαλονήσου. Η επέμβαση αποφεύχθηκε. Ο Ιάκωβος αργότερα δήλωσε ότι εκείνος είχε γράψει εν σχεδίω την επιστολή του Προέδρου των ΗΠΑ*.

Τον Σεπτέμβριο του 1964 28 ελληνοαμερικανικές οργανώσεις με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο, πρότειναν στον Πρόεδρο Τζόνσον  να δοθεί η ευκαιρία στους Κυπρίους να αποφασίσουν για το ενδεχόμενο της αυτοδιάθεσης και της ένωσης τους με την Ελλάδα και να προστατευθεί η τουρκοκυπριακή μειονότητα σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. Τον Σεπτέμβριο του 1974 και μετά την εκ μέρους των Τούρκων  εισβολή και την εθνοκάθαρση σε βάρος των Ελλήνων της Κύπρου στο 37% του εδάφους της, με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου, διοργανώθηκε στην Ουάσινγκτον η μεγαλύτερη διαδήλωση στην ιστορία των Ελλήνων των ΗΠΑ. Σε αυτή συμμετέσχον άνω των 60.000 ελληνοαμερικανών.

Το αίτημα του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου και των Ελληνοαμερικανικών οργανώσεων  προς τον Αμερικανό Πρόεδρο Φορντ και το Κογκρέσο ήταν να ασκηθεί εμπάργκο όπλων προς την Τουρκία για να πιεσθεί αυτή να αποσύρει τις στρατιωτικές της δυνάμεις από την Κύπρο και να επιστρέψουν τα θύματα του Αττίλα στις εστίες τους. Παρά τη λυσσώδη αντίδραση του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρυ Κίσινγκερ και του Προέδρου Φορντ, τον οποίο αυτός επηρέαζε, το Κογκρέσο επέβαλε το εμπάργκο.

Αμέσως μετά τη θετική απόφαση για την Ελλάδα και την Κύπρο άρχισε ο αγώνας του Αρχιεπισκόπου να διατηρηθεί το εμπάργκο. Απέναντί του ο Κίσινγκερ, ο  Πρόεδρος των ΗΠΑ και πολυάριθμα μέλη του  Κογκρέσου και της Βουλής των Αντιπροσώπων. Στα πλαίσια του αγώνα του ο Αρχιεπίσκοπος έδωσε συνέντευξή στην αμερικανική εφημερίδα The Grand Rapids Press, στην οποία κατήγγειλε τις καταστροφές που προκαλούσαν σε χώρους πολιτισμού και υποδομές των κατεχομένων εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας τα τουρκικά στρατεύματα. Η δημόσια παρέμβασή του έδωσε την ευκαιρία στον Γερουσιαστή Τεντ Κένεντι να τον προσκαλέσει σε ακρόαση στη Γερουσία για να μιλήσει περί της καταστάσεως στην Κύπρο. Τον Ιανουάριο του 1975 ο αείμνηστος Ιάκωβος απέστειλε σε κάθε Γερουσιαστή προσωπικά ένα πλήρη φάκελο για την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στην Κυπριακή Δημοκρατία και τις συνέπειές της. Η προσπάθειά του ήταν να πείσει ότι για να συνεχισθεί το εμπάργκο όπλων στην Τουρκία πρέπει να πρυτανεύσει η λογική του κράτους δικαίου και όχι η στρατηγική της σκοπιμότητας.

Το 1978 η Τουρκία απείλησε έμμεσα τις ΗΠΑ υπογράφοντας πρωτόκολλο συνεργασίας με την ΕΣΣΔ. Ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζίμι Κάρτερ θορυβήθηκε από την ενέργεια της γείτονος και αποφάσισε να υποστηρίξει και αυτός την πλήρη κατάργηση του εμπάργκο. Ο Ιάκωβος αντέδρασε πάλι αμέσως. Επειδή ο Κάρτερ ήταν θρησκευόμενος έγραψε επιστολή προς τον Αμερικανό Πρόεδρο, την οποία συνυπέγραψε ο επικεφαλής των Μεθοδιστών στις ΗΠΑ, των οποίων ήταν μέλος ο Κάρτερ. Στην επιστολή αναφερόταν η υπόσχεσή του ότι θα υποστηρίξει με όλες του τις δυνάμεις τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπου αυτά παραβιάζονται. Στις 16 Απριλίου 1978 ηγήθηκε πορείας διαμαρτυρίας στην Ουάσινγκτον για την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο. Σε αυτήν συμμετέσχον πάνω από 20.000 άτομα. Στις 8 Μαΐου απέστειλε λακωνικό τηλεγράφημα σε Γερουσιαστές ζητώντας τους να μην υποκύψουν στον εκβιασμό της Τουρκίας και να ψηφίσουν τη συνέχιση του εμπάργκο μέχρις ότου αποχωρήσουν τα τουρκικά στρατεύματα από τη Μεγαλόνησο και επιστρέψουν οι πρόσφυγες στα σπίτια τους.

Τελικά υπερίσχυσε στις ΗΠΑ ο ωφελιμισμός και όχι το δίκαιο. Το εμπάργκο καταργήθηκε. Ο Ιάκωβος ζήτησε από τους ελληνοαμερικανούς να μην απογοητευθούν, αλλά ως αμερικανοί πολίτες να θεωρήσουν την άρση του εμπάργκο ως πρόκληση εμμονής  τους στον αγώνα τους υπέρ του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που πρέπει να είναι και αγώνας κάθε κυβέρνησης των ΗΠΑ.  Τους σημείωσε επίσης ότι το θετικό από όλη τους τη δραστηριότητα για το Κυπριακό ήταν η απόδειξη ότι τα μέλη της ελληνοαμερικανικής κοινότητας έχουν δύναμη και μπορούν να επηρεάζουν την κυβέρνηση και τα νομοθετικά σώματα της δεύτερης πατρίδας τους.

Σημειώνεται ότι η περίοδος του αγώνα του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου υπέρ των δικαίων του Κυπριακού Ελληνισμού σηματοδότησε την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης στην πολυάριθμη και ισχυρή αριθμητικά, οικονομικά και κοινωνικά κοινότητα των ομογενών μας στις ΗΠΑ και είχε ως αποτέλεσμα τη συνέχιση των αγώνων της υπέρ των δικαίων του Ελληνισμού στο Μακεδονικό, αλλά και την έμπρακτη συμπαράσταση των ελληνοαμερικανικών οργανώσεων στην οικονομική κρίση που διέρχονται οι συμπατριώτες τους στην Ελλάδα.-

*Τα περισσότερα από τα παρατιθέμενα στοιχεία προέρχονται από τη διδακτορική διατριβή του Αθανασίου Γραμμένου, η οποία εξεδόθη το 2018 από τις εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, με τίτλο «Ορθόδοξος Αμερικανός – Ο Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Ιάκωβος στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις (1959-1996)».