Ιωάννης Φύκαρης, Παιδαγωγικά και Θεολογικά εξαγόμενα του 1ου Διεθνούς Συνεδρίου της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων

Παιδαγωγικά και Θεολογικά εξαγόμενα του

1^ου Διεθνούς Συνεδρίου της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων

Ιωάννη Φύκαρη

Επίκουρου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Την Παρασκευή 15 Νοεμβρίου και το Σάββατο 16 Νοεμβρίου 2019 πραγματοποιήθηκε το 1^οΔιεθνές Συνέδριο της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων, η ουσία και το περιεχόμενο του οποίου εστίασε στησυμβολή και την επίδραση του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς και του μακαριστού πατρός Γεωργίου Φλορόφσκυ στη Θεολογία και την Παιδεία.

Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν 23 εισηγήσεις, εκ των οποίων οι 7 προέρχονταναπό τον διεθνή χώρο και οι 16 από τον ελληνικό χώρο.

Από το πλήθος των εμπεριστατωμένων εισηγήσεων αλλά και τον παραγωγικό διάλογο, που αναπτύχθηκε σε όλο το εύρος των συνεδριών προέκυψαν συμπερασματικά τα ακόλουθα εξαγόμενα, όσον αφορά τη Θεολογία και την Παιδεία, σύμφωνα με το πνεύμα και τη διδασκαλία του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς και του μακαριστού πατρός Γεωργίου Φλορόφσκυ:

Οι άγιοι αποτελούν το τελειότερο πρότυπο όλων των αρετών, σύμφωνα με το οποίο η τραυματισμένη ψυχή του κάθε ανθρώπου μπορεί να θεραπευθεί μόνο με την πίστη στον Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό. Για τον Άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς δύο είναι τα στάδια της πίστεως. Το πρώτο στάδιο είναι η απάρνηση της αμαρτίας του κόσμου και το δεύτερο η σύνδεση με τον Θεό. Με την πίστη, ο νους ταπεινώνεται μπροστά στο μεγαλείο του Θεού. Μέσω της ταπεινοφροσύνης η ψυχή στολίζεται  με σωφροσύνη. Ο νους, εκτός Χριστού, είναι στείρος και άγονος  και δεν οδηγείται σε αληθινή αυτογνωσία. Η θέση της Θεολογίας, ως Λόγου Θεού θεωρείται απαραίτητη εντός της Παιδείας. Με τη Θεολογία εντός της οντολογίας του ανθρώπου, η Παιδεία χριστοποιείται και λογικοποιείται, αποδεχόμενη το μυστήριο της Αποκαλύψεως του Θεανθρώπου, με το οποίο διεκόπη η πτωτική πορεία του ανθρώπου και άρχισε το ανακαινιστικό έργο της Θείας Απολυτρώσεως. Στη βάση αυτή, η Παιδεία,μόνον ως προβολή και αναζήτηση της αγιότητας μπορεί να βρει το διαχρονικό της νόημα εντός του σύμπαντος κόσμου. Η ελληνική, η ευρωπαϊκή και η παγκόσμια παιδεία, χωρίς τον Εσταυρωμένο και Αναστάντα Θεάνθρωπο Ιησού,καθοδηγεί τον άνθρωπο στο οντολογικό χάος, στο μηδέν. Εκτός του εν Χριστώ πλαισίου αγωγής και μόρφωσης, ο άνθρωπος περιφρονεί την αληθινή του φύση, ως κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού πνευματική ύπαρξη που είναι και διάγει τη ζωή του,πτωτικά, μόνον ως υλικό όν, πορευόμενο σε μια παραφυσική και εμπαθή ζωή, που έχει κατάληξή της τον θάνατο. Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε, σύμφωνα με τη Θεολογία του Αγίου Ιουστίνου και του π. Γ. Φλωρόφσκυ, για να κερδίσει και όχι να χάσει την αιώνια ζωή και την εν Χριστώ Θέωση. Με βάση αυτή την αντίληψη,ο Άγιος Ιουστίνος, επισημαίνει ότι η παιδεία χωρισμένη από την αγιότητα γίνεται μια τραγική ματαιοπονία. Με τον Χριστό και διά του Χριστού,«σὺν πᾶσι τοῖς Ἁγίοις» πραγματοποιείται η ενότητα πίστεως και η Κοινωνία του Αγίου Πνεύματος, ώστε να επιτευχθεί η χριστοποίηση, που δεν είναι μόνο λύτρωση ούτε μόνο σωτηρία, αλλά είναι υιοθεσία του ανθρώπου από τον Θεό.

