πηγή: Ορθόδοξος Τύπος, 28/1/2011
Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
Τοῦ κ. Μιχαὴλ Ε. Μιχαηλίδη, Θεολόγου
Συνήθως, ὅταν ἀναφερόμαστε στήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν και τῶν ἐφήβων, ἐννοοῦμε τήν ἀνατροφή καί τή διαπαιδαγώγησή τους, ὥστε νά διαμορφώσουν μιά κοινωνικά, καλή καί ζηλευτή ἀνθρώπινη συμπεριφορά. Μποροῦμε νά τήν ποῦμε και παιδεία, ὄχι ὅμως ἐκπαίδευση, γιατί ἡ ἐκπαίδευση ἔχει την ἔννοια τῆς συστηματικῆς διδασκαλίας στή μόρφωση καί τη γνώση τῆς ἐπιστήμης.
Τέχνη εἶναι καί ἡ ἐκπαίδευση, ἀλλ’ ἀκόμα πιό μεγάλη τέχνη εἶναι ἡ παιδεία, ἡ ἀγωγή. Την ἀγωγή τήν ἔχουνε πεῖ «τέχνη τεχνῶν». «Τί γάρ ἴσον ρυθμίσαι ψυχήν καί διαπλάσαι νέου συνείδησιν»; ρωτάει ὁ ἱερός Χρυσόστομος, γιά νά τονίσει τή μοναδική σπουδαιότητα τοῦ ἔργου.... Τι μπορεῖ νά συγκριθεῖ μπροστά στό ἔργο τῆς διάπλασης τοῦ χαρακτήρα καί τῆς ψυχικῆς καλλιέργειας τοῦ νέου; «Τήν εὐμορφίαν τῆς ψυχῆς διά πάντων καλλωπίζομεν», λέγει. Προσπάθειά μας, νά ἐπιτύχουμε τήν ὀμορφιά τῆς ψυχῆς. Καί πάλι θά πεῖ: «Τῆς τέχνης ταύτης οὐκ ἔστιν ἄλλη μείζων». Ἀπ’ τῆς ἀγωγῆς τήν τέχνη, δέν ὑπάρχει μεγαλύτερη.
Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες καί μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι, δίχως ἀμφιβολία, ἀσύγκριτοι παιδαγωγοί, ἰδιαίτερα δέ, ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Εἶν’ ἀλήθεια –και πρέπει νά τό ὁμολογήσουμε– πώς ὁ Πλούταρχος, πρίν πολλά χρόνια, ἴσως ἔγινε πηγή ἔμπνευσης γιά τούς Πατέρες –ἔστω κι ἄν δέν ἦταν χριστιανός–, γιατί οἱ ἀπόψεις του «περί παίδων ἀγωγῆς» προσεγγίζουν κατά θαυμαστό τρόπο. Οἱ δύο μεγάλοι τῆς ἀγωγῆς –ὁ σοφός Πλούταρχος καί ὁ μέγας τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος Ἰωάννης– διαφέρουν μονάχα στόν προσανατολισμό. Ἡ ἠθική ἀγωγή τοῦ πρώτου ἦταν μιά, καθαρά, ἀνθρωπιστική, ἐνῶ τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, Χριστιανική. (Βλπ. «Κοινωνία» 2000, ἀρ.τ. 2, Εὐτέρπης Ἀρτέμη: «Ἡ περί παίδων ἀγωγή» κατά τον Πλούταρχο καί τόν Ἰωάννη τον Χρυσόστομο).
Ἡ ἀγωγή εἶναι ἐπιστήμη, τέχνη, σοφία, ἱκανότητα, διδασκαλία, καθοδήγηση, παιδαγωγία. Ὁ παιδαγωγός –ὅποιος κι ἄν εἶναι αὐτός, πού ἀναλαμβάνει τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν– ἐπωμίζεται τή μεγαλύτερη εὐθύνη, γιατί αὐτά, τά σημερινά παιδιά, ἀποτελοῦν τό μέλλον τῆς κοινωνίας καί τοῦ Ἔθνους. «Εἷς παιδείας ὅρος, ἡ ἀρετή», λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Μέσα σ’ αὐτές τίς λίγες λέξεις, συνοψίζεται ὁ μεγαλειώδης σκοπός τῆς ἀγωγῆς. Βέβαια, «δύσκολον ἀρετή καί δυσκατόρθωτον» θά πεῖ ὁ ἱ. Χρυσόστομος, ἀλλά γι’ αὐτό καί χρειάζεται συμβουλή καί διδασκαλία καί παιδαγωγία καί καθοδήγηση. Προπάντων νά ὑποστασιάζεται ὁ λόγος στήν πράξη καί ἡ πράξη στό λόγο. Νά γίνει πραγματικότητα, ἡ «σιωπῶσα παραίνεσις» τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ἡ διδασκαλία, δηλαδή, τοῦ παραδείγματος, εἶναι πολύ προτιμότερη ἀπ’ τή διδασκαλία τῶν λόγων. Τήν ἴδια σκέψη τη λέγει ὁ ἴδιος μέ ἄλλες λέξεις: «Ἄφωνον ἔργον κρεῖσσον ἀπράκτου λόγου». Τό ἄφωνο παράδειγμα εἶναι προτιμότερο ἀπό τά λόγια καί τίς νουθεσίες, πού δε συνοδεύονται ἀπό πράξεις. Ἀσφαλῶς καί ἐδῶ ἔχει τή θέση του ὁ λόγος τοῦ θεόπνευστου ἐκκλησιαστῆ: «καιρός τοῦ σιγᾶν καί καιρός τοῦ λαλεῖν» (Γ΄ 7). Πάντοτε ὁ λόγος θά πρέπει να συνοδεύεται μέ τό ἔμπρακτο παράδειγμα. Ὁ λόγος, ὡστόσο, εἶναι τό κύριο ἐργαλεῖο τῆς ἀγωγῆς. «Ἔγκλημα γάρ, οὐ τό μή πεῖσαι, ἀλλά τό μή συμβουλεῦσαι», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.
Ἡ ἀγωγή εἶναι ἐλευθερία καί ὄχι ἐξαναγκασμός. Γι᾽ αὐτό, δεν εἶναι κακό, ἄν δέν εἶναι ἐπιδεκτικός ἀγωγῆς ὁ ἔφηβος ἤ ὁ νέος, καί δέν πείθεται, οὔτε δέχεται τήν προσφερόμενη ἀγωγή, ἀλλά πρέπει νά θεωρεῖται «ἔγκλημα» –κακό– τό νά μπορεῖ κανείς καί νά μή συμβουλεύει.
Ὁ χριστιανός παιδαγωγός κατευθύνεται καί κατευθύνει. Κατευθύνεται καί ἐμπνέεται ἀπό τόν Χριστό, ἀλλά καί κατευθύνει πρός τόν Χριστό. Ἡ ἀγωγή πού προσφέρει, εἶναι γνήσια και αὐθεντικά χριστοκεντρική και Ὀρθόδοξη. Εἶναι ὁ ἴδιος προσευχόμενος, καί φιλάνθρωπος και νηστευτής καί φιλεύσπλαχνος καί ἐλεήμονας καί γεμᾶτος ἀγάπη καί πίστη θερμή καί εἰρηνικός καί ἀνεξίκακος καί μακρόθυμος καί μέτοχος τῶν ἁγίων τοῦ ΧριστοῦΜυστηρίων... προσεκτικός στήν προσωπική του ζωή, ἀνεπίληπτος καί «τύπος τῶν πιστῶν», δηλαδή, τῶν χριστιανῶν, καί στή προκείμενη περίπτωση, τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων.
Ὁ Χριστός εἶχε διδάξει τους μεγάλους νά γίνουν σάν τά παιδιά στήν ἁγνότητα καί την ἀθωότητα, γιά νά κληρονομήσουν τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Καί μιλώντας γι’ αὐτό το θέμα ὁ ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, γράφει στήν ἐπιστολή του (232): «Ἀντί οἱ γέροι νά γίνουν ὅπως τά παιδιά, κάνουν τά παιδιά γέρους. Καί ἔτσι, οὔτε οἱ ἴδιοι μπαίνουν στό Βασίλειο τοῦ Χριστοῦ, οὔτε ἐπιτρέπουν στα παιδιά νά μποῦν». Ὁ ἴδιος στήν ἐπιστολή του, ἀρ. 262, ἀναφέρει τό ἑξῆς περιστατικό: «Μιά μητέρα ἑνός ἀξιωματούχου ἦρθε στόν ἅγιο Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ καί παραπονέθηκε γιά τό ὅτι ὁ δάσκαλος δεν μαθαίνει καλά στά παιδιά τη γαλλική γλῶσσα, ρωτώντας τον τί νά κάνει. Ὁ ἅγιος γέροντας τῆς ἀπάντησε: «Ἐσύ, μητερούλα, μάθε στά παιδιά σου πῶς να προσεύχονται στόν Θεό, ὅσο δε γιά τά γαλλικά, εὔκολα θά καταφέρουν νά τά μάθουν». Εἶναι, δυστυχῶς, τό μεγάλο λάθος καί τῶν σημερινῶν γονιῶν, πού φροντίζουν γιά ὅλα τά ζητήματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς καί κοινωνικῆς προβολῆς τῶν παιδιῶν τους, καί λησμονοῦν ἤ ὁλότελα ἀδιαφοροῦν γιά τον πνευματικό τῆς ψυχῆς τους καταρτισμό. «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τον κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός» (Α΄Κορ. Γ΄ 11). Ἀγωγη χωρίς Χριστόν εἶναι χτίσιμο χωρίς θεμέλιο. «Οὗ δέ Χριστός, εὐκοσμία», λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὅπου ὁ Χριστός, ἐκεῖ τά πάντα ἀποτελοῦν ἁρμονία. Ὅλα εἶναι ἁρμονικά.
Οἱ τρεῖς Ἱεράρχες καί μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας εἶναι, δίχως ἀμφιβολία, ἀσύγκριτοι παιδαγωγοί, ἰδιαίτερα δέ, ὁ ἱερός Χρυσόστομος. Εἶν’ ἀλήθεια –και πρέπει νά τό ὁμολογήσουμε– πώς ὁ Πλούταρχος, πρίν πολλά χρόνια, ἴσως ἔγινε πηγή ἔμπνευσης γιά τούς Πατέρες –ἔστω κι ἄν δέν ἦταν χριστιανός–, γιατί οἱ ἀπόψεις του «περί παίδων ἀγωγῆς» προσεγγίζουν κατά θαυμαστό τρόπο. Οἱ δύο μεγάλοι τῆς ἀγωγῆς –ὁ σοφός Πλούταρχος καί ὁ μέγας τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος Ἰωάννης– διαφέρουν μονάχα στόν προσανατολισμό. Ἡ ἠθική ἀγωγή τοῦ πρώτου ἦταν μιά, καθαρά, ἀνθρωπιστική, ἐνῶ τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, Χριστιανική. (Βλπ. «Κοινωνία» 2000, ἀρ.τ. 2, Εὐτέρπης Ἀρτέμη: «Ἡ περί παίδων ἀγωγή» κατά τον Πλούταρχο καί τόν Ἰωάννη τον Χρυσόστομο).
Ἡ ἀγωγή εἶναι ἐπιστήμη, τέχνη, σοφία, ἱκανότητα, διδασκαλία, καθοδήγηση, παιδαγωγία. Ὁ παιδαγωγός –ὅποιος κι ἄν εἶναι αὐτός, πού ἀναλαμβάνει τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν– ἐπωμίζεται τή μεγαλύτερη εὐθύνη, γιατί αὐτά, τά σημερινά παιδιά, ἀποτελοῦν τό μέλλον τῆς κοινωνίας καί τοῦ Ἔθνους. «Εἷς παιδείας ὅρος, ἡ ἀρετή», λέγει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Μέσα σ’ αὐτές τίς λίγες λέξεις, συνοψίζεται ὁ μεγαλειώδης σκοπός τῆς ἀγωγῆς. Βέβαια, «δύσκολον ἀρετή καί δυσκατόρθωτον» θά πεῖ ὁ ἱ. Χρυσόστομος, ἀλλά γι’ αὐτό καί χρειάζεται συμβουλή καί διδασκαλία καί παιδαγωγία καί καθοδήγηση. Προπάντων νά ὑποστασιάζεται ὁ λόγος στήν πράξη καί ἡ πράξη στό λόγο. Νά γίνει πραγματικότητα, ἡ «σιωπῶσα παραίνεσις» τοῦ Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Ἡ διδασκαλία, δηλαδή, τοῦ παραδείγματος, εἶναι πολύ προτιμότερη ἀπ’ τή διδασκαλία τῶν λόγων. Τήν ἴδια σκέψη τη λέγει ὁ ἴδιος μέ ἄλλες λέξεις: «Ἄφωνον ἔργον κρεῖσσον ἀπράκτου λόγου». Τό ἄφωνο παράδειγμα εἶναι προτιμότερο ἀπό τά λόγια καί τίς νουθεσίες, πού δε συνοδεύονται ἀπό πράξεις. Ἀσφαλῶς καί ἐδῶ ἔχει τή θέση του ὁ λόγος τοῦ θεόπνευστου ἐκκλησιαστῆ: «καιρός τοῦ σιγᾶν καί καιρός τοῦ λαλεῖν» (Γ΄ 7). Πάντοτε ὁ λόγος θά πρέπει να συνοδεύεται μέ τό ἔμπρακτο παράδειγμα. Ὁ λόγος, ὡστόσο, εἶναι τό κύριο ἐργαλεῖο τῆς ἀγωγῆς. «Ἔγκλημα γάρ, οὐ τό μή πεῖσαι, ἀλλά τό μή συμβουλεῦσαι», λέγει ὁ ἱερός Χρυσόστομος.
Ἡ ἀγωγή εἶναι ἐλευθερία καί ὄχι ἐξαναγκασμός. Γι᾽ αὐτό, δεν εἶναι κακό, ἄν δέν εἶναι ἐπιδεκτικός ἀγωγῆς ὁ ἔφηβος ἤ ὁ νέος, καί δέν πείθεται, οὔτε δέχεται τήν προσφερόμενη ἀγωγή, ἀλλά πρέπει νά θεωρεῖται «ἔγκλημα» –κακό– τό νά μπορεῖ κανείς καί νά μή συμβουλεύει.
Ὁ χριστιανός παιδαγωγός κατευθύνεται καί κατευθύνει. Κατευθύνεται καί ἐμπνέεται ἀπό τόν Χριστό, ἀλλά καί κατευθύνει πρός τόν Χριστό. Ἡ ἀγωγή πού προσφέρει, εἶναι γνήσια και αὐθεντικά χριστοκεντρική και Ὀρθόδοξη. Εἶναι ὁ ἴδιος προσευχόμενος, καί φιλάνθρωπος και νηστευτής καί φιλεύσπλαχνος καί ἐλεήμονας καί γεμᾶτος ἀγάπη καί πίστη θερμή καί εἰρηνικός καί ἀνεξίκακος καί μακρόθυμος καί μέτοχος τῶν ἁγίων τοῦ ΧριστοῦΜυστηρίων... προσεκτικός στήν προσωπική του ζωή, ἀνεπίληπτος καί «τύπος τῶν πιστῶν», δηλαδή, τῶν χριστιανῶν, καί στή προκείμενη περίπτωση, τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων.
Ὁ Χριστός εἶχε διδάξει τους μεγάλους νά γίνουν σάν τά παιδιά στήν ἁγνότητα καί την ἀθωότητα, γιά νά κληρονομήσουν τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν. Καί μιλώντας γι’ αὐτό το θέμα ὁ ἅγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς, γράφει στήν ἐπιστολή του (232): «Ἀντί οἱ γέροι νά γίνουν ὅπως τά παιδιά, κάνουν τά παιδιά γέρους. Καί ἔτσι, οὔτε οἱ ἴδιοι μπαίνουν στό Βασίλειο τοῦ Χριστοῦ, οὔτε ἐπιτρέπουν στα παιδιά νά μποῦν». Ὁ ἴδιος στήν ἐπιστολή του, ἀρ. 262, ἀναφέρει τό ἑξῆς περιστατικό: «Μιά μητέρα ἑνός ἀξιωματούχου ἦρθε στόν ἅγιο Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ καί παραπονέθηκε γιά τό ὅτι ὁ δάσκαλος δεν μαθαίνει καλά στά παιδιά τη γαλλική γλῶσσα, ρωτώντας τον τί νά κάνει. Ὁ ἅγιος γέροντας τῆς ἀπάντησε: «Ἐσύ, μητερούλα, μάθε στά παιδιά σου πῶς να προσεύχονται στόν Θεό, ὅσο δε γιά τά γαλλικά, εὔκολα θά καταφέρουν νά τά μάθουν». Εἶναι, δυστυχῶς, τό μεγάλο λάθος καί τῶν σημερινῶν γονιῶν, πού φροντίζουν γιά ὅλα τά ζητήματα τῆς καθημερινῆς ζωῆς καί κοινωνικῆς προβολῆς τῶν παιδιῶν τους, καί λησμονοῦν ἤ ὁλότελα ἀδιαφοροῦν γιά τον πνευματικό τῆς ψυχῆς τους καταρτισμό. «Θεμέλιον γάρ ἄλλον οὐδείς δύναται θεῖναι παρά τον κείμενον, ὅς ἐστιν Ἰησοῦς Χριστός» (Α΄Κορ. Γ΄ 11). Ἀγωγη χωρίς Χριστόν εἶναι χτίσιμο χωρίς θεμέλιο. «Οὗ δέ Χριστός, εὐκοσμία», λέγει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος. Ὅπου ὁ Χριστός, ἐκεῖ τά πάντα ἀποτελοῦν ἁρμονία. Ὅλα εἶναι ἁρμονικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου