Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Albert Camus και Ντοστογιέφσκι

Ντοστογιέφσκυ

 Albert Camus και Ντοστογιέφσκι

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Ο Αλμπερ Καμύ (1913-1960) προσέγγισε έντιμα τον Φεοντόρ Ντοστογιέφσκι, αλλά, ως γνήσιος εκφραστής του δυτικού ορθολογισμού, δεν μπόρεσε να τον κατανοήσει, και παρέμεινε αγνωστικιστής. Όμως παράλληλα αποδοκίμασε έντονα την απανθρωπιά και την αγριότητα της άθεης δυτικής κουλτούρας.

Στις 7 του περασμένου Νοεμβρίου συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη γέννηση του σημαντικού γάλλου συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1957).

Η επέτειος πέρασε αθόρυβα στη Γαλλία και απαρατήρητα στην Ελλάδα, στην οποία κατά το απερχόμενο έτος κυριάρχησε η μνήμη του Κωνσταντίνου Καβάφη. Η ιντελιγκέντσια της Γαλλίας και της Ελλάδας απαξίωσαν να ασχοληθούν μαζί του, παρά το ότι και αγνωστικιστής ήταν και αριστερός…Γιατί τόση λοιπόν άρνηση στη μνήμη του; Απλά γιατί ήταν μεν δυτικός στοχαστής και παιδί του άθεου διαφωτισμού, αλλά έντιμος, σκεπτόμενος, προβληματιζόμενος. Δεν μπορούσε λόγου χάριν να ανεχθεί τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, ούτε τα γκουλάγκ των σοβιετικών. Επίσης επέκρινε κατηγορηματικά την επέμβαση των ρωσικών τανκς στην Ουγγαρία, το 1956, προς καταστολή της εκεί επανάστασης, όπως και την δουλική συμπεριφορά του ΚΚ της Γαλλίας και του Ζαν Πολ Σαρτρ έναντι του ΚΚΣΕ. Ακόμη μέσα από το φιλοσοφικό του έργο "Ο επαναστατημένος άνθρωπος" και το θεατρικό " Οι δίκαιοι" εκφράζεται κατά της τυφλής βίας των επαναστάσεων και του διαχωρισμού της ελευθερίας από τη δικαιοσύνη. Από την αυστηρή κριτική του δεν ξεφεύγει ο μηδενισμός του Νίτσε και ο υλισμός του Μαρξ.

          Ο Καμύ ήταν ένας ανήσυχος δυτικός στοχαστής και συγγραφέας  του 20ού αιώνα και για έναν Ορθόδοξο Χριστιανό μια ενδιαφέρουσα, τραγική και ευσυμπάθητη προσωπικότητα. Ανήσυχος, αν και μελέτησε τον Ιερό Αυγουστίνο, ο οποίος στην αρχή των "Εξομολογήσεων" του γράφει: " Κύριε, μας έπλασες για Σένα και η ψυχή μας αγωνιά και είναι ανήσυχη έως ότου αναπαυθεί στους κόλπους σου". Μπολιασμένος από την απιστία της Γαλλικής Επανάστασης δεν μπόρεσε να δεχθεί τον Χριστό απλά και ως άνθρωπος που βλέπει τα μέτρα του. Όμως διαπιστώνει παράλληλα  ότι η άρνηση στον Χριστό αφήνει κενή από τον ουρανό την ανθρωπότητα, που επιχειρεί μάταια να αναπληρώσει το κενό αυτό. Γράφει στον "Επαναστατημένο άνθρωπο": " Ο επαναστάτης κατά του Θεού χάνει τη μνήμη της προέλευσής του και, διεπόμενος από το πνεύμα ενός πνευματικού ιμπεριαλισμού, να τος που πορεύεται προς την κυριαρχία του κόσμου μέσα από αναρίθμητα εγκλήματα. Έδιωξε τον Θεό από τον ουρανό του, αλλά, με το πνεύμα της μεταφυσικής εξέγερσης να έχει σμίξει τότε για τα καλά με το επαναστατικό κίνημα, η παράλογη διεκδίκηση της ελευθερίας θα οπλιστεί παραδόξως με τη λογική, μοναδική δύναμη κατάκτησης που θεωρεί καθαρά ανθρώπινη.  Αφού ο Θεός πέθανε, απομένουν οι άνθρωποι, δηλαδή η ιστορία που πρέπει να κατανοηθεί και να δημιουργηθεί. …Πάνω σε μια γη που γνωρίζει πλέον ότι είναι μόνη, χωρίς Θεό, ο άνθρωπος θα προσθέσει στα εγκλήματα του παραλόγου τα εγκλήματα της λογικής, καθ' οδόν προς τη βασιλεία των ανθρώπων". (Αλμπ. Καμύ "Ο επαναστατημένος άνθρωπος", Εκδ. Πατάκη, 5^η εκδ.,  Σεπτ. 2013, σελ. 173-174).

          Στη Δύση του 20ού αιώνα ο Καμύ ήταν από τους λίγους συγγραφείς που ανέγνωσε με σοβαρότητα το έργο του Ντοστογιέφσκι και επιχείρησε να προσεγγίσει την Ορθόδοξη Χριστιανική πνευματικότητα. Δεν δίστασε μάλιστα να διασκευάσει θεατρικά και να ανεβάσει στο Παρίσι τους "Δαιμονισμένους". Όμως και παρά την καλή του πρόθεση έμεινε στη χοϊκότητα των Νικολάϊ Σταβρόγκιν και Ιβάν Καραμάζοφ και δεν αφέθηκε στην αγιότητα των Αλιόσα Καραμάζοφ και στάρετς Ζωσιμά. Αιχμαλωτισμένος στη λογική του και στα ψυχικά του αδιέξοδα αναζήτησε, εις μάτην, λύσεις στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Η δυτική του ψυχική δομή δεν του επέτρεψε να αντιληφθεί ότι η φιλοσοφία, βοηθάει ίσως στην κατανόηση κάποιων ζητημάτων της ζωής, αλλά δεν λυτρώνει, δεν μπορεί να απαντήσει στο πρόβλημα του θανάτου.  Ο Καμύ απορρίπτει την αρετή και την ηθική που στηρίζονται στη λογική. Στον "Επαναστατημένο άνθρωπο" διερωτάται: "Τι είναι ουσιαστικά η αρετή;" και απαντά " Για τον αστό φιλόσοφο της εποχής ( Σημ. της Γαλλικής Επανάστασης) είναι η συμφωνία με τη φύση και, στην πολιτική, η συμφωνία με το νόμο που εκφράζει τη γενική βούληση". Όμως, προσθέτει ο Καμύ, επειδή η ανθρωπότητα δεν είναι στην πρωταρχική αθωότητα  που ονειρεύτηκαν οι Σαιν Ζυστ και Ροβεσπιέρος, η γενική βούληση έγινε η βούληση των φατριών που παίρνουν την εξουσία  και επίσης επειδή η απόλυτη αρετή αποδείχθηκε ανέφικτη και η δημοκρατία της συγγνώμης ουτοπιστική εφευρέθηκε η δημοκρατία της  καρμανιόλας και η τρομοκρατία. (αυτ. σελ. 205 κ.ε.). Αξιοπρόσεκτες οι επισημάνσεις του Καμύ, μόνο στείρες, χωρίς κάποια πρόταση διεξόδου.

          Ο Αλμπέρ Καμύ πνευματικά σε έναν Ορθόδοξο Χριστιανό δεν έχει τίποτε να προσφέρει. Όμως για όποιον θέλει να πληροφορηθεί εκ των έσω την πνευματική, κοινωνική και πολιτική κατάσταση της Δύσης, που μας αφορά αφού είμαστε δέσμιοί της, καλόν είναι να τον διαβάσει με σοβαρότητα και χωρίς προκατάληψη.