Πρεσβ. Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου, Μεγάλη Εβδομάδα

Μεγάλη Εβδομάδα

του π. Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου
από το βιβλίο του «Λατρευτικό Εγχειρίδιο»
Ονομάζεται Μεγάλη, όχι διότι έχει περισσότερες ήμερες ή ώρες, αλλά διότι μεγάλα είναι τα γεγονότα πού εορτάζουμε και διότι απερίγραπτες υπήρξαν οι ωφέλειες τις οποίες λάβαμε αυτή την εβδομάδα: σταμάτησε ο πόλεμος του ανθρώπου προς τον Θεό, καταργήθηκε ο θάνατος και η εξουσία του Διαβόλου, εξαφανίστηκε η κατάρα και έγινε η συμφιλίωση του Θεού με τους ανθρώπους.
Οι ακολουθίες της Μεγ. Εβδομάδας είναι πρωινές, δηλ. είναι ο Όρθρος κάθε ημέρας.
Για να μπορεί όμως ο λαός να τις παρακολουθήσει, «κατ' οικονομίαν» ψάλλονται το απόγευμα της προηγουμένης. Δηλ. το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων ψάλλεται ο Όρθρος της Μ. Δευτέρας, το απόγευμα της Μ. Δευτέρας, ψάλλεται ο Όρθρος της Μ. Τρίτης κ.ο.κ. (το πρωί ψάλλονται οι Ώρες και ο Εσπερινός της επομένης).

Κυριακή των Βαΐων
Μετά την ανάσταση του Λαζάρου, ο Χριστός απομακρύνθηκε πάλι στον Ιορδάνη ποταμό, για να μην τον συλλάβουν οι Αρχιερείς πού σχεδίαζαν το θάνατο του.
Έξι ημέρες πριν από το Εβραϊκό Πάσχα, επέστρεψε στη Βηθανία, οπού στο γεύμα πού προσέφερε η οικογένεια του Λαζάρου, η αδελφή του Μαρία άλειψε τα πόδια του Ιησού με μύρο και την επομένη (Κυριακή των Βαΐων) εισήλθε στα Ιεροσόλυμα καθήμενος «επί πώλου όνου».
Τότε ο λαός έστρωνε στη γη βάϊα (όπως κάνουν στους θριαμβευτές), επειδή Τον θεωρούσαν επίγειο βασιλέα (πού θα τους ελευθέρωνε από το Ρωμαϊκό ζυγό) και Τον υποδέχθηκαν με την κραυγή: «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, ο Βασιλεύς του Ισραήλ». Από την υποδοχή αυτή σείστηκε και χάρηκε η Σιών, ενώ σήμερα χαίρεται και εορτάζει η νέα Σιών, ο νέος Ισραήλ δηλαδή όλοι εμείς, γιατί έρχεται ο Κύριος νικητής του θανάτου προδηλώνοντας τη δική Του και τη δική μας ανάσταση.
Στους Ί. Ναούς μοιράζονται στο λαό βάϊα, δάφνες ή κλαδιά ελαίων.
Τα βάϊα, δηλ. τα απαλά κλαδιά των φοινίκων, εσήμαιναν τη νίκη του Χριστού κατά του διαβόλου και του θανάτου. Το «Ωσαννά» ερμηνεύεται «σώσε με, παρακαλώ» και το πουλάρι της όνου, ζώο αδάμαστο και ακάθαρτο, κατά το Μωσαϊκό Νόμο, με το κάθισμα του Χριστού σ' αυτό, σήμαινε την πρώην ακαθαρσία και αγριότητα των εθνών και την υποταγή τους μετά από αυτά στον Ευαγγελικό Νόμο.

ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ (Κυριακή Βαΐων Εσπέρα)
Την ήμερα αυτή επιτελούμε ανάμνηση δύο γεγονότων. Πρώτον, του ενάρετου Ιωσήφ (υιού του Ιακώβ και δισέγγονου του Αβραάμ), ο όποιος είναι τύπος του Χριστού. Και οι δύο φθονήθηκαν, πωλήθηκαν, καταβιβάστηκαν σε λάκκο - τάφο, βασανίστηκαν, δοξάσθηκαν (ως πρωθυπουργός του Φαραώ - ως Αναστάς Κύριος) και έθρεψαν το λαό (με το φυλαγμένο σιτάρι - με τον Άρτο της ζωής, το Πανάγιο Σώμα Του).
Δεύτερον, της άκαρπου συκής, την οποία καταράστηκε ο Κύριος, για να δείξει το τέλος της άκαρπης εβραϊκής Συναγωγής, αλλά και τη μοίρα όλων αυτών πού δεν παρουσιάζουν πνευματικούς καρπούς.
Η υμνολογία της ημέρας μας προτρέπει σε αγώνες για απόκτηση αρετών.
Επειδή το πρώτο τροπάριο πού ψάλλεται την ήμερα αυτή και επαναλαμβάνεται τις δυο επόμενες ήμερες είναι το κατανυκτικότατο: «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός...», εμπνευσμένο από την παραβολή των δέκα Παρθένων, γι' αυτό οι Ακολουθίες της Μεγ. Δευτέρας, Τρίτης και Τετάρτης λέγονται «Ακολουθίες του Νυμφίου».
Όλα αυτά, αναγνώσματα, ψαλμωδίες και λοιπά τελούμενα, δεν αποτελούν μία ανάμνηση ή ένα θέατρο. Όχι. Είναι κάτι πολύ περισσότερο: Είναι μία πραγματική παρουσία όλων αυτών των γεγονότων, μία μεταφορά του παρελθόντος στο παρόν και αντιστρόφως, του παρόντος στο παρελθόν. Είναι ένα Μυστήριο αναβιώνει τα γεγονότα για τον καθένα μας, ώστε να τα ζήσουμε προσωπικά...
Οι Ιερείς σήμερα δε λειτουργούν τη Θυσία, τη Θεία Λειτουργία, διότι έχει τελεστεί από τον Μέγα Αρχιερέα επάνω στο Σταυρό με τη Σταύρωσή Του. Και η Εκκλησία αναβιώνει τη θυσία του Κυρίου και είναι σαν να ζει όλη την ήμερα της Μεγ. Παρασκευής τη Λειτουργία αυτή.

ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ (Μεγάλη Δευτέρα Εσπέρας)
Τη Μεγ. Τρίτη επιτελούμε ανάμνηση: Πρώτον, της παραβολής των δέκα Παρθένων, καλούμενοι και εμείς να υποδεχθούμε τον Χριστό με λαμπάδες αρετών (ιδιαιτέρως της ελεημοσύνης) και δεύτερον, της παραβολής των Ταλάντων καλούμενοι και εμείς ν' αυξήσουμε τα χαρίσματα μας.
Τ' ανωτέρω μας τα θυμίζει η Εκκλησία μας με τους ύμνους της ημέρας, διότι ο Χριστός θα έλθει αιφνίδια είτε, ειδικά, τη στιγμή του θανάτου μας, είτε, γενικά, στη Δευτέρα Παρουσία Του. Και θα μας ζητήσει να Του παρουσιάσουμε την πρόοδο μας, έστω και μικρή, (στην παραβολή των Ταλάντων καταδίκασε τον τρίτο δούλο, διότι δεν παρουσίασε αύξηση του ενός ταλάντου του - παρ' ότι, σύμφωνα με τους Πατέρες, αυτός κατά τα άλλα ήταν τηρητής του Νόμου).
Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε τις πέντε μωρές παρθένες, οι όποιες έχασαν τον Παράδεισο παρά τη «θρησκευτικότητα» τους... Αυτό σημαίνει ότι η απλή εκτέλεση των καθηκόντων μας χωρίς βαθύτερη βίωση της πίστεως μας ή η «ενεργοποίηση» της θρησκευτικότητας μας ορισμένες μόνο ώρες του 24ώρου, ενδεχομένως να μην θεωρηθούν αρκετά, για να προσελκύουν το έλεος του Κυρίου και τη χάρη Του.

ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ (Μεγάλη Τρίτη Εσπέρας)
Την ήμερα αυτή επιτελούμε ανάμνηση τριών γεγονότων:
α. Της αλείψεως του Κυρίου από γυναίκα πόρνη με μύρο τριακοσίων δηναρίων (τότε το μεροκάματο ήταν ένα δηνάριο).
β. Της συγκλήσεως του Συνεδρίου των Ιουδαίων για καταδίκη του Χριστού και
γ. Της αναχωρήσεως του Ιούδα προς τους Αρχιερείς με τους οποίους συμφώνησε την προδοσία, (γι' αυτήν καθιερώθηκε από τους Αποστολικούς χρόνους ή νηστεία της Τετάρτης).
Στο τέλος της ακολουθίας ψάλλεται και το περίφημο «Τροπάριο της Κασσιανής», της ευσεβούς και λογίας αυτής υμνογράφου του Βυζαντίου, την οποία οι ευφάνταστοι μυθιστοριογράφοι παρουσίασαν ως πόρνη.
Πόρνη δεν ήταν η Κασσιανή, η ποιήτρια, αλλά η ηρωίδα του ποιήματος της, η γυναίκα δηλ. πού άλειψε με μύρα τον Κύριο.
Το απόγευμα της Μεγ. Τετάρτης (πριν από την ακολουθία του Νυμφίου) τελείται στους Ί. Ναούς και το Ιερό Ευχέλαιο.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ (Μεγ. Τετάρτη Εσπέρας)
Τη Μεγ. Πέμπτη επιτελούμε ανάμνηση:
α. Της νίψεως των ποδών των Αποστόλων από τον Κύριο.
β. Του Μυστικού Δείπνου.
γ. Της θαυμαστής προσευχής του Κυρίου προς τον Πατέρα Του, και
δ. Της προδοσίας του Κυρίου από το μαθητή Του Ιούδα.
Το βράδυ αυτό τελείται ο Μυστικός Δείπνος, από τον όποιο φεύγει ο Ιούδας για την προδοσία, και ο Χριστός νίπτει τα πόδια των Μαθητών Του. Ακολούθως μεταβαίνουν στην κοιλάδα των Κέδρων, οπού, μετά την Αρχιερατική Προσευχή, καταφθάνει ο Ιούδας με τη συνοδεία του και με φίλημα Τον προδίδει. Κατόπιν ο Ιησούς φέρεται στους Αρχιερείς Άννα και Καϊάφα, οι Μαθητές σκορπίζονται, πλην του Ιωάννου και Πέτρου, ο όποιος όμως Τον αρνείται τρίς. Στο Συνέδριο καταδικάζεται επειδή ομολογεί ότι είναι ο Χριστός και στη συνέχεια εμπαίζεται ποικιλοτρόπως.
Τη Μεγ. Πέμπτη τελείται ή Θεία Λειτουργία σ' ανάμνηση της πρώτης Λειτουργίας, η οποία παραδόθηκε το εσπέρας της ημέρας αυτής από τον Κύριο στο Υπερώο της Ιερουσαλήμ. Τελείται λοιπόν η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, διότι αυτή συνάπτεται σε Εσπερινό και γίνεται το πρωί της Μ. Πέμπτης αντί το εσπέρας, επειδή το απόγευμα θα γίνει ο Όρθρος της Μ. Παρασκευής.

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ (Μεγάλη Πέμπτη Εσπέρας)
Την ήμερα αυτή επιτελούμε ανάμνηση των Παθών του Κυρίου, δηλ. των εμπτυσμών, των ραπισμάτων, των ύβρεων κ.λπ. και κυρίως της σταυρώσεως και του φρικτού θανάτου Του. Επίσης την ομολογία του Ληστή πού έκανε στο σταυρό, ότι ο Κύριος είναι Βασιλεύς ουράνιος και την παράκληση του να τον θυμηθεί στη Βασιλεία Του.
Είναι η ήμερα της άκρας ταπεινώσεως και της υπέρτατης θυσίας, διότι δέσμιος ο Χριστός ανακρίνεται ως κακούργος όλη τη νύκτα μεταξύ Πέμπτης και Παρασκευής, καταδικάζεται ο Αθώος και κατά την έκτη ώρα (δηλ. κατά τη 12η μεσημβρινή), ανάμεσα σε δύο ληστές σταυρώνεται. Την ενάτη ώρα (3 το μεσημέρι), αφού εφώναξε το «Τετέλεσται», εκπνέει «ο Αμνός του Θεού, ο αίρων την αμαρτίαν του κόσμου». Ακολουθεί η αποκαθήλωση και η ταφή πριν τη δύση του ηλίου «εν καινώ μνημείω».
Σήμερα διαβάζονται οι δώδεκα σχετικές με το Πάθος του Κυρίου περικοπές, από τις περιγραφές των τεσσάρων Ευαγγελιστών (τα λεγόμενα δώδεκα Ευαγγέλια). Μεταξύ πέμπτου και έκτου Ευαγγελίου, λιτανεύεται εντός του Ναού ο Εσταυρωμένος και τοποθετείται στο μέσο για προσκύνηση.
Το πρωί της Παρασκευής διαβάζονται οι «Μεγάλες Ώρες», Α', Γ', ΣΤ' και Θ' (λέγονται μεγάλες λόγω διαρκείας και διότι αναφέρονται σε μεγάλα γεγονότα). Αμέσως μετά τις Ώρες ακολουθεί ο Μεγάλος Εσπερινός στον όποιο διαβάζεται Ευαγγέλιο, κατά τη διάρκεια του οποίου γίνεται η Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου. Μετά από λίγο τοποθετείται επάνω στο ιερό Κουβούκλιο, (αυτό πού μοιάζει με κενοτάφιο), ένα ύφασμα, πάνω στο όποιο είναι ζωγραφισμένος η κεντημένος ο Κύριος ως νεκρός, αυτό το ύφασμα λέγεται «Επιτάφιος».
Όλα αυτά, αναγνώσματα, ψαλμωδίες και λοιπά τελούμενα, δεν αποτελούν μία ανάμνηση ή ένα θέατρο. Όχι. Είναι κάτι πολύ περισσότερο: Είναι μία πραγματική παρουσία όλων αυτών των γεγονότων, μία μεταφορά του παρελθόντος στο παρόν και αντιστρόφως, του παρόντος στο παρελθόν. Είναι ένα Μυστήριο αναβιώνει τα γεγονότα για τον καθένα μας, ώστε να τα ζήσουμε προσωπικά...
Οι Ιερείς σήμερα δε λειτουργούν τη Θυσία, τη Θεία Λειτουργία, διότι έχει τελεστεί από τον Μέγα Αρχιερέα επάνω στο Σταυρό με τη Σταύρωσή Του. Και η Εκκλησία αναβιώνει τη θυσία του Κυρίου και είναι σαν να ζει όλη την ήμερα της Μεγ. Παρασκευής τη Λειτουργία αυτή.
ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ (Μεγάλη Παρασκευή Εσπέρας)
Το Μ. Σάββατο επιτελούμε ανάμνηση της ταφής του Σώματος του Χριστού, από το όποιο δε χωρίστηκε η Θεότητα Του και της καθόδου της Ψυχής Του στον Άδη, ενωμένη και αυτή με την παντοδύναμη Θεότητα Του. Εκεί ενίκησε τον Άδη και ελευθέρωσε τις κρατημένες σ' αυτόν ψυχές (όσες, φυσικά, επίστευσαν).
Σήμερα, Σάββατο, ο Κύριος αναπαύεται, όπως ο Θεός αναπαύθηκε μετά τη Δημιουργία των έξι ήμερων, «τη ημέρα τη εβδόμη». Το Σάββατο αυτό του Νόμου και της Δημιουργίας προετύπωνε το Σάββατο του Κυρίου: Την ανάπαυση Του στον τάφο. «Υπνοί η Ζωή», (γι' αυτό κάθε Σάββατο θυμούμεθα τους κεκοιμημένους και τελούμε Μνημόσυνα).
Την τρίτη ήμερα ενώθηκε πάλι η Ψυχή με το Σώμα και ανέστη ο Κύριος εκ νεκρών(Η τριήμερη ταφή του Κυρίου εξηγείται ως εξής: Πρώτη ήμερα, η Παρασκευή από 3 μ.μ. μέχρι τη δύση του ήλιου. Δεύτερη ήμερα, το Σάββατο, ολόκληρο 24ωρο. Τρίτη ήμερα, από τη δύση του ηλίου του Σαββάτου μέχρι περίπου τα μεσάνυκτα της Κυριακής).
Κατ' αυτό τον τρόπο, η Ψυχή του Κυρίου ενίκησε τον Άδη και το Σώμα ενίκησε το θάνατο, επειδή ήταν ενωμένα με τη Θεότητα Του.
Στην Ακολουθία της βραδιάς ψάλλονται σε τρεις στάσεις και τα λεγόμενα «Εγκώμια» - μικρά και πολύ αγαπητά τροπάρια αγνώστου ποιητή. Πιθανόν να είναι συνθέσεις, του ιε' αιώνα. Μετά τη Δοξολογία γίνεται έξοδος και περιφορά του «Επιταφίου» με το ιερό Κουβούκλιο.
Το Μ. Σάββατο πρωί γίνεται ο Εσπερινός του απογεύματος, δηλ. του Πάσχα, μαζί με τη Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και ο λαός την ονομάζει «πρώτη Ανάσταση». Είναι πάρα πολύ ωραία ακολουθία, λόγω της κοσμοσωτηρίου εορτής του ΠΑΣΧΑ...