ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ: Το πόρισμα του ΙΕΠ για τα Θρησκευτικά

Το esos δημοσιεύει κατ' αποκλειστικότητα το πόρισμα για τα θρησκευτικά που κατέθεσε στον υπουργό Παιδείας Νίκο Φίλη η επταμελής Επιτροπή του ΙΕΠ για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών.

Η Επιτροπή, όπως αναφέρει στο πόρισμά της αφού έλαβε υπόψη καταρχάς τα συμπεράσματα από τις διαβουλεύσεις της επιτροπής,

την πιλοτική εφαρμογή του νέου ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου και τις διάφορες επιμορφωτικές δράσεις που διοργανώθηκαν από διάφορους φορείς, καθώς και τον δημόσιο διάλογο για το ΜτΘ, εισηγείται στον υπουργό Παιδείας την εισαγωγή και γενίκευση της εφαρμογής των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού- Γυμνασίου και Λυκείου από το σχολικό έτος 2016-2017, , υπό τις εξής προϋποθέσεις:

1. Τη συνέχιση των εργασιών αναθεώρησης των νέων ΠΣ στα Θρησκευτικά Δημοτικού- Γυμνασίου και Λυκείου, όπως προβλέπεται από το πρόγραμμα εκπόνησής τους και την ένταξη σε αυτά βελτιώσεων, τις οποίες έχουν προτείνει οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων, καθώς και στοιχείων που ενισχύουν τη δυνατότητα των μαθητών του σημερινού σχολείου να αντιληφθούν σε βάθος τα θρησκευτικά ζητήματα που τίθενται διεθνώς και καλλιεργούν στάσεις αμοιβαίας αναγνώρισης και κατανόησης, καθώς και δημοκρατικής συνεργασίας.

2. Η γενική εφαρμογή των νέων ΠΣ απαιτεί απαραίτητα την ανάληψη εκτεταμένης και άρτια οργανωμένης επιμορφωτικής δράσης για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτό χρειάζεται η σταδιακή και κυλιόμενη επιμόρφωση από έμπειρους επιμορφωτές, καταρχάς των σχολικών συμβούλων και στη συνέχεια των εκπαιδευτικών/επιμορφωτών που θα επιμορφώσουν τους ανά την επικράτεια εκπαιδευτικούς. Ειδικότερα, προτείνεται η οργάνωση ενός σεμιναρίου με τρία τριήμερα ταχύρυθμα εργαστηριακά σεμινάρια και πρακτική των επιμορφούμενων στα σχολεία (ένα ταχύρρυθμο τριήμερο σεμινάριο σε ολιγομελή τμήματα πριν την έναρξη των μαθημάτων και επανάληψή του μετά το α ́ και το β ́ τρίμηνο ή τετράμηνο, στα κατά τόπους ΠΕΚ ή στις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης). Η όλη επιμορφωτική αυτή παρέμβαση χρειάζεται να υποστηρίζεται και από μια κατάλληλη και διαδραστική ηλεκτρονική πλατφόρμα.

3. Την ανάπτυξη και δημιουργία κατάλληλου διδακτικού και υποστηρικτικού υλικού, απόλυτα συμβατού και προσαρμοσμένου για κάθε τάξη του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου.

4. Η εφαρμογή ενός νέου ΠΣ υπερβαίνει κατά πολύ τις εμπειρίες που έχουν οι εκπαιδευτικοί από το παρελθόν, π.χ. κατά την απλή αντικατάσταση ενός διδακτικού εγχειριδίου. Για τον λόγο αυτό, κρίνεται απαραίτητη η έγκαιρη πρόνοια για επαρκή συντονιστική και καθοδηγητική υποστήριξη του εγχειρήματος, με κατάλληλη κινητοποίηση όλου του αρμόδιου μηχανισμού διοικητικής (πχ. για την προσαρμογή του ωρολογίου Προγράμματος) και παιδαγωγικής υποστήριξης (από τους κατά τόπους σχολικούς συμβούλους).

Στο πόρισμα η Επιτροπή σημειώνει τα εξής:

Πρωτόγνωρη προσφυγική κρίση

Η μορφωτική συμβολή του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ) στο δημόσιο σχολείο είναι πολύ σημαντική παράμετρος τόσο για την ολόπλευρη ανάπτυξη του σύγχρονου μαθητή όσο και για σημαντικές πτυχές της ελληνικής κοινωνίας. Τα ζητήματα που πραγματεύεται ως γνωστικό αντικείμενο το ΜτΘ δεν αφορούν απλώς ένα μάθημα ή μια ομάδα εκπαιδευτικών, αλλά αφορούν κρίσιμες διαστάσεις της μόρφωσης δημοκρατικών πολιτών. Ιδιαίτερα σήμερα, στη δύσκολη περίοδο της ποικιλώνυμης κρίσης, την οποία βιώνουμε ως κράτος και ως κοινωνικό σώμα, αλλά και των εξελίξεων στην ευρύτερη περιοχή μας, καθώς και της πρωτόγνωρης προσφυγικής κρίσης.