Η οικείωση των αρετών πρέπει να γίνεται βαθμιαία, με πρώτη των αρετών την ένθεη πίστη, που εκριζώνει τα πάθη, μέσω της ελευθερίας του ανθρώπου και ωθεί σε σύνδεση με τον Θεό και μίμηση των αρετών. Γλώσσα της πίστεως είναι η προσευχή, η οποία αποτελεί έναν δύσκολο άθλο. Από την προσευχή γεννιέται η αγάπη, όπως η προσευχή γεννιέται από την πίστη. Η αρετή της αγάπης προέρχεται από τον Θεό, γιατί ο Θεός είναι αγάπη.

Οι εν Χριστώ αρετές διαφέρουν από τις αρετές, που προβάλλουν οι διάφορες θρησκείες ή φιλοσοφίες, διότι οι εν Χριστώ αρετές είναι δώρο του Αγίου Πνεύματος και ενέχουν θεανθρώπινο περιεχόμενο και σκοπό. Συνεπώς, η Θεία γνώση, όπως προκύπτει από την Πατερική Θεολογία, αποτελεί δώρο του Θεού, το οποίο δεν το έχουν δεδομένο όλοι οι άνθρωποι, διότι για να το αποκτήσουν απαιτείται η Χάρις του Θεού. Ταυτόχρονα, ο άνθρωπος γνωρίζει τον εαυτό του διά του Χριστού. Μέτρον πάντων ο Θεάνθρωπος. Εκτός του Θεανθρώπου δεν υπάρχει άνθρωπος, αλλά πάντοτε υπάνθρωπος ή απάνθρωπος. Ο εν Χριστώ άνθρωπος είναι άπειρος και αθάνατος, διότι μεταβέβηκε εκ του θανάτου στη ζωή και διά της χριστοσυνειδησίας απαθανατίζει την αυτοσυνειδησία. Γι’ αυτό η μεταμόρφωση του ανθρώπου πραγματώνεται εκ των ένδον, με την θεανθρώπινη αγωγή και τον θεανθρώπινο πολιτισμό. Σκοπός είναι η μεταμόρφωση του ανθρώπου και όλης της κτίσεως, με μέσα θεανθρώπινα, που είναι οι ευαγγελικές αρετές, η πίστη, η αγάπη, η ελπίδα, η προσευχή, η νηστεία και η ταπείνωση. Ο άνθρωπος που εφαρμόζει τις αρετές αυτές μεταβάλλει την ψυχή του από άσχημη σε εύμορφη και χριστοειδή. Έτσι, ο άνθρωπος, ακόμη κι αν δεν είναι πνευματοφόρος, μπορεί να ακολουθεί τους πνευματοφόρους, ώστε, όπως ο Απόστολος Παύλος, να έρθει σε αυτογνωσία διά της Χριστογνωσίας. Διά της Χριστογνωσίας, ο νους δεν μένει στείρος και άγονος, αλλά οδηγείται στην αληθινή αυτογνωσία με τη βασική μέθοδο της δια Χριστού χριστοκεντρικής σκέψης του. Έτσι, ο άνθρωπος μπορεί να οδηγηθεί στην Κεχαριτωμένη εν Χριστώ Σοφία. Στην πορεία αυτή ο χριστιανός άνθρωπος γίνεται ο ένθεος άνθρωπος, εξαιτίας της εν Χριστώ γεννήσεώς του, της εν Χριστώ προόδου του και της εν Χριστώ αναστάσεώς του. Γι’ αυτό η παιδεία πρέπει να είναι η προβολή της αγιότητας, που προϋποθέτει τη συνέπεια λόγων και έργων, ώστε, σωζόμενος ο άνθρωπος, να σώζει και φωτιζόμενος, να φωτίζει και τους άλλους. Στη βάση αυτή, ο άνθρωπος γίνεται συνάνθρωπος και, ως εκ τούτου, αυτόν τον προσανατολισμό πρέπει  να έχει η παιδεία, δηλαδή να είναι και να λειτουργεί, ως  επιστροφή στις πνευματοφόρες πηγές των Ορθοδόξων Πατέρων. Γι’ αυτό, κατά τον μακαριστό π. Γεώργιο Φλορόφσκυ, πρέπει να ξεπεραστεί ο εγκλωβισμός της Ορθόδοξης Θεολογίας και Παιδείας στο ξένο φιλοσοφικό και σχολαστικό σύστημα. Για την επίτευξη του στόχου αυτού απαιτείται η απελευθέρωση της χριστιανικής διδασκαλίας από τις διαστρεβλώσεις της ρωμαιοκαθολικής Θεολογίας που προάγει περισσότερο τη σωτηρία από τον Σωτήρα και τον άνθρωπο από τον Θεάνθρωπο, επιδιώκοντας να καταστεί η Εκκλησία από χριστοκεντρική σε παπικοκεντρική. Αντιτιθέμενος σε αυτό, ο μακαριστός π. Γεώργιος Φλορόφσκυ τονίζει τη σημασία της Πατερικής διδασκαλίας, της εκκλησιαστικής και ιστορικής εμπειρίας, της χριστοκεντρικότητας, της αποστολικότητας, του εκκλησιαστικού φρονήματος καθώς και τη σημασία της ελληνικής χροιάς του χριστιανισμού. Η ουσία των παραμέτρων αυτών διαμορφώνεται από τον λόγο των Αποστόλων και των Πατέρων και όχι των φιλοσόφων. Οι Πατέρες είναι μάρτυρες της ορθής πίστεως, όπου η Θεολογία δεν είναι σκοπός αλλά οδός και ζωή. Η κληρονομιά των Πατέρων είναι μια πρόκληση αλλά και μια διαρκής ευκαιρία τόσο για τους εντός της Εκκλησίας του Χριστού όσο και για όσους βρίσκονται εκτός της Εκκλησίας Του. Για τη συνάντηση των εντός της Εκκλησίας με τους εκτός της Εκκλησίας απαιτείται η αγαπητική διάθεση διά της αρωγής και του φωτισμού του Αγίου Πνεύματος. Κι αυτό, διότι ο άνθρωπος της ορθόδοξης κουλτούρας σκέπτεται, εργάζεται, αισθάνεται και ζει ακατάπαυστα με τον Χριστό και διά του Χριστού.

Στη συμβολή της Ορθόδοξης Θεολογίας και Παιδείας, τόσο του Αγίου Ιουστίνου Πόποβοτς όσο και του μακαριστού π. Γεωργίου Φλορόφσκυ, καθοριστική είναι η συμβολή του Ελληνισμού, της ελληνικής γλώσσας και των Ελλήνων Πατέρων. Ορθούμενος ο Ελληνισμός ορθώνονται οι Επτά Οικουμενικές Σύνοδοι και διαμορφώνεται το πλαίσιο, ώστε ο ελληνισμός να ενώνει τα γεγονότα με το χριστιανικό δόγμα.

Συνοψίζοντας, επισημαίνεται ότι τα εξαγόμενα πορίσματα του 1^ου Διεθνούς Συνεδρίου της Πανελληνίου Ενώσεως συμβάλλουν στην ενδυνάμωση της αντίληψης ότι, ως χριστιανοί, ανήκουμε στον Σωτήρα Χριστό, ως μέλη του Σώματός του, της Αγίας Εκκλησίας, η οποία είναι ο τρόπος βιώσεως της εν Χριστώ ανακαινίσεως των πάντων αλλά και η προσδοκία της πληρώσεως της Θείας οικονομίας εν τη Βασιλεία των Εσχάτων. Το δόγμα είναι οικείωση, ερμηνεία και διατύπωση της εμπειρίας και της αυτοσυνειδησίας της Εκκλησίας. Σε όλη αυτή την πορεία το πρόσωπο του Χριστού είναι το κεντρικό σημείο και ταυτόχρονα το ερμηνευτικό κλειδί της ορθόδοξης Θεολογίας. Οι ουσιαστικές θεολογικές βάσεις,για τη συντριπτική πλειονότητα των εισηγητών του 1^ου διεθνούς Συνεδρίου της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων, πρέπει να αποτελούν τη βάση της ελληνικής παιδείας και κάθε παιδείας, ώστε να επιτυγχάνεται η πρόοδος του κάθε προσώπου που εμπλέκεται σε αυτή τη διαδικασία προόδου, προς δόξαν Θεού διά Ιησού Χριστού.