Κωνσταντίνος Χολέβας, Εκατό χρόνια από τον Αυτονομιακό αγώνα των Βορειοηπειρωτών

ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΚΟ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΩΝ

Γράφει ὁ Κωνσταντῖνος Χολέβας, Πολιτικός Ἐπιστήμων 

Μία ἀπό τίς σημαντικές ἐπετείους τοῦ ἔτους πού διανύουμε εἶναι ἡ συμπλήρωση ἑκατό ἀκριβῶς ἐτῶν ἀπό τόν Αὐτονομιακό Ἀγῶνα τῶν ἀδελφῶν μας Βορειοηπειρωτῶν (Φεβρουάριος-Μάϊος 1914). Τιμῶντας τή μνήμη τῶν κληρικῶν καί λαϊκῶν πού ἀγωνίσθηκαν ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας τῆς πανάρχαιας αὐτῆς ἑλληνικῆς πατρίδος καί ἀντλῶντας διδάγματα γιά τό παρόν καί τό μέλλον, ὑπενθυμίζουμε τά κυριώτερα γεγονότα:

Α) Ἡ δημιουργία τοῦ ἀλβανικοῦ κράτους. Κατά τήν βυζαντινή περίοδο δέν ἀναφέρεται λαός Ἀλβανῶν στά Βαλκάνια, ἀλλά μόνον στόν Καύκασο. Ὁ Γεώργιος Καστριώτης ἤ Σκεντέρμπεης, πού τιμᾶται σήμερα ὡς ἐθνικός ἥρωας τῶν Ἀλβανῶν, ὀνόμαζε τόν ἑαυτό του Ἠπειρώτη καί ἀγωνίσθηκε τόν ΙΕ΄ αἰῶνα κατά τῶν Τούρκων. Ἐπί τουρκοκρατίας στήν ἑνιαία Ἤπειρο κατοικοῦσαν κατά πλειοψηφία Ὀρθόδοξοι Ἔλληνες. Ἡ Χειμάρρα καί τό Σοῦλι γέννησαν γενναίους ἀγωνιστές, ἀλλά καί τό πνευματικό ἔργο τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ στίς ψυχές τῶν Ἠπειρωτῶν βρῆκε λίαν γόνιμο ἔδαφος. Ἄλλωστε ὁ Ἅγιος μαρτύρησε στό Κολικόντασι τῆς Βορείου Ἠπείρου, ὅπου ἀπαγχονίσθηκε στίς 24 Αὐγούστου 1779 μέ ἐντολή τοῦ Κούρτ Πασᾶ. Ἡ πρώτη ἔκφραση ἀλβανικῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως ἐκδηλώθηκε τό 1878 στήν Πριζρένη τοῦ Κοσσυφοπεδίου. Μέχρι τότε οἱ Μουσουλμάνοι τῆς σημερινῆς Ἀλβανίας ἔνιωθαν Τοῦρκοι , ἐξ οὗ καί ὁ ὅρος Τουρκαλβανοί.

Μέ τόν Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο τοῦ 1912-1913 ὁ Ἑλληνικός Στρατός ἀπελευθέρωσε ὅλη τήν Ἑνιαία Ἤπειρο. Χειμάρρα, Ἀργυρόκαστρο, Κορυτςᾶ, Ἱωάννινα, Πρέβεζα καί τόσα ἄλλα ἱστορικά μέρη ὑποδέχθηκαν μέ πανηγυρισμούς τόν Ἀρχιστράτηγο Διάδοχο Κωνσταντῖνο καί τούς στρατιῶτες μας. Μάλιστα στό Ἀργυρόκαστρο ὁ Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πυώ ἐντόπισε καί κατέγραψε για τήν γαλλική ἐφημερίδα ΧΡΟΝΟΣ καί μία μορφή κρυφοῦ σχολειοῦ. Τά Ἑλληνόπουλα  παραδέχθηκαν ὅτι στό ἐπίσημο σχολεῖο μάθαιναν μόνον τήν ὕλη πού ἐπέβαλαν οἱ Τοῦρκοι, ἀλλά παραλλήλως ὑπῆρχαν κρυφά μαθήματα ἑλληνικῆς Ἱστορίας!

Δύο ἀπό τίς Μεγάλες Δυνάμεις τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἡ Ἰταλία καί ἡ Αὐστρουγγαρία, ἤθελαν νά κατασκευάσουν ἕνα κρατίδιο-δορυφόρο γιά νά ἐλέγχουν τήν εἴσοδο τῆς Ἀδριατικῆς θαλάσσης. Ἔτσι μάζεψαν διάφορες ἀλβανικές φυλές καί τούς ὑποσχέθηκαν κράτος. Γιά νά ἔχει ἐπαρκές ἔδαφος ἡ νέα καί τεχνητή Ἀλβανία οἱ Δυνάμεις ζήτησαν ἀπό τόν Ἐλ. Βενιζέλο νά ἀποσύρει τόν Ἑλληνικό Στρατό ἀπό τό βόρειο τμῆμα τῆς Ἡπείρου, ὥστε νά τό παραχωρήσει η διεθνής διπλωματία στήν Ἀλβανία. Ὁ Πρωθυπουργός Βενιζέλος πιέσθηκε πανταχόθεν μέ τό δίλημμα: Ἤ τήν Β. Ἤπειρο ἤ τήν Χίο καί Μυτιλήνη. Γιά νά μήν χάσει τά δύο μεγάλα νησιά τοῦ Αἱγαίου, πού μόλις εἶχαν ἐλευθερωθεῖ, ἡ Ἑλλάς ἀναγκάσθηκε νά ἀποσύρει τόν Στρατό της ἀπό τά βόρεια ἐδάφη τοῦ ἱστορικῶς καί πολιτιστικῶς ἑνιαίου Ἠπειρωτικοῦ χώρου. Ἔτσι διχοτομήθηκε ἡ Ἤπειρος καί δημιουργήθηκε ὁ ὅρος «Βορειοηπειρωτικό ζήτημα». Ἔκτοτε οἱ Βορειοηπειρῶτες τυραννήθηκαν, ἀλλά καί ἀγωνίσθηκαν γιά νά διατηρήσουν τήν Ἑλληνική γλῶσσα, τήν Ὀρθόδοξη Πίστη καί τήν ἐθνική τους ταυτότητα. Ἀκόμη ταλαιπωροῦνται!

Στίς 17.12.1913 ὑπεγράφη τό Πρωτόκολλο τῆς Φλωρεντίας, μέ τό ὁποῖο ὁρίζονται τά σύνορα Ἑλλάδος καί Ἀλβανίας ὅπως περίπου εἶναι σήμερα. Ἕξι Μεγάλες Δυνάμεις ἀπομακρύνουν βιαίως τήν κόρη ἀπό τήν φυσική της μητέρα, τήν Βόρειο Ἤπειρο ἀπό τήν Ἑλλάδα, καί τήν χαρίζουν σέ ἕνα συνονθύλευμα φυλῶν πού κέρδισε κράτος χωρίς νά ἀγωνισθεῖ. Πολλοί ἀπό τούς Μουσουλμάνους Ἀλβανούς ἀντέδρασαν στήν ἰδέα ἀλβανικοῦ κράτους καί τό 1914 ὀργάνωσαν κίνημα στό Δυρράχιο ζητῶντας νά ἐπανέλθουν ὑπό τόν τουρκικό ζυγό. Γιά τή τύχη τῶν Βορειοηπειρωτῶν ὁ Γάλλος δημοσιογράφος καί πολιτικός Ζώρζ Κλεμανσώ ἔγραψε στήν ἐφημερίδα του:  «Ἰδού 350.000 ἀληθινοί Ἕλληνες διανεμόμενοι εἰς χωρία, τά ὀνόματα καί μόνον τῶν ὁποίων δηλοῦν τήν ἑλληνική καταγωγήν....  Καί ξαφνικά, χωρίς καμμίαν προπαρασκευήν, χωρίς νά λάβουν διά τούς δυστυχεῖς αὐτούς πληθυσμούς καμμίαν ἐγγύησιν... καληνύχτα σας, ἀγαπητοί συμπατριῶται καί καλήν τύχην μέ τούς ληστάς Ἀλβανούς»!

Β) Ὁ Αὐτονομιακός Ἀγώνας. Οἱ Βορειοηπειρῶτες δέν κάθησαν μέ σταυρωμένα χέρια. Παρά τήν οὐδετερότητα τῶν Ἀθηνῶν μόνοι τους ἀπερφάσισαν νά ξεκινήσουν ἔνοπλο ἀγῶνα γιά να κερδίσουν ὅ,τι περισσότερο μποροῦσαν ἐντός Ἀλβανίας. Μέ ἡγέτες τόν Μητροπολίτη Βελλᾶς καί Κονίτσης Σπυρίδωνα Βλάχο, μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καί πάσης Ἑλλάδος, καί τόν Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο, ἀνακοινώνουν στίς 13.2.1914 στό Ἀργυρόκαστρο τήν ἀπόφασή τους. Στίς 28 Φεβρουαρίου ἀνακηρύσσουν τήν Αὐτόνομη Δημοκρατία τῆς Βορείου Ἠπείρου. Πρωθυπουργός ἀνέλαβε ὁ Ζωγράφος καί Ὑπουργοί ἐπιφανεῖς κληρικοί καί λαϊκοί. Σημαία τους ἦταν ἡ γαλανόλευκη Ἑλληνική πολεμική με τόν δικέφαλο ἀετό στό κέντρο τοῦ λευκοῦ σταυροῦ καί κάτω ὑπῆρχαν τά ἀρχικά Α.Η., δηλαδή  Αὐτόνομος Ἤπειρος.

Ὁ άγώνας διεξήχθη μέ παλλαϊκή συμετοχή καί μέ μεγάλη ἐπιτυχία. Οἱ Ἀλβανοί καί οἱ προστάτες τους Ἰταλοί αἰφνιδιάσθηκαν καί τελικά τό νεότευκτο ἀλβανικό κράτος ὑοποχρεώθηκε νά ἀναγνωρίσει ἐπισήμως τήν Αὐτονομία τῶν Ἑλλήνων Βορειοηπειρωτῶν. Μεταξύ τῶν ἡρωικῶς πεσόντων καταγράφεται καί ὁ διάκονος Βασίλειος Γκιώνης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Κορυτσᾶς.

Στίς 17 Μαΐου 1914 στήν Κέρκυρα ὑπεγράφη Πρωτόκολλο μεταξύ Ἀλβανίας καί Βορειοηπειρωτικῆς Κυβερνήσεως  χωρίς τήν συμμετοχή τῆς Ἑλλάδος, ἀλλά μέ τήν ὑπογραφή τῶν προτεκτόρων (προστατῶν) τῆς Ἀλβανίας, δηλ. τῆς Ἰταλίας καί τῆς Αὐστρουγγαρίας, καθώς καί τεσσάρων ἄλλων Μεγάλων Δυνάμεων. Τό Πρωτόκολλο τῆς Κερκύρας προέβλεπε ὅτι:

1)      Ἡ Βόρειος Ἤπειρος (νομοί Ἀργυροκάστρου καί Κορυτσᾶς) εἶναι αὐτόνομη.

2)      Ἀναγνωρίζει τόν Βασιλέα τῆς Ἀλβανίας Γουλιέλμο Βήδ ὡς νόμιμο Βασιλέα της.

3)      Ἀποστέλλει βουλευτές στό ἀλβανικό κοινοβούλιο.

4)      Ἡ ἐπίσημη γλῶσσα τῆς Β. Ἠπείρου εἶναι ἡ ἑλληνική.

5)      Ὑποχρεωτικῶς ἡ γλῶσσα τῶν σχολείων εἶναι ἡ ἑλληνική διδασκομένης καί τῆς ἀλβανικῆς προαιρετικῶς.

6)      Οἱ Ἠπειρῶτες ἔχουν δικαίωμα νά διατηροῦν δική τους στρατιωτική δύναμη μέ δικούς τους ἀξιωματικούς, τήν ὁποία ἡ άλβανική κυβέρνηση δέν μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει ἔξω ἀπό τά σύνορα τῆς Β. Ἠπείρου.

Ὅλα αὐτά τά δικαιώματα καταπατήθηκαν ἀπό τίς ἀλβανικές κυβερνήσεις εἴτε τῆς βασιλικῆς περιόδου, εἴτε τῆς κομμουνιστικῆς- ἀθεϊστικῆς δικτατορίας (μετά τό 1946), εἴτε τῆς σύγχρονης «δημοκρατικῆς» περιόδου (μετά τό 1990).

Γ) Ἡ συμμετοχή τῆς νεολαίας. Ὁ διακεκριμένος μελετητής τῆς Βορειοηπειρωτικῆς Ἱστορίας Ἀπόστολοος Παπαθεοδώρου, τ. Γενικός Ἐπιθεωρητής Μέσης Ἐκπαιδεύσεως, βρῆκε πολλά και συγκινητικά στοιχεῖα γιά τή συμμετοχή ἐθελοντῶν, κυρίως νέων στόν ἀγῶνα τῶν Βορειοηπειρωτῶν. Στή Β. Ἤπειρο δημιουργήθηκαν Ἱεροί Λόχοι φοιτητῶν καί ἄλλων νέων, ὅπως ἐπίσης καί στά Ἰωάνιννα τῆς Νοτίου Ἠπείρου. Στήν Ἀθήνα οἱ Ἠπειρῶτες φοιτητές ἄνοιξαν γραφεῖα ἐπί τῆς ὁδοῦ Ἀκαδημίας 63 καί καλοῦσαν τούς νέους νά ἐγγραφοῦν σέ λόχους ἐθελοντῶν. Πολλοί Κύπριοι φοιτητές συμμετεῖχαν στόν Ἀγῶνα, ἐνῶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου (ὑπό Βρετανικό ζυγό) συγκέντρωσε χρήματα ὑπέρ τῶν ἀδελφῶν τοῦ Βορρᾶ. Ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ καί ἡ παρουσία Σέρβων φοιτητῶν ἀπό τό Πανεπιστήμιο τοῦ Βελιγραδίου στό πλευρό τῶν Αὐτονομιστῶν Ἠπειρωτῶν.

Ἦταν ἕνας ὑπέροχος ἀγώνας, τόν ὁποῖο σήμερα οἱ νέοι μας δυστυχῶς ἀγνοοῦν. Ἔνας ἀγώνας γιά τήν Ὁρθοδοξία καί τόν Ἑλληνισμό, γιά τήν Ἐλευθερία καί τήν Ἀξιοπρέπεια. Ἕνας ἀγώνας, ὁ ὁποῖος ἀκόμη περιμένει τήν δικαίωσή του.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ἀχιλλέως Λαζάρου: Ἑλληνισμός και Λαοί Νοτιοανατολικῆς Εὐρώπης, τόμος Γ΄, Ἀθήνα 2010, χορηγός ΣΟΥΠΕΡ ΜΑΡΚΕΤ Δούκας.

Ἀποστόλου Παπαθεοδώρου: Ἡ συμβολή τῆς σπουδαζούσης νεολαίας κατά τόν Αὐτονομιακόν Ἀγῶνα τῆς Βορείου Ἠπείρου 1914, Ἰωάννινα 1985, ἐκδόσεις ΣΦΕΒΑ

«Πειραϊκή Εκκλησία», Φεβρουάριος 2014