Εκπόνηση νέου Προγράμματος Σπουδών

Το 2010 ξεκίνησε από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων μια προσπάθεια για την εκπόνηση νέου Προγράμματος Σπουδών (ΠΣ) σε όλα τα μαθήματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Η πορεία αυτή ολοκληρώθηκε τον Ιανουάριο του 2015 με την εκπόνηση των νέων ΠΣ στα αντικείμενα του Λυκείου. Στο έργο εντάσσεται η παραγωγή νέων ΠΣ, καθώς επίσης αντίστοιχων Οδηγών για τον Εκπαιδευτικό, σε κάθε μαθησιακό αντικείμενο. Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της παρέμβασης υπήρξε ο παιδαγωγικός προσανατολισμός όλων των μαθημάτων στην κατεύθυνση της διερευνητικής, βιωματικής και συνεργατικής μάθησης. Εστιάζοντας στις σύγχρονες εκπαιδευτικές και διδακτικές προσεγγίσεις και, κυρίως, στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών, τα νέα ΠΣ αποσκοπούν στην καλλιέργεια ελκυστικού μαθησιακού περιβάλλοντος για όλους τους μαθητές σε κλίμα επικοινωνίας, αποδοχής και αλληλεπίδρασης. Επίσης αποσκοπούν στην ανάπτυξη κοινοτήτων μάθησης, στο πλαίσιο των οποίων αξιοποιείται η προηγούμενη εμπειρία των μαθητών, ενθαρρύνεται η πρωτοβουλία και η λήψη αποφάσεων και προσφέρονται πλούσιες εκπαιδευτικές εμπειρίες που σχετίζονται άμεσα με τη ζωή.

Τα νέα Προγράμματα Σπουδών

Τα νέα προγράμματα διαφοροποιούνται κατά πολύ από τα προηγούμενα, τόσο ως προς τη φιλοσοφία τους όσο και ως προς την οργάνωσή τους. Με βάση τα νέα ΠΣ ο εκπαιδευτικός δεν ακολουθεί ένα και μοναδικό βιβλίο, αλλά κινείται σε ένα πλαίσιο με ξεκάθαρους σκοπούς και, κυρίως, με πολλές δυνατότητες διδασκαλίας. Το ΠΣ καταγράφει τα βασικά θέματα, τους προσδοκώμενους σκοπούς και στόχους, τις ποικίλες προτεινόμενες δραστηριότητες (που υπηρετούνται με ποικιλία τεχνικών και στρατηγικών μάθησης), καθώς και τα διδακτικά εργαλεία και υλικά. Τα νέα αυτά ΠΣ δεν αποτελούν καταλόγους διδακτικών ενοτήτων ή λίστες περιεχομένων της διδακτέας ύλης. Είναι ένα πλήρες, μεθοδικό πλαίσιο εκπαιδευτικών αρχών, προσανατολισμών και διδακτικών προτάσεων που αποβλέπει στην υποστήριξη των επιλογών του εκπαιδευτικού προκειμένου να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τη διδασκαλία του. Αυτή άλλωστε είναι και η θεμελιώδης διαφορά ως προς τα λεγόμενα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών του παρελθόντος.

Τα περιεχόμενα

Ως προς τα περιεχόμενα του ΜτΘ, είναι φυσικό σε μια προσπάθεια ανανέωσής του να γίνεται αναθεώρηση και αναπροσαρμογή της μέχρι τώρα «διδακτέας ύλης» του μαθήματος, να προτείνονται νέες θεματικές ενότητες για κάθε τάξη με βάση τιςσύγχρονες εκπαιδευτικές και επιστημονικές ως προς το γνωστικό αντικείμενο αρχές, οι οποίες αναλύονται στα εισαγωγικά κείμενα των νέων ΠΣ, καθώς και στους Οδηγούς για τον Εκπαιδευτικό.

