Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄

Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Στις 10 Απριλίου 1821, ανήμερα του Πάσχα, η οθωμανική εξουσία δολοφόνησε με απαγχονισμό τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριο τον Ε΄. Αιτία, η παράβαση της βασικής υποχρέωσης, που αναλάμβανε ο εκάστοτε Πατριάρχης από την υποδούλωση του Γένους, το 1453 και μετά, να εγγυάται και να επιβάλλει τη μόνιμη υποταγή στο Δοβλέτι των ραγιάδων.

          Από τις αρχές του Μαρτίου 1821, όταν η Πύλη πληροφορήθηκε την έκρηξη της επανάστασης στη Μολδοβλαχία και στη συνέχεια την έναρξη της στην Πελοπόννησο, ανησύχησε και άρχισε να κινείται και να υποκινεί τον φανατισμένο όχλο εναντίον των Ελλήνων της Πόλης.

Στις 9 Μαρτίου 1821 επιδόθηκε στον Πατριάρχη φιρμάνι του σουλτάνου Μαχμούτ. Με αυτό του ζητούσε να αποκηρύξει την εξέγερση και, χάριν εγγυήσεως, να αποστείλει ως ομήρους στις οθωμανικές φυλακές επτά Μητροπολίτες. Παράλληλα, από τις 24 Μαρτίου 1821,  άρχισαν οι εκτελέσεις επιφανών Φαναριωτών και έναν αρχιερέα, τον Εφέσου Διονύσιο, τον απαγχόνισαν στο Βαλούκ παζάρ....

          Υπό συνθήκες τρόμου και ενώ όλοι οι Έλληνες της Πόλης βρίσκονταν υπό το γιαταγάνι του οθωμανού κατακτητή έγινε ο αφορισμός του Υψηλάντη και των συνεργατών του. Οι ιδεολόγοι εχθροί της Εκκλησίας απομονώνουν το γεγονός του αφορισμού. Σκοπίμως παραβλέπουν τις συνθήκες υπό τις οποίες συνέβη και αγνοούν το άλλο έργο του Πατριάρχη Αγίου Γρηγορίου Ε΄. Στις 17 Ιουλίου 1821 και στον επιτάφιο λόγο, που εκφώνησε ο Κωνσταντίνος Οικονόμος εξ Οικονόμων ενώπιον του λειψάνου του Πατριάρχη στην Οδησσό είπε, μεταξύ άλλων:

          «Ποσάκις ο αοίδιμος κατεπάλαισεν ανδρείως ή φρονίμως ωκονόμησε προσταγάς τυραννικάς, αίτινες απέβλεπον εις καταφρόνησιν της Εκκλησίας του Χριστού. Πόσους ιδρώτας έχυσεν ίνα διατηρήση τα προνόμια της Ορθοδοξίας...Δις εξεβλήθη της πατριαρχείας ο μακάριος, ως άλλος Χρυσόστομος υπό της εξουσίας του σκότους....Εκτελέσας τους ιερούς της Αναστάσεως ύμνους, ελειτούργησε την εσχάτην επί γης ιερουργίαν και έφαγε το τελευταίον Πάσχα το μυστικόν...Ιδού της ασεβείας οι υπηρέται τον αρπάζουσι βιαίως και καταβιβάζουσιν εις σκοτεινήν φυλακήν. Δι’ όλης της τριημέρου Αναστάσεως εκρέματο επί ξύλου ο παναγιώτατος...».

          Ο Γρηγόριος Ε΄ είχε αναγνωρισθεί ως άγιος στη συνείδηση του λαού αμέσως μετά τον απαγχονισμό του. Η επίσημη αναγνώριση έγινε το 1921,  στα εκατό χρόνια από την Επανάσταση και την δολοφονία του, από την Εκκλησία της Ελλάδος, με την συμμετοχή και προεδρία του Πατριάρχη Αλεξανδρείας Φωτίου. Σπανίως οι λόγιοι είναι κοντά στην λαϊκή συνείδηση. Ένας ποιητής που την εξέφρασε  ήταν  ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης. Στις  25 Μαρτίου 1872 κατά την τελετή αποκάλυψης  του ανδριάντος του Πατριάρχου, στην πρόσοψη του Πανεπιστημίου Αθηνών, εκφώνησε λόγο και απάγγειλε  το ιστορικής διάστασης ποίημα που εμπνεύστηκε. Το ποίημα του αρχίζει: «Πώς μας θωρείς ακίνητος;...Πού τρέχει ο λογισμός σου;...» και τελειώνει με το ότι ο Πατριάρχης θα ξυπνήση, «όταν στα δάση, στα βουνά, στα πέλαγα, βροντήση το φοβερό μας κήρυγμα: Χτυπάτε, πολεμάρχοι!...Μη λησμονείτε το σχοινί παιδιά του Πατριάρχη!».