Αναδημοσιεύουμε από την έγκυρη ιστοσελίδα των Θεολόγων της Λέσβου (http://www.zoiforos.gr/) την νέα παρέμβαση της ανεξάρτητης αρχής του Συνηγόρου του Πολίτη για το μάθημα των θρησκευτικών.
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ
ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ
Δελτίο Τύπου 17.11.2008
Δελτίο Τύπου 17.11.2008
Η απαλλαγή μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών
Ο Συνήγορος του Πολίτη έχει δεχτεί τον τελευταίο καιρό αναφορές πολιτών, οι οποίοι επισημαίνουν ότι σε αρκετά σχολεία της χώρας, για την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών, αξιώνεται από τους γονείς τους η ρητή θετική ή αρνητική δήλωση σχετικά με το θρήσκευμα τους. Με την ευκαιρία αυτή ο Συνήγορος του Πολίτη διευκρινίζει ότι:
Σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόσφατες εγκυκλίους του ΥΠ.Ε.Π.Θ. (συγκεκριμένα, τις 91109/Γ2/10.7.2008 και 104071/Γ2/4.8.20081, οι οποίες δεν θέτουν νέο κανόνα, αλλά απλά ερμηνεύουν τον νόμο, οι μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, εφόσον οι γονείς ή κηδεμόνες τους (όταν οι μαθητές είναι ανήλικοι) ή οι ίδιοι οι μαθητές (όταν είναι ενήλικοι) υπογράψουν και προσκομίσουν στο σχολείο υπεύθυνη δήλωση, στην οποία θα αναφέρουν την επιθυμία απαλλαγής τους για λόγους συνείδησης, χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης αυτής επίλογος.
Επειδή ωστόσο νεότερη εγκύκλιος του ΥΠ.Ε.Π.Θ. (η φΐ2/977/109744/Γ1/26.8.2008), με θέμα «Απασχόληση μαθητών» προκάλεσε σύγχυση σχετικά με το ποιοι δικαιούνται να υποβάλλουν την παραπάνω δήλωση, οδηγώντας μάλιστα ορισμένους σε παρερμηνεία του ίδιου του περιεχομένου της απαιτούμενης δήλωσης, ο Συνήγορος του Πολίτη θυμίζει ότι το Υπουργείο Παιδείας προέβη στην έκδοση των παραπάνω δύο εγκυκλίων, όπως ρητά αναφέρεται στη δεύτερη εξ αυτών, «εναρμονιζόμενο με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των ανεξαρτήτων αρχών της χώρας μας». Ειδικότερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι η αξίωση γνωστοποίησης πεποιθήσεων ως προϋπόθεση άσκησης δικαιώματος είναι αθέμιτη.
Η δυνατότητα απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης δεν αναιρεί τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος του Θρησκευτικών στο σχολείο. Επιβάλλεται ωστόσο να υπάρχει, όσο το μάθημα των Θρησκευτικών θα διατηρεί τον ομολογιακό χαρακτήρα που προβλέπει η οικεία νομοθεσία. Δεδομένου, συνεπώς, του ομολογιακού χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, δεν είναι συνταγματικώς θεμιτό η απαλλαγή για λόγους συνείδησης να εξαρτάται από οποιασδήποτε μορφής -θετική ή αρνητική- δήλωση θρησκεύματος. Δικαίωμα δε απαλλαγής από το μάθημα αυτό δεν έχουν μόνο οι «αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι», αλλά όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, όταν οι γονείς τους ή οι ίδιοι -όταν είναι ενήλικοι-επικαλούνται λόγους συνείδησης με υπεύθυνη τους δήλωση .
Ο Συνήγορος του Πολίτη έθεσε την παραπάνω διευκρίνιση υπόψη του ΥΠ.Ε.Π.Θ. με επιστολή του (14.11.2008) ζήτησε δε από τις διευθύνσεις των σχολικών μονάδων, στις οποίες παρατηρήθηκαν συναφή προβλήματα, την πιστή εφαρμογή του νόμου.
Σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόσφατες εγκυκλίους του ΥΠ.Ε.Π.Θ. (συγκεκριμένα, τις 91109/Γ2/10.7.2008 και 104071/Γ2/4.8.20081, οι οποίες δεν θέτουν νέο κανόνα, αλλά απλά ερμηνεύουν τον νόμο, οι μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, εφόσον οι γονείς ή κηδεμόνες τους (όταν οι μαθητές είναι ανήλικοι) ή οι ίδιοι οι μαθητές (όταν είναι ενήλικοι) υπογράψουν και προσκομίσουν στο σχολείο υπεύθυνη δήλωση, στην οποία θα αναφέρουν την επιθυμία απαλλαγής τους για λόγους συνείδησης, χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης αυτής επίλογος.
Επειδή ωστόσο νεότερη εγκύκλιος του ΥΠ.Ε.Π.Θ. (η φΐ2/977/109744/Γ1/26.8.2008), με θέμα «Απασχόληση μαθητών» προκάλεσε σύγχυση σχετικά με το ποιοι δικαιούνται να υποβάλλουν την παραπάνω δήλωση, οδηγώντας μάλιστα ορισμένους σε παρερμηνεία του ίδιου του περιεχομένου της απαιτούμενης δήλωσης, ο Συνήγορος του Πολίτη θυμίζει ότι το Υπουργείο Παιδείας προέβη στην έκδοση των παραπάνω δύο εγκυκλίων, όπως ρητά αναφέρεται στη δεύτερη εξ αυτών, «εναρμονιζόμενο με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των ανεξαρτήτων αρχών της χώρας μας». Ειδικότερα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι η αξίωση γνωστοποίησης πεποιθήσεων ως προϋπόθεση άσκησης δικαιώματος είναι αθέμιτη.
Η δυνατότητα απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης δεν αναιρεί τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος του Θρησκευτικών στο σχολείο. Επιβάλλεται ωστόσο να υπάρχει, όσο το μάθημα των Θρησκευτικών θα διατηρεί τον ομολογιακό χαρακτήρα που προβλέπει η οικεία νομοθεσία. Δεδομένου, συνεπώς, του ομολογιακού χαρακτήρα του μαθήματος των Θρησκευτικών, δεν είναι συνταγματικώς θεμιτό η απαλλαγή για λόγους συνείδησης να εξαρτάται από οποιασδήποτε μορφής -θετική ή αρνητική- δήλωση θρησκεύματος. Δικαίωμα δε απαλλαγής από το μάθημα αυτό δεν έχουν μόνο οι «αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι», αλλά όλοι οι μαθητές, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, όταν οι γονείς τους ή οι ίδιοι -όταν είναι ενήλικοι-επικαλούνται λόγους συνείδησης με υπεύθυνη τους δήλωση .
Ο Συνήγορος του Πολίτη έθεσε την παραπάνω διευκρίνιση υπόψη του ΥΠ.Ε.Π.Θ. με επιστολή του (14.11.2008) ζήτησε δε από τις διευθύνσεις των σχολικών μονάδων, στις οποίες παρατηρήθηκαν συναφή προβλήματα, την πιστή εφαρμογή του νόμου.
Αθήνα. 14.11.2008
Αρ.Πρωτ. 15595.02/2008, 17598.01/2008. 17454.01/2008, 17674.01/2008
Χείριστης: Μίλτος Παύλου 210.7289718
Αρ.Πρωτ. 15595.02/2008, 17598.01/2008. 17454.01/2008, 17674.01/2008
Χείριστης: Μίλτος Παύλου 210.7289718
Προς κύριο Γεώργιο Γούση.
Ειδικό Γραμματέα Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων
Α.Παπανδρέου 37
151 80 ΜΑΡΟΥΣΙ
Ειδικό Γραμματέα Θεμάτων Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών
Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων
Α.Παπανδρέου 37
151 80 ΜΑΡΟΥΣΙ
Αξιότιμε κύριε Ειδικέ Γραμματέα.
Με αφορμή σειρά αναφορών που υποβλήθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη (με αρ. πρωτ. 15595/2008. 17598/2008. 17454/2008, 17674/2008), αλλά και ερωτήματα που απηύθυναν σε αυτόν μαθητές και εκπαιδευτικοί, η Ανεξάρτητη Αρχή ασχολήθηκε με ίο ζήτημα της απαλλαγής των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών1.
Από τη διερεύνηση των παραπάνω αναφορών διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά σχολεία της χώρας, για την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών αξιώνεται από τους γονείς τους η ρητή θετική ή αρνητική δήλωση σχετικά με το θρήσκευμα τους. Ειδικότερα, αναφέρθηκε ότι κάποιοι διευθυντές σχολικών μονάδων ζητούν από γονείς και μαθητές να βεβαιώσουν ότι δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.
1. Σύντομο ιστορικό του προβλήματος
* Επιτρέψτε μας να σας θυμίσουμε ότι ήδη από το 2002 ο Συνήγορος του Πολίτη είχε επισημάνει ότι το γενικό πλαίσιο προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας επιβάλλει το να μην συνοδεύεται η απαλλαγή από οιαδήποτε έμμεση κύρωση ή επαχθή προϋπόθεση. Ως επαχθής προϋπόθεση θα μπορούσε να εκληφθεί η απαίτηση αποκάλυψης των θρησκευτικών πεποιθήσεων του μαθητή. Η τότε ισχύουσα εγκύκλιος (Γ2/8904/29.11.95), απαιτούσε ρητή επιλογή μεταξύ τριών ιδιοτήτων («άθρησκος» ή «ετερόδοξος» ή «ετερόθρησκος»), οι οποίες ενέχουν μερική αποκάλυψη θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το άρθρο 16 παραγρ. 2 του Συντάγματος δημιουργεί υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει θρησκευτική εκπαίδευση, όχι όμως και υποχρέωση των πολιτών να την δέχονται, εφόσον το μάθημα των Θρησκευτικών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα διατηρεί ομολογιακό χαρακτήρα. Το δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών πρέπει, συνεπώς, να αναγνωρισθεί σε όλους τους μαθητές, εφόσον οι ίδιοι (όταν είναι ενήλικοι) ή οι γονείς τους για λογαριασμό τους ζητούν απαλλαγή από το μάθημα, επικαλούμενοι λόγους συνείδησης. Η συνταγματική κατοχύρωση επικρατούσης θρησκείας δεν σημαίνει ότι η ιδιότητα του μαθητή
ελληνικού σχολείου αποτελεί άνευ άλλου τινός τεκμήριο (έστω και μαχητό) θρησκευτικών πεποιθήσεων.1
• Με αφορμή νεώτερη αναφορά, ο Συνήγορος του Πολίτη επεσήμανε ότι το θέμα της απαλλαγής οδηγείται αναπόφευκτα προς επανεξέταση, καθ" όσον πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Αλεξανδρίδης κατά Ελλάδος, απόφαση της 21.2.2008 με αφορμή τη διαδικασία επιλογής μη θρησκευτικού όρκου) έκρινε αθέμιτη την αξίωση (ακόμη και αρνητικής) γνωστοποίησης πεποιθήσεων ως προϋπόθεση άσκησης δικαιώματος.2
Επιπλέον, η Ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με την απόφαση της με αρ. 77Α/25.6.20(12 επεσήμανε ότι «το θρήσκευμα αποτελεί δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα και μάλιστα Ευαίσθητο» καθώς και ότι «η υποχρεωτική δήλωση του θρησκεύματος που προβλέπεται ως αναγκαία προϋπόθεση για την απαλλαγή μαθητή από τα θρησκευτικά προσβάλλει την αρχή της αναγκαιότητας διότι αφενός μεν αντιβαίνει προς την αρνητική θρησκευτική ελευθερία τόσο των ενδιαφερόμενων μαθητών όσο και των γονέων και κηδεμόνων τους, αφετέρου θα προσέκρουε προς το ειδικότερο δικαίωμα τον γονέων «όπως εξασφαλίζωσι την μόρφωσιν και εκπαίδευσιν /των παιδιών τους/, συμφώνως προς τα ιδίας αυτών θρησκευτικάς και φιλοσοφικάς πεποιθήσεις» (άρθρο 2 Πρώτου Πρωτοκόλλου ΕΣΔΑ)». Η_ Αρχή αποφάσισε ότι «οι γονείς ή κηδεμόνες που επιθυμούν τα παιδιά τους να απαλλαγούν από το_ μάθημα των θρησκευτικών να_μην ζητείται να δηλώνουν αν είναι άθρησκοι. ετερόδοξοι ετερόθρησκοι, αλλά να ασκούν το δικαίωμα τους αυτό κατ' επίκληση των πεποιθήσεων τους και χωρίς να προβαίνουν σε καμιά περαιτέρω διευκρίνιση».