Το ΜτΘ καλείται να υπερβεί την αντίληψη της «παράδοσης-μεταφοράς» έτοιμης γνώσης

Τα νέα ΠΣ στα Θρησκευτικά εστιάζουν κυρίως στη διαδικασία της διδασκαλίας και της μάθησης μέσα σε ένα πλαίσιο συμμετοχικών διεργασιών, ομαδοσυνεργατικών δραστηριοτήτων και διαλογικών προσεγγίσεων των θεμάτων. Το ΠΣ των Θρησκευτικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση έχει χαρακτηριστικά ενός ΠΣ διαδικασίας, το οποίο είναι αρκετά ανοικτό και ευέλικτο. Το ΠΣ του Λυκείου αποτελεί οργανική συνέχεια του αντίστοιχου της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, είναι εννοιοκεντρικό, λόγω της ιδιαιτερότητας αυτής της βαθμίδας και βασίζεται στη διερευνητική και βιωματική μέθοδο προσέγγισης της μάθησης. Και στα δύο ΠΣ το ΜτΘ καλείται να υπερβεί την αντίληψη της «παράδοσης-μεταφοράς» έτοιμης γνώσης, όπως υλοποιείται στην παραδοσιακή διδασκαλία, και να υπηρετήσει μία άλλη διάσταση και λειτουργία του σχολείου, όπου ο μαθητής συμμετέχει ενεργά σε όλη την πορεία προς τη μάθηση. Ως εκ τούτου, η διδακτική-μαθησιακή διεργασία προτείνεται ως μία ανοικτή και ευέλικτη διαδικασία που βασίζεται σε πολυεδρικούς και συμμετοχικούς σχεδιασμούς. Αυτό σημαίνει ότι οι μαθησιακές και διδακτικές επιλογές δεν είναι αυστηρά προσδιορισμένες αλλά μπορεί να διαμορφώνονται από τον κάθε εκπαιδευτικό και να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε τάξης.

Τα νέα ΠΣ επιχειρούν ανοίγματα διεπιστημονικά και «διαθεματικά»

Προς την κατεύθυνση αυτή ασφαλώς μπορεί να αξιοποιούνται ως υλικά μαθήματος πολλά στοιχεία από τα ήδη υπάρχοντα διδακτικά βιβλία.

Ταυτοχρόνως, τα νέα ΠΣ επιχειρούν ανοίγματα διεπιστημονικά και «διαθεματικά», εκλαμβάνοντας τη γνώση και τη μαθησιακή πορεία ως δυναμική διαδικασία εμπλουτισμού, εξέλιξης, συνέχειας και αλλαγής. Ο εκπαιδευτικός είναι ο πρωταγωνιστής του ΠΣ, καθώς διερευνά, σχεδιάζει, συνεργάζεται, επιλέγει κατάλληλες στρατηγικές μάθησης και αξιολόγησης των μαθητών του και, τέλος, αξιολογεί τη δράση του για να βελτιώνει τη διδασκαλία του.

Θρησκευτικός εγγραμματισμός των μαθητών

Όλες αυτές οι επιλογές των νέων ΠΣ μπορεί να θεωρηθούν θεραπεία των γενικότερων παθογενειών της εκπαίδευσης (δασκαλοκεντρισμός, μονότροπη διδακτική ρουτίνα, εξετασιοκεντρικότητα, ένα και μόνο βιβλίο ως πηγή γνώσης, απόσταση της γνώσης από τη ζωή, ανισότητα και αποκλεισμός, συγκεντρωτισμός, διαποτισμός κ.ά.). Ως προς το ΜτΘ, τα νέα ΠΣ αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα ζητήματα αυτά, κομίζοντας μια ολοκληρωμένη καινοτόμα πρόταση, η οποία παρέχει το παιδαγωγικό πλαίσιο, την επιστημονική τεκμηρίωση και κυρίως τα διδακτικά εργαλεία για την επίτευξη της προσδοκώμενης μάθησης, ενώ ταυτοχρόνως εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις του θρησκευτικού εγγραμματισμού των μαθητών.

Οι επικριτές

Οι βασικές επικρίσεις κατά των νέων ΠΣ εντοπίζονται κυρίως στη συμπερίληψη στοιχείων και αναφορών σε θρησκείες εκτός της Ορθόδοξης Χριστιανικής. Η επιτροπή αφού εξέτασε με προσοχή τις αιτιάσεις από διάφορες πλευρές, διαπίστωσε ότι ορισμένοι εκ των επικριτών είτε απομόνωσαν επιμέρους αναφορές είτε συνέλεξαν όλα τα ως άνω στοιχεία του νέου ΠΣ για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο και τα ενοποίησαν σκόπιμα για να φανεί ότι το νέο ΠΣ παρουσιάζει έλλειμμα Ορθόδοξου Χριστιανικού περιεχομένου. Σε άλλες περιπτώσεις, επικαλέστηκαν τη δήθεν παράλληλη και ισότιμη διδασκαλία των θρησκευτικών διδασκαλιών, με κίνδυνο να προκληθεί «σύγχυση» στους μαθητές, ή ακόμη και την κατά την άποψή τους «σκόπιμη» ανάμιξη θρησκευτικών θεμάτων με στόχο τον «πανθρησκειακό συγκρητισμό». Ανεξάρτητα από τα κίνητρα αυτών των επικριτικών προσεγγίσεων και από το ότι αυτές οι θέσεις είναι καταφανώς ανυπόστατες, οι επιτροπές εμπειρογνωμόνων έχουν υποβάλει και έχουν θέσει υπόψη της επιτροπής εκτενέστατα και αναλυτικά τεκμηριωμένα κείμενα, δια των οποίων ανασκευάζονται αυτές οι επικρίσεις, αποδελτιώνεται το πλήθος των βιβλικών, πατερικών, λειτουργικών και ιστορικών θεμάτων από την Ορθόδοξη παράδοση, προσδιορίζεται με ακρίβεια το εύρος των αναφορών σε θρησκείες εκτός της Ορθόδοξης Χριστιανικής και το επίπεδο της θρησκειολογικής μάθησης κατά βαθμίδα εκπαίδευσης και ανάλογα με την ηλικία των μαθητών. Συνεπώς, στο νέο ΠΣ οι θρησκευτικές παραδόσεις δεν συγχέονται, καθώς οι όποιες θρησκειολογικές αναφορές γίνονται με σαφέστατα διακριτό τρόπο.

Σε όλες τις τάξεις είναι κυρίαρχη η παρουσία της Ορθοδοξίας

Η κατηγορία ότι στα νέα Προγράμματα παραγνωρίζεται ή παραγκωνίζεται η Ορθόδοξη πίστη αποδεικνύεται παντελώς ανυπόστατη. Καταρχάς, σε όλες τις τάξεις είναι κυρίαρχη η παρουσία της Ορθοδοξίας σε όλες τις διαστάσεις και εκφράσεις της (πίστη-θεολογία-λατρεία-ζωή-τέχνη). Ωστόσο, το Πρόγραμμα Δημοτικού και Γυμνασίου δεν μπορούσε να μη λάβει σοβαρά υπόψη του ότι στον σύγχρονο κόσμο οι μαθητές – ακόμη και των τάξεων του Δημοτικού– έχουν πολλές ευκαιρίες να πληροφορηθούν, συχνά με επισφαλή τρόπο από διάφορες πηγές (τηλεόραση-βιντεοπαιχνίδια- κινηματογράφο-διαδίκτυο), δεδομένα που αφορούν στην πίστη και στη λατρεία άλλων θρησκειών.

Γνωριμία με τις θρησκείες

Επιπλέον, το ΜτΘ οφείλει στο πλαίσιο λειτουργίας του να διαχειρίζεται τη γνωριμία με τις θρησκείες και να εγκαινιάζει ή να ενθαρρύνει έναν ουσιαστικό διάλογο με τη θρησκευτική ετερότητα και μία κριτική προσέγγιση του θρησκευτικού φαινομένου εν γένει.

Ο ισχυρισμός περί εισαγωγής «μιας πανθρησκείας» είναι ανυπόστατος

Επομένως ο ισχυρισμός περί εισαγωγής «μιας πανθρησκείας» με το νέο Πρόγραμμα στα Θρησκευτικά Δημοτικού και Γυμνασίου είναι ανυπόστατος, καθώς η οργάνωση της ύλης σχετικά με την Ορθόδοξη διδασκαλία, με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και με τις λοιπές μεγάλες θρησκείες γίνεται με τρόπο που δεν επιτρέπει καμία σύγχυση. Άλλωστε, τόσο μέσα στο Πρόγραμμα όσο και στην εκτενή εισαγωγή αιτιολογούνται με επάρκεια οι συγκεκριμένες θεματικές επιλογές, οι οποίες πάντως κινούνται εντός του πλαισίου του ισχύοντος νόμου (Ν.1566) και αποδεικνύονται συγκρίσιμες με τα διαλαμβανόμενα στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και στα συνακόλουθα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) του 2003, καθώς από το 2006 με την εισαγωγή για διδακτική χρήση των σημερινών βιβλίων του μαθήματος των Θρησκευτικών, ήδη από τις τάξεις του Δημοτικού, οι μαθητές διδάσκονται στοιχεία άλλων θρησκειών.

Θετικά στοιχεία από Πανελλήνιο Θεολογικό Σύνδεσμο «Καιρός» και Παγκρήτιο Σύνδεσμο Θεολόγων

Το ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου, εφαρμόστηκε πιλοτικά για τρία περίπου έτη (2011-2014) και, παρά την έλλειψη ουσιαστικής επιμόρφωσης αλλά και τεχνικής υποστήριξης, τόσο τα παιδαγωγικά-μαθησιακά αποτελέσματα όσο και οι στάσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών υπήρξαν θετικά. Αυτό μαρτυρείται από τις εκθέσεις των επιμορφωτών, αλλά και από την έκθεση και στατιστική ανάλυση του εξωτερικού αξιολογητή κ. Γ. Σιδερίδη, καθ. στο πανεπιστήμιο Κρήτης. Το πρόγραμμα αυτό, ύστερα από την πιλοτική του εφαρμογή, αναθεωρήθηκε το 2014, λαμβάνοντας υπόψη και τον δημόσιο διάλογο και τη δημόσια κριτική, ενσωματώνοντας τις αναγκαίες βελτιώσεις και τροποποιήσεις, όπου αυτό κρίθηκε απαραίτητο. Τόσο το ΠΣ Δημοτικού και Γυμνασίου όσο και το πλέον πρόσφατο του Λυκείου έγιναν πλήρως αποδεκτά από τη συντριπτική πλειοψηφία των Θεολόγων Σχολικών Συμβούλων με δημόσια παρέμβασή τους (14 σύμβουλοι επί συνόλου 17, Νοέμβριος 2015), ενώ και το Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ (Ιανουάριος 2016) σε ειδικό κείμενο-γνωμάτευση της γενικής συνέλευσής του εκφράστηκε θετικά. Παρομοίως, δημοσίευσαν θετικές κρίσεις επί της αρχής ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «Καιρός» και ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων, επισημαίνοντας τα θετικά στοιχεία του ΠΣ και προτείνοντας ορισμένα μέτρα για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του.

Το άνοιγμα αυτό του δημόσιου σχολείου στη θρησκευτική ετερότητα δεν γίνεται απλώς επειδή υπάρχουν ετερόθρησκοι στην Ελλάδα

Τα νέα ΠΣ του ΜτΘ κινούνται πλέον σε μια ανοικτή, πλουραλιστική και διαλογική/διαθεματική κατεύθυνση. Όλοι οι μαθητές καλούνται να συμμετάσχουν στο μάθημα των Θρησκευτικών, ανεξάρτητα από την ένταξή τους ή όχι σε κάποια ιδιαίτερη θρησκευτική παράδοση. Όλοι οι μαθητές θα μάθουν για τη θρησκευτική παράδοση της πατρίδας μας και θα συζητήσουν για τις άλλες ευρωπαϊκές παραδόσεις του Χριστιανισμού και για ορισμένα άλλα σημαντικά θρησκεύματα του κόσμου. Το άνοιγμα αυτό του δημόσιου σχολείου στη θρησκευτική ετερότητα δεν γίνεται απλώς επειδή υπάρχουν ετερόθρησκοι στην Ελλάδα, αλλά κυρίως γιατί χρειάζεται να ανοίξει ο ορίζοντας της θρησκευτικής εκπαίδευσης προς όφελος όλων των μαθητών και εν τέλει προς όφελος του κοινωνικού σώματος.

Η Επιτροπήτου ΙΕΠ για την αναβάθμιση του μαθήματος των Θρησκευτικών, είναι επταμελής και αποτελείται από τους κ.κ.

Γεράσιμος Κουζέλης, Καθηγητής Επιστημολογίας και Κοινωνιολογίας της Γνώσης του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ, Πρόεδρος του ΙΕΠ

Σταύρος Γιαγκάζογλου, Σύμβουλος ΥΠΠΕΘ, Προϊστάμενος Γραφείου Α του ΙΕΠ

Μάριος Μπέγζος, Καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της Θρησκείας του Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ Εμμανουήλ Περσελής, Καθηγητής του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας ΕΚΠΑ

Αγγελική Ζιάκα, Επικ. Καθηγήτρια Θρησκειολογίας του Τμήματος Θεολογίας ΑΠΘ

Άγγελος Βαλλιανάτος, Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Β ́ Αθήνας, Αν. Αττικής, Εύβοιας

Γεώργιος Στριλιγκάς, Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Κρήτη
esos.gr

5/9/16

Το πόρισμα του ΙΕΠ για τα Θρησκευτικά

Δεν υπάρχουν σχόλια: