Πατερική ή «μετα-πατερική» η Ορθόδοξη Θεολογία;

Στις μέρες μας ανεφύησαν πρωτοφανείς μέθοδοι προσέγγισης των αγίων Πατέρων. Οι μέχρι προ ολίγων ετών θεολόγοι «επόμενοι τοις αγίοις Πατράσι» οδήγησαν στην αναβίωση του πατερικού πνεύματος της Ορθοδόξου Θεολογίας. Τον τελευταίο καιρό όμως, κάποιοι διαστρεβλωτές της Ορθοδόξου Θεολογίας άρχισαν από το εργαστήρι της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών του Βόλου να χτίζουν το σαθρό οικοδόμημα της «μετα-πατερικής θεολογίας».

 Είναι χαρακτηριστική της νέας αυτής πατρομάχου «θεολογίας» η τοποθέτηση του συντονιστή της Ακαδημίας κ. Παντελή Καλαϊτζίδη σε σχετικό συνέδριο που διοργανώθηκε στο Βόλο. Μεταξύ άλλων ο κ. Καλαϊτζίδης ανέφερε (οι υπογραμμίσεις δικές μας): H «επιστροφή στους Πατέρες» … είχε όμως και ορισμένες αρνητικές συνέπειες όπως: α) τη θεωρητική δικαιολόγηση της διαδεδομένης στα ορθόδοξα περιβάλλοντα υποτίμησης των βιβλικών σπουδών β) τη μυθοποίηση και ανιστορική προσέγγιση της πατερικής θεολογίας γ) την απουσία της ορθόδοξης θεολογίας από τις μεγάλες θεολογικές ζυμώσεις του 20ου αιώνα δ) την έξαρση του αντιθετικού άξονα Ανατολή-Δύση και την καλλιέργεια αντιδυτικού, αντιοικουμενικού πνεύματος ε) τη συντήρηση της ιστορικής εκκρεμότητας μεταξύ Ορθοδοξίας και νεωτερικότητας..... Οι παραπάνω διαπιστώσεις καθιστούν επείγον το αίτημα της νέας σάρκωσης του λόγου και της συναφειακής ανάγνωσης των Πατέρων, θέτοντας ταυτόχρονα το ερώτημα της δυνατότητας ύπαρξης μιας μετα-πατερικής ορθόδοξης θεολογίας… τα ζητήματα και τα πεδία που καλείται να προσεγγίσει η συζήτηση για μια μετα-πατερική ορθόδοξη θεολογία: 1. Έννοια και περιεχόμενο της Παράδοσης, της αυθεντίας και συμφωνίας των Πατέρων, και της προσφυγής στην επίκληση της αυθεντίας τους…. Αυταρχικό πατριαρχικό προνεωτερικό πρότυπο, σχέση του με την πατερική θεολογία, απουσία κάθε έννοιας θρησκευτικού πλουραλισμού και ετερότητας. Επανεξέταση του ζεύγους καθολικότητα-αίρεση, εν σχέσει προς τα ζεύγη ετερότητα-αίρεση, διαφορά-ενότητα. Ανοχή και καταδίωξη των «αιρετικών» στα πατερικά κείμενα και στη σημερινή πολιτισμική συνθήκη… ατελής ανθρωπολογία των Πατέρων: προβληματικές ανθρωπολογικές απόψεις της πατερικής θεολογίας π. χ. για την γυναίκα (το κατ' εικόνα Θεού αποδίδεται σε αυτήν μόνο δια μέσου του άνδρα), παρομοίωση της γυναίκας με το διάβολο, το καταστροφικό πυρ, κλπ., δικαιολόγηση της πατρικής αυθαιρεσίας εις βάρος ανύπανδρων γυναικών που θεωρούνται «ιδιοκτησία» των πατέρων τους (βλ. Μ. Βασίλειος), «άπαξ» Γρηγορίου του Θεολόγου υπέρ γυναικών και Ιωάννου Χρυσοστόμου στην προοπτική μιας θεολογίας του γάμου και της τρυφερότητας, διάχυτος αντιφεμινισμός της Εκκλησίας και της πατερικής θεολογίας, νέες ανθρωπολογικές προκλήσεις της βιοηθικής και βιοτεχνολογίας, κλπ. Τα παραπάνω θέτουν επιτακτικά το αίτημα μιας σύγχρονης ορθόδοξης μετα-πατερικής θεολογίας, και επανερμηνείας της πιστότητας στην πατερική παράδοση, καθώς στον ερμηνευτικό ορίζοντα της παρούσας εισήγησης, το «επόμενοι τοις αγίοις Πατράσιν» δεν σημαίνει απλώς την συνέχιση, την επικαιροποίηση ή και την επανερμηνεία της παράδοσης αυτής, αλλά -κατά το προηγούμενο της πρωτοχριστιανικής και της πατερικής υπέρβασης- και την υπέρβασή της όπου και όταν χρειάζεται. («Πρόναος», Τεύχος 395, 7 Ιουνίου 2010) 
Είναι ξεκάθαρο.Οι «μετα-πατερικοί» θεολόγοι είναι πατρομάχοι αφού κρίνουν ως λανθασμένη την «καταδίωξη των αιρετικών», ως ατελή την ανθρωπολογία των Πατέρων, ως προβληματική την περί γυναικός διδασκαλία τους, ως αντιφεμινιστικές τις απόψεις τους. Για όλα αυτά και για άλλα ακόμη απαιτούν την υπέρβαση της πατερικής θεολογίας. Αυτή θα είναι η «μετα-πατερική» θεολογία. Οι φωστήρες τους Βόλου θα ξεπεράσουν με τη λάμψη της θεολογίας τους, τους «πολύφωτους αστέρες του νοητού στερεώματος», τους αγίους Πατέρες.

Ευτυχώς ήδη ελέγχονται από πολλούς οι σύγχρονοι αυτοί πατρομάχοι. Η Ορθόδοξη Θεολογία ήταν και παραμένει πατερική. Η ορθή ερμηνεία του «επόμενοι τοις αγίοις Πατράσι» μας δίνεται στο παρακάτω απόσπασμα από κείμενο του Πρωτοπρεσβυτέρου Θεοδώρου Ζήση:

Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας στηριζόμενοι στὴν διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν Ἀποστόλων σέβονται τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, "ἐπόμενοι δὲ τοῖς πρὸ αὐτῶν ἁγίοις Πατράσι", οἱ ὁποῖοι ἀλαθήτως σὲ οἰκουμενικὲς συνόδους διετύπωσαν σὲ ὅρους τὴν πίστη, δὲν ἐπιχειροῦν νἀ ἄρουν "ὅρια αἰώνια ἅ ἔθεντο οἱ Πατέρες" καὶ νὰ καινοτομήσουν σὲ θέματα πίστεως, ὅσο σοφοὶ καὶ φιλόσοφοι καὶ εὐφυεῖς καὶ σπουδασμένοι καὶ ἂν εἶναι κατὰ κόσμον. Θέτουν τὴν σοφία καὶ τὴ γνώση τους στὴν ὑπηρεσία ὄχι τῆς ἀνατροπῆς, ἀλλὰ τῆς κατοχυρώσεως τῆς πίστεως, ποὺ βρίσκεται ἔτσι διαχρονικὰ σὲ θαυμαστὴ ἑνότητα μέσα στὴ διδασκαλία τῶν συνόδων, ἀλλὰ καὶ στὴ διδασκαλία τῶν Πατέρων. Ἔχει ὀρθὰ παρατηρηθεῖ, ὅτι ὑπάρχει τέτοια ἑνότητα μεταξὺ τῶν ἑπτὰ οἰκουμενικῶν συνόδων, ποὺ φαίνεται σὰν νὰ ἀποτελοῦν ἑπτὰ ἁπλῶς συνεδρίες μιᾶς μόνον συνόδου. Κάθε μία ἀκολουθεῖ τὴν προηγούμενη, τὴν ἀλήθεια τῆς ὁποίας ἐπιβεβαιώνει καὶ συνεχίζει, καὶ ὅλες μαζὶ ἐκφράζουν τὴν ἀλήθεια τῆς Μίας, Ἁγίας, Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας. (Πρωτοπρ. Θεόδωρος Ζήσης, Εἶναι οἱ Ἀρμένιοι Ὀρθόδοξοι; Οἱ θέσεις τοῦ Μ. Φωτίου)