2. Οι τρεις εγκύκλιοι για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά
* Το καλοκαίρι του 2008, το Υπουργείο Παιδείας προέβη στην έκδοση των δύο εγκυκλίων (συγκεκριμένα, τις 91109/Γ2/10.7.2008 και 104071/Γ2/4.8.2008), όπως ρητά αναφέρεται στη δεύτερη εξ αυτών, «εναρμονιζόμενο με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των ανεξάρτητων αρχών της χώρας μας».
Σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόσφατες εγκυκλίους του
Υ.Π.Ε.Π.Θ., οι οποίες δεν θέτουν νέο κανόνα, αλλά απλά ερμηνεύουν τον νόμο, οι μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, εφόσον οι γονείς ή κηδεμόνες τους (όταν οι μαθητές είναι ανήλικοι) ή οι ίδιοι οι μαθητές (όταν είναι ενήλικοι) υπογράψουν και προσκομίσουν στο σχολείο υπεύθυνη δήλωση, στην οποία, θα αναφέρουν την επιθυμία απαλλαγής τους για λόγους συνείδησης, χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης αυτής επιλογής.
• Ωστόσο νεότερη εγκύκλιος του Υ.Π.Ε.Π.Θ. (η Φ12/977/109744/Π/26.8.2008), με θέμα «Απασχόληση μαθητών» προκάλεσε σύγχυση σχετικά με το ποιοι δικαιούνται να υποβάλλουν την παραπάνω δήλωση, οδηγώντας μάλιστα ορισμένους σε παρερμηνεία του ίδιου του περιεχομένου της απαιτούμενης δήλωσης. Αυτό συνέβη επειδή η 3η σχετική εγκύκλιος (Φ12/977/Ι09744/Γ1/26.8.2008), την οποία εξέδωσε το Υπουργείο Παιδείας σχετικά με τον τρόπο απασχόλησης των απαλλασσομένων, χαρακτήριζε τους τελευταίους ως να ήταν «μη Ορθόδοξοι _μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι».
Όπως είναι κατανοητό, εάν αυτή η 3η εγκύκλιος εφαρμοζόταν κατά γράμμα - όπως συνέβη στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη -, θα αντέβαινε στον ίδιο τον κανόνα τον οποίον ερμηνεύει, καθώς θα απαιτούσε και πάλι δήλωση θρησκευτικών πεποιθήσεων.
• Προσπαθώντας να διευκολύνει τους διευθυντές των σχολικών μονάδων στην ορθή εφαρμογή του νόμου, ο Συνήγορος του Πολίτη επικοινώνησε μαζί τους, καθώς και με εσάς υποδεικνύοντας το πρόβλημα και επιχειρώντας να συμβάλει στην επίλυση του. Σε κάποιες μονάδες το πρόβλημα επιλύθηκε κατόπιν κατανόησης και εφαρμογής των σχετικών εγκυκλίων από τους διευθυντές των μονάδων.
Ωστόσο, η συνεχιζόμενη παραλαβή νέων αναφορών από γονείς μαθητών που αντιμετωπίζουν την άρνηση εκ μέρους διευθυντών· σχολικών μονάδων να απαλλάξουν τους μαθητές τους χωρίς δήλωση θρησκεύματος επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με μεμονωμένες παρεμβάσεις.
3. Προτάσεις επίλυσης
Η παροχή δυνατότητας απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης, δεν αναιρεί τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος του Θρησκευτικών στο σχολείο. Επιβάλλεται, ωστόσο, λόγω του συγκεκριμένου ομολογιακού χαρακτήρα, τον οποίο έχει το μάθημα αυτό στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Ο Συνήγορος του Πολίτη, συνεπώς, προτείνει:
> Την αποσαφήνιση του περιεχομένου της 3ης εγκυκλίου με αντικατάσταση του χαρακτηρισμού «μη ορθόδοξοι μαθητές, δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι» από το «απαλλασσόμενοι μαθητές».
> Την ενημέρωση όλων των διευθυντών σχολικών μονάδων για το περιεχόμενο των δύο εγκυκλίων που προηγήθηκαν και οι οποίες, όπως διαπιστώσαμε, δεν είναι εις γνώση πολλών ες αυτών, έτσι ώστε να εφαρμόζεται ορθά η κείμενη νομοθεσία.
Θα θέλαμε επίσης να σας ενημερώσουμε ότι ο Συνήγορος του Πολίτη προετοίμασε ανακοίνωση την οποία θα αναρτήσει στον ιστοχώρο του (επισυνάπτεται), στην οποία καθιστά σαφές το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με το ζήτημα της απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών.
Σε κάθε περίπτωση, για τη διασφάλιση της άσκησης και προστασίας των δικαιωμάτων και τον σεβασμό της θρησκευτικής ελευθερίας των μαθητών και γονέων/κηδεμόνων τους, καθώς και για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων, ο Συνήγορος του Πολίτη τονίζει ότι, σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών για λόγους συνείδησης έχουν όλοι οι μαθητές, εφόσον αυτοί οι ίδιοι ή οι γονείς τους, ανάλογα με την περίπτωση, επικαλούνται εν προκειμένω λόγους συνείδησης. Η εγκυρότητα της δήλωσης αυτής δεν είναι συνταγματικώς θεμιτό να εξαρτάται από οποιασδήποτε μορφής -θετική ή αρνητική - δήλωση θρησκεύματος.
Για κάθε διευκρίνιση και πληροφορία, παρακαλώ μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Ευχαριστούμε έκτων προτέρων για τη συνεργασία.
Με εκτίμηση,
Γιώργος Μόσχος
Με αφορμή σειρά αναφορών που υποβλήθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη (με αρ. πρωτ. 15595/2008. 17598/2008. 17454/2008, 17674/2008), αλλά και ερωτήματα που απηύθυναν σε αυτόν μαθητές και εκπαιδευτικοί, η Ανεξάρτητη Αρχή ασχολήθηκε με ίο ζήτημα της απαλλαγής των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών1.
Από τη διερεύνηση των παραπάνω αναφορών διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά σχολεία της χώρας, για την απαλλαγή των μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών αξιώνεται από τους γονείς τους η ρητή θετική ή αρνητική δήλωση σχετικά με το θρήσκευμα τους. Ειδικότερα, αναφέρθηκε ότι κάποιοι διευθυντές σχολικών μονάδων ζητούν από γονείς και μαθητές να βεβαιώσουν ότι δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι.
1. Σύντομο ιστορικό του προβλήματος
* Επιτρέψτε μας να σας θυμίσουμε ότι ήδη από το 2002 ο Συνήγορος του Πολίτη είχε επισημάνει ότι το γενικό πλαίσιο προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας επιβάλλει το να μην συνοδεύεται η απαλλαγή από οιαδήποτε έμμεση κύρωση ή επαχθή προϋπόθεση. Ως επαχθής προϋπόθεση θα μπορούσε να εκληφθεί η απαίτηση αποκάλυψης των θρησκευτικών πεποιθήσεων του μαθητή. Η τότε ισχύουσα εγκύκλιος (Γ2/8904/29.11.95), απαιτούσε ρητή επιλογή μεταξύ τριών ιδιοτήτων («άθρησκος» ή «ετερόδοξος» ή «ετερόθρησκος»), οι οποίες ενέχουν μερική αποκάλυψη θρησκευτικών πεποιθήσεων. Το άρθρο 16 παραγρ. 2 του Συντάγματος δημιουργεί υποχρέωση της πολιτείας να παρέχει θρησκευτική εκπαίδευση, όχι όμως και υποχρέωση των πολιτών να την δέχονται, εφόσον το μάθημα των Θρησκευτικών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα διατηρεί ομολογιακό χαρακτήρα. Το δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών πρέπει, συνεπώς, να αναγνωρισθεί σε όλους τους μαθητές, εφόσον οι ίδιοι (όταν είναι ενήλικοι) ή οι γονείς τους για λογαριασμό τους ζητούν απαλλαγή από το μάθημα, επικαλούμενοι λόγους συνείδησης. Η συνταγματική κατοχύρωση επικρατούσης θρησκείας δεν σημαίνει ότι η ιδιότητα του μαθητή
ελληνικού σχολείου αποτελεί άνευ άλλου τινός τεκμήριο (έστω και μαχητό) θρησκευτικών πεποιθήσεων.1
• Με αφορμή νεώτερη αναφορά, ο Συνήγορος του Πολίτη επεσήμανε ότι το θέμα της απαλλαγής οδηγείται αναπόφευκτα προς επανεξέταση, καθ" όσον πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Αλεξανδρίδης κατά Ελλάδος, απόφαση της 21.2.2008 με αφορμή τη διαδικασία επιλογής μη θρησκευτικού όρκου) έκρινε αθέμιτη την αξίωση (ακόμη και αρνητικής) γνωστοποίησης πεποιθήσεων ως προϋπόθεση άσκησης δικαιώματος.2
Επιπλέον, η Ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με την απόφαση της με αρ. 77Α/25.6.20(12 επεσήμανε ότι «το θρήσκευμα αποτελεί δεδομένο προσωπικού χαρακτήρα και μάλιστα Ευαίσθητο» καθώς και ότι «η υποχρεωτική δήλωση του θρησκεύματος που προβλέπεται ως αναγκαία προϋπόθεση για την απαλλαγή μαθητή από τα θρησκευτικά προσβάλλει την αρχή της αναγκαιότητας διότι αφενός μεν αντιβαίνει προς την αρνητική θρησκευτική ελευθερία τόσο των ενδιαφερόμενων μαθητών όσο και των γονέων και κηδεμόνων τους, αφετέρου θα προσέκρουε προς το ειδικότερο δικαίωμα τον γονέων «όπως εξασφαλίζωσι την μόρφωσιν και εκπαίδευσιν /των παιδιών τους/, συμφώνως προς τα ιδίας αυτών θρησκευτικάς και φιλοσοφικάς πεποιθήσεις» (άρθρο 2 Πρώτου Πρωτοκόλλου ΕΣΔΑ)». Η_ Αρχή αποφάσισε ότι «οι γονείς ή κηδεμόνες που επιθυμούν τα παιδιά τους να απαλλαγούν από το_ μάθημα των θρησκευτικών να_μην ζητείται να δηλώνουν αν είναι άθρησκοι. ετερόδοξοι ετερόθρησκοι, αλλά να ασκούν το δικαίωμα τους αυτό κατ' επίκληση των πεποιθήσεων τους και χωρίς να προβαίνουν σε καμιά περαιτέρω διευκρίνιση».
2. Οι τρεις εγκύκλιοι για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά
* Το καλοκαίρι του 2008, το Υπουργείο Παιδείας προέβη στην έκδοση των δύο εγκυκλίων (συγκεκριμένα, τις 91109/Γ2/10.7.2008 και 104071/Γ2/4.8.2008), όπως ρητά αναφέρεται στη δεύτερη εξ αυτών, «εναρμονιζόμενο με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των ανεξάρτητων αρχών της χώρας μας».
Σύμφωνα με τις ισχύουσες πρόσφατες εγκυκλίους του
Υ.Π.Ε.Π.Θ., οι οποίες δεν θέτουν νέο κανόνα, αλλά απλά ερμηνεύουν τον νόμο, οι μαθητές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν να απαλλάσσονται από το μάθημα των Θρησκευτικών, εφόσον οι γονείς ή κηδεμόνες τους (όταν οι μαθητές είναι ανήλικοι) ή οι ίδιοι οι μαθητές (όταν είναι ενήλικοι) υπογράψουν και προσκομίσουν στο σχολείο υπεύθυνη δήλωση, στην οποία, θα αναφέρουν την επιθυμία απαλλαγής τους για λόγους συνείδησης, χωρίς να δηλώνεται ο λόγος της συγκεκριμένης αυτής επιλογής.
• Ωστόσο νεότερη εγκύκλιος του Υ.Π.Ε.Π.Θ. (η Φ12/977/109744/Π/26.8.2008), με θέμα «Απασχόληση μαθητών» προκάλεσε σύγχυση σχετικά με το ποιοι δικαιούνται να υποβάλλουν την παραπάνω δήλωση, οδηγώντας μάλιστα ορισμένους σε παρερμηνεία του ίδιου του περιεχομένου της απαιτούμενης δήλωσης. Αυτό συνέβη επειδή η 3η σχετική εγκύκλιος (Φ12/977/Ι09744/Γ1/26.8.2008), την οποία εξέδωσε το Υπουργείο Παιδείας σχετικά με τον τρόπο απασχόλησης των απαλλασσομένων, χαρακτήριζε τους τελευταίους ως να ήταν «μη Ορθόδοξοι _μαθητές δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι».
Όπως είναι κατανοητό, εάν αυτή η 3η εγκύκλιος εφαρμοζόταν κατά γράμμα - όπως συνέβη στις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη -, θα αντέβαινε στον ίδιο τον κανόνα τον οποίον ερμηνεύει, καθώς θα απαιτούσε και πάλι δήλωση θρησκευτικών πεποιθήσεων.
• Προσπαθώντας να διευκολύνει τους διευθυντές των σχολικών μονάδων στην ορθή εφαρμογή του νόμου, ο Συνήγορος του Πολίτη επικοινώνησε μαζί τους, καθώς και με εσάς υποδεικνύοντας το πρόβλημα και επιχειρώντας να συμβάλει στην επίλυση του. Σε κάποιες μονάδες το πρόβλημα επιλύθηκε κατόπιν κατανόησης και εφαρμογής των σχετικών εγκυκλίων από τους διευθυντές των μονάδων.
Ωστόσο, η συνεχιζόμενη παραλαβή νέων αναφορών από γονείς μαθητών που αντιμετωπίζουν την άρνηση εκ μέρους διευθυντών· σχολικών μονάδων να απαλλάξουν τους μαθητές τους χωρίς δήλωση θρησκεύματος επιβεβαιώνει ότι το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με μεμονωμένες παρεμβάσεις.
3. Προτάσεις επίλυσης
Η παροχή δυνατότητας απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών για λόγους συνείδησης, δεν αναιρεί τον υποχρεωτικό χαρακτήρα του μαθήματος του Θρησκευτικών στο σχολείο. Επιβάλλεται, ωστόσο, λόγω του συγκεκριμένου ομολογιακού χαρακτήρα, τον οποίο έχει το μάθημα αυτό στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Ο Συνήγορος του Πολίτη, συνεπώς, προτείνει:
> Την αποσαφήνιση του περιεχομένου της 3ης εγκυκλίου με αντικατάσταση του χαρακτηρισμού «μη ορθόδοξοι μαθητές, δηλ. οι αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι» από το «απαλλασσόμενοι μαθητές».
> Την ενημέρωση όλων των διευθυντών σχολικών μονάδων για το περιεχόμενο των δύο εγκυκλίων που προηγήθηκαν και οι οποίες, όπως διαπιστώσαμε, δεν είναι εις γνώση πολλών ες αυτών, έτσι ώστε να εφαρμόζεται ορθά η κείμενη νομοθεσία.
Θα θέλαμε επίσης να σας ενημερώσουμε ότι ο Συνήγορος του Πολίτη προετοίμασε ανακοίνωση την οποία θα αναρτήσει στον ιστοχώρο του (επισυνάπτεται), στην οποία καθιστά σαφές το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με το ζήτημα της απαλλαγής μαθητών από το μάθημα των Θρησκευτικών.
Σε κάθε περίπτωση, για τη διασφάλιση της άσκησης και προστασίας των δικαιωμάτων και τον σεβασμό της θρησκευτικής ελευθερίας των μαθητών και γονέων/κηδεμόνων τους, καθώς και για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων, ο Συνήγορος του Πολίτη τονίζει ότι, σύμφωνα με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, δικαίωμα απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών για λόγους συνείδησης έχουν όλοι οι μαθητές, εφόσον αυτοί οι ίδιοι ή οι γονείς τους, ανάλογα με την περίπτωση, επικαλούνται εν προκειμένω λόγους συνείδησης. Η εγκυρότητα της δήλωσης αυτής δεν είναι συνταγματικώς θεμιτό να εξαρτάται από οποιασδήποτε μορφής -θετική ή αρνητική - δήλωση θρησκεύματος.
Για κάθε διευκρίνιση και πληροφορία, παρακαλώ μη διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας. Ευχαριστούμε έκτων προτέρων για τη συνεργασία.
Με εκτίμηση,
Γιώργος Μόσχος
Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη
για τα Δικαιώματα του Παιδιού
Ανδρέας Τάκης
Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη
για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη
για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
1.Συνήγορος του Πολίτη, Έγγραφο με αρ. πρωτ.: 3607.02.2 3/7 6.2002
2.Συνήγορος ταυ Πολίτη, με Έγγραφο αρ. πρωτ.: 13216.07.23/5 .1.2008
2.Συνήγορος ταυ Πολίτη, με Έγγραφο αρ. πρωτ.: 13216.07.23/5 .1.2008
πηγές:
και Ιστοσελίδα του Συνηγόρου του Πολίτη: http://www.synigoros.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου