Ευάγγελος Πονηρός, Κριτική αξιολόγηση των Προγραμμάτων Δημοτικού - Γυμνασίου, του έτους 2016 στο μάθημα των Θρησκευτικών

Εὐάγγελος Στ. Πονηρός Δρ Θ., Μ.Φ.

Σχολικός Σύμβουλος ΠΕ01 Πειραιῶς, Δ΄ Ἀθηνῶν, Κυκλάδων

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ – ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 2016 ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ

Α΄. Νομική θεμελίωση καί σκοπός τοῦ ὀρθοδόξου μαθήματος θρησκευτικῶν

Τό ὀρθόδοξο χριστιανικό μάθημα θρησκευτικῶν, ὅπως τό γνωρίζαμε ἐδῶ καί διακόσια περίπου χρόνια στό ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος, εἶναι ἀπολύτως κατοχυρωμένο συνταγματικῶς (ἄρθρα 3, 16, 13 του Συντάγματος), ὅσο καί νομικῶς (ἄρθρα 1, 6 τοῦ Ν. 1566/1985)[1].

Τό μάθημα αὐτό δέν ὑποκαθιστᾶ τήν ἐκκλησιαστική κατήχηση ἀλλά καί δέν τήν ἀντιστρατεύεται. Διότι ἐάν τήν ἀντιστρατεύεται, τότε τό σύνολο τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν μαθητῶν θά ἀποκτήσει καθολικό καί ἀναφαίρετο δικαίωμα ἀπαλλαγῆς ἀπό τό μάθημα αὐτό. Τό μάθημα αὐτό βoηθᾶ τόν ὀρθόδοξο χριστιανό μαθητή νά ἀναπτύξει τήν ὀρθόδοξη χριστιανική συνείδησή του καί τόν ἐνημερώνει γιά τίς μή ὀρθόδοξες ἐκκλησίες καί γιά τά θρησκεύματα τῆς ὑφηλίου. Ἐπίσης ἐνημερώνει τόν μή ὀρθόδοξο χριστιανό, τόσο γιά τήν ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη, ὅσο καί γιά ὅλα τά ἀνωτέρω[2].

Β΄. Σχολικά προγράμματα καί βιβλία θρησκευτικῶν δημοτικοῦ καί γυμνασίου ἀπό τό 2003 ἕως καί τό 2016

Τό ἀμέσως προηγούμενο πρόγραμμα σπουδῶν στά θρησκευτικά δημοτικοῦ καί γυμνασίου, τό ὁποῖο ἴσχυσε μέχρι καί τό σχολικό ἔτος 2015-16 ὀνομαζόταν Διαθεματικό Ἑνιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδῶν (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) καί ἐκδόθηκε τό 2003. Εἶχε σωστή γενική διάρθρωση, ὅμως περιεῖχε καί τά ἑξῆς σοβαρά σφάλματα:

α) Εἶχε συντεθεῖ βάσει ἀρχῶν οἱ ὁποῖες εἶναι δυνατόν νά κριθοῦν ἀντισυνταγματικές[3].

β) Εἶχε ἀπαλείψει ὁρισμένα θέματα ἀπαραίτητα γιά τή διαπαιδαγώγηση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, ὅπως π.χ. τούς δύο ἀπό τούς τρεῖς ἱεράρχες, Γρηγόριο Θεολόγο καί Ἰωάννη Χρυσόστομο ἀπό τη Γ΄ γυμνασίου. Ὅμως παρ΄ ὅλα αὐτά προέβλεπε τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας στή Γ΄ γυμνασίου ὡς ἑνιαίου συνόλου μέ τήν ὀρθή σειρά καί χωρίς ἀλλότριες προσμείξεις σέ κάθε θεματική ἑνότητα.

γ) Εἶχε μεταθέσει τή διδασκαλία λίγων θεμάτων ὀρθοδόξου θεολογίας σέ ἐσφαλμένο σημεῖο τοῦ σχολικοῦ ἔτους. Ἀπαιτοῦσε π.χ. τή διδασκαλία τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου στό τέλος τῶν μαθημάτων  τά ὁποῖα ἀφοροῦσαν στήν Παλαιά Διαθήκη στήν Α΄ γυμνασίου – ὅμως παρ΄ ὅλα αὐτά προέβλεπε τή διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς ἑνιαίου συνόλου στήν Α΄ γυμνασίου.

Βάσει τοῦ προγράμματος ἐκείνου ἐξεδόθησαν σχολικά βιβλία τό 2006. Ἡ τότε ἀρνητική κριτική δεν ἀφορούσε τόσο τό πρόγραμμα, ὅσο τά σχολικά βιβλία, τά ὁποῖα ἐγράφησαν βάσει αὐτοῦ καί εἶχαν πολύ περισσότερα προβλήματα ἀπ΄ ὅ,τι τό πρόγραμμα αὐτό καθ΄ αὐτό. Διότι τό πρόγραμμα διέγραφε τίς γενικές ἀρχές συγγραφῆς τῶν βιβλίων, οἱ δέ συγγραφεῖς ὑπέπεσαν ἀφ΄ ἑαυτῶν σέ ἀνεξάρτητα ἀπό τό πρόγραμμα  σφάλματα, θεολογικά, ἱστορικά, γλωσσικά, ὅπως ἐπίσης χρησιμοποίησαν ἐνίοτε ἐσφαλμένη ὁρολογία καί ἄλλοτε δέ ἀπέτυχαν νά ἀναλύσουν ὀρθῶς ἤ ἐπαρκῶς τά ὑπό ἐξέταση θέματα, ἡ δέ εἰκονογράφηση τῶν ἐν λόγῳ ἐγχειριδίων παρουσίαζε ἐξ ἴσου σοβαρά προβλήματα.

Ὅλα αὐτά τά προβλήματα, μέ τά προγράμματα τύπου religious literacy τά ὁποῖα ἐπιχειρεῖται ἀπό τό 2011 ἕως καί τό 2016 νά ἐπιβληθοῦν στά ἑλληνικά σχολεῖα, ὅπως θά δοῦμε παρακάτω, ὄχι μόνον δέν ἀπαλείφθηκαν, ἀλλά καλλιεργήθηκαν ἔντονα καί κυριολεκτικά γιγαντώθηκαν.

Πρέπει ὅμως νά ἐπισημανθεῖ ὡς θετικό στοιχεῖο, ὅτι τό Δ.Ε.Π.Π.Σ. τοῦ 2003 προέβλεπε ἐνημέρωση γιά τίς μή ὀρθόδοξες χριστιανικές ἐκκλησίες καί γιά τά θρησκεύματα  στή Στ΄ τάξη τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Ἡ ἐνημέρωση αὐτή ἐπιτυγχανόταν μέ διδασκαλία τῶν βασικῶν χαρακτηριστικῶν τῶν μή ὀρθοδόξων χριστιανικῶν ἐκκλησιῶν καί τῶν μή χριστιανικῶν θρησκευμάτων, τά ὁποῖα διδάσκονταν κεχωρισμένα ὡς αὐθύπαρκτα καί ἀνεξάρτητα, καί ποτέ δεν διδάσκονταν ἀνάμεικτα μέ τήν ὀρθόδοξη πίστη καί ζωή ἤ ἀνάμεικτα μεταξύ των. Ἐπιτυγχανόταν δέ μέ σαφή καί εὐσύνοπτο τρόπο μέσα σέ τέσσερεις διδακτικές ὧρες. Στό δέ γυμνάσιο προέβλεπε διδασκαλία γιά τή σημερινή κατάσταση τῶν μή ὀρθοδόξων χριστιανικῶν ἐκκλησιῶν (ρωμαιοκαθολικῶν καί προτεσταντῶν) σέ δύο διδακτικές ὧρες μέ τρόπο εὐσύνοπτο καί περιεκτικό[4].

Γ΄. Ἀπόπειρα εἰσαγωγῆς τοῦ βρετανικοῦ religious literacy στά ἑλληνικά σχολεῖα (2011-2015).

Ἀπό τό σχολικό ἔτος 2011-12 ἐπιχειρεῖται νά μεταφερθεῖ τό σύστημα religious literacy, ἀπό τή Μεγάλη Βρετανία[5]  στήν Ἑλλάδα καί νά ἀντικαταστήσει τό ὀρθόδοξο χριστιανικό μάθημα[6]. Τό  σύστημα religious literacy δέν εἶναι κατοχυρωμένο κατά κανένα τρόπο βάσει τοῦ Συντάγματος καί τῶν νόμων τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, οὔτε βάσει τῶν διεθνῶν συνθηκῶν. Ἡ δέ ἐπιβολή του θίγει ἀνεπανόρθωτα τά ἀνθρώπινα δικαιώματα τόσο τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανοῦ μαθητῆ, ὅσο καί τοῦ ὁποιουδήποτε.

Τέτοιου εἴδους προγράμματα γιά δημοτικό καί γυμνάσιο ἐκδόθηκαν γιά πρώτη φορά τόν Σεπτέμβριο τοῦ 2011. Πιλοτικές ἐφαρμογές προγραμμάτων βασισμένων στό religious literacy ἐπιχειρήθηκαν στό δημοτικό καί στό γυμνάσιο κατά τά σχολικά ἔτη 2011-12 καί 2012-13 καί ἀπέτυχαν. Διότι ἐκτός τῶν ἐσφαλμένων γενικῶν ἀρχῶν καί τῆς ἐπικίνδυνης διαρθρώσεως, ὑπῆρχαν στήν ἀρχική ἔκδοση τῶν προγραμμάτων καί σοβαρά θεολογικά καί ἱστορικά σφάλματα[7].

Τό ἴδιο πρόγραμμα κυκλοφόρησε τό ἔτος 2014 μέ ὑποτυπώδεις ἀλλαγές. Σέ ὁρισμένες μάλιστα περιπτώσεις ἡ προσπάθεια γιά ἀλλαγή τοῦ προγράμματος ἀπέδωσε περισσότερο συγκεχυμένο ἀποτέλεσμα[8]. Πλήν ὅμως ἡ ἀποτυχία δέν ἀποτέλεσε ἀνασχετικό παράγοντα τῆς περαιτέρω ἀπόπειρας ἐπιβολῆς!

Ἀπό τό 2011 ἕως σήμερα[9] ἄλλαξαν στά Προγράμματα κάποια συμβεβηκότα, γιά νά μιλήσουμε λίγο μέ ἀριστοτελικούς ὅρους, δέν ἄλλαξε ὅμως ἡ οὐσία τους[10]. Θά δώσουμε ἕνα χαρακτηριστικό παράδειγμα: στήν ἔκδοση τοῦ 2011 ὑπῆρχε στή Γ΄ δημοτικοῦ ἡ ὑπ΄ ἀριθμόν 2 θεματική ἑνότητα μέ τίτλο «Κυριακή: μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας». Ἡ ἑνότητα αὐτή ἐκτός ἀπό στοιχεῖα γιά τήν θεία λειτουργία περιελάμβανε καί στοιχεῖα γιά τόν Ἰουδαϊσμό, τόν Ἰσλαμισμό, τόν Ἰνδουισμό, τόν Βουδισμό, τόν Ταοϊσμό. Στήν ἔκδοση τοῦ 2016, ὅπου ἡ ἴδια ἑνότητα ἔχει τόν ἀριθμό 3, ἔχουν ἀφαιρεθεῖ τά ἀφορῶντα στόν Ἰνδουισμό, τόν Βουδισμό καί τόν Ταοϊσμό στοιχεῖα ἀλλά παρέμειναν τά ἀφορῶντα στόν Ἰουδαϊσμό καί στόν Ἰσλαμισμό. Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο δόθηκε μέν μία ψευδαίσθηση τροποποιήσεως τῆς ἑνότητας, ὅμως αὐτή παρέμεινε ἐν τέλει πολυθρησκειακή καί ἐπικίνδυνη τόσο γιά ὀρθοδόξους χριστιανούς ὅσο καί γιά ἀλλοθρήσκους μαθητές. Διότι τό ὀκτάχρονο ὀρθόδοξο παιδί, ἐάν διδαχθεῖ τήν ἑνότητα ὡς ἔχει ὑπό τόν ὡς ἄνω τίτλο καί ὑπό τό ὡς ἄνω περιεχόμενο θά παραπλανηθεῖ καί θά νομίσει ὅτι ἡ Ἐκκλησία στήν ὁποία ἀνήκει ταυτίζεται μέ Ἰουδαϊσμό καί Ἰσλαμισμό. Ἀλλά καί τό ὁποιοδήποτε ἄλλο ὀκτάχρονο παιδί, εἴτε ἰσραηλιτόπουλο, εἴτε μουσουλμανόπουλο, εἴτε ἀνῆκον σέ ὁποιοδήποτε ἄλλο θρήσκευμα, θά νομίσει ὅτι αὐτές οἱ τρεῖς πίστεις ταυτίζονται.

Δ΄. Προβλήματα τῶν βάσει τοῦ βρετανικοῦ religious literacy προγραμμάτων δημοτικοῦ-γυμνασίου ἔτους 2016

Παρ΄ ὅλη τήν ἀποτυχία τῶν προγραμμάτων τοῦ 2011 ὡς πιλοτικῶν καί τά ἀκόμη σοβαρότερα σφάλματα τά ὁποῖα ὑπεισῆλθαν στήν ἔκδοσή τους τοῦ 2014, ἀποφασίσθηκε ἡ νέα ἔκδοσή τους ἡ ὁποία περιλαμβάνεται στό ΦΕΚ Β 2920 τῆς 13/9/2016 νά ἐπιβληθεῖ σέ ὅλα τά δημοτικά καί γυμνάσια τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας.  

Πρέπει ὅμως ἐδῶ νά ἐπισημανθεῖ, ὅτι τά προγράμματα τοῦ 2016 διετήρησαν αὐστηρῶς τήν αὐτή γενική φιλοσοφία καί τή γενική διάρθρωση μέ ἐκεῖνα τοῦ 2011 παρ΄ ὅλη τήν δημοσιευμένη πολυσέλιδη ἀρνητική κριτική, ὅπου καταδεικνύονται τά σφάλματα τῶν προγραμμάτων τύπου religious literacy καί ἀποδεικνύεται ὅτι πιθανή ἐφαρμογή τους στά ἑλληνικά σχολεῖα συνεπάγεται κινδύνους τόσο γιά ὀρθοδόξους μαθητές ὅσο καί γιά ἑτεροδόξους καί ἀλλοθρήσκους. Διότι οἱ γενικές ἀρχές, οἱ ὁποῖες τό διέπουν, εἶναι παντελῶς ἐσφαλμένες καί, ὅπως θά δείξουμε κατωτέρω ἀντισυνταγματικές καί παράνομες.

Ἡ αὐστηρή διατήρηση τῆς αὐτῆς γενικῆς φιλοσοφίας καί γενικῆς διαρθρώσεως τῶν προγραμμάτων ἀπό τό 2011 ἕως καί τό 2016 ἀποδεικνύει, πώς μολονότι διεξήχθη διάλογος μεταξύ τῶν ὑπευθύνων τοῦ ΙΕΠ ἀφ΄ ἑνός καί ἀφ΄ ἑτέρου ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καί τῆς Πανελληνίου Ἑνώσεως Θεολόγων, ὁ διάλογος αὐτός δέν ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψη καί γι΄ αὐτό ἐπῆλθαν ἐπιφανειακές καί μόνον ἀλλαγές στά προγράμματα.

Ἀπαιτήθηκε ἐν τέλει ἀπό τό πρόγραμμα ἡ διδασκαλία χωρίς σχολικά βιβλία, ἀλλά ἀκόμη καί ἄν συγγραφοῦν τέτοια, ἐπειδή θά βασίζονται στίς κατωτέρω ἐσφαλμένες ἀρχές, θά εἶναι ὁμοίως ἐσφαλμένα ἤ θά διακρίνονται ἀπό ἀκόμη χειρότερα προβλήματα.

 Οἱ ἐσφαλμένες λοιπόν ἀρχές, οἱ ὁποῖες χαρακτηρίζουν τό πρόγραμμα εἶναι οἱ ἑξῆς:

α) Συνδιδασκαλία τῆς ὀρθοδόξου πίστεως μέ θρησκεύματα σέ σημεῖο ὥστε νά κινδυνεύει ὁ ἀνήλικος, ὀρθόδοξος ἀλλά καί ὁ ὁποιοσδήποτε, μαθητής νά νομίσει ὅτι ταυτίζονται καί νά διασαλευθεῖ ἡ πίστη του.

Πρέπει νά προσέξουμε ἰδιαίτερα, ὅτι δέν πρόκειται γιά ἐνημέρωση γιά τίς θρησκεῖες καί τίς μή ὀρθόδοξες ἐκκλησίες. Αὐτό γινόταν ἤδη καί μέ τά παλαιά προγράμματα σπουδῶν στήν ἕκτη δημοτικοῦ, στήν τρίτη γυμνασίου, στήν πρώτη λυκείου καί στή δευτέρα λυκείου. Ὅμως θρησκεύματα, καί μή ὀρθόδοξες ἐκκλησίες διδάσκονταν κεχωρισμένα ὡς αὐθύπαρκτα καί ἀνεξάρτητα, καί τό πρόγραμμα σπουδῶν δέν ὁδηγοῦσε ποτέ στήν παρεξήγηση ὅτι ταυτίζονταν μέ τήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία ἤ μεταξύ τους.

Τοῦτο ἀπαιτεῖται ἀπό τήν Γ΄ δημοτικοῦ ἕως καί τήν Γ΄ γυμνασίου. Ἐπειδή δέ οἱ ἀποδέκτες τῆς διδασκαλίας δέν εἶναι ἐνήλικοι εἰδικευμένοι ἤ ἔστω εἰδικευόμενοι ἐπιστήμονες θρησκειολόγοι, ἀλλά ἀνήλικοι μαθητές ἡλικίας 8-15 ἐτῶν, κινδυνεύουν νά ἐπηρεασθοῦν, νά ἀποπροσανατολισθοῦν καί νά ἀποστοῦν τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς πίστεώς τους, νομίζοντες πλέον ὅτι χριστιανική πίστη καί ζωή ταυτίζονται μέ τά μή χριστιανικά θρησκεύματα καί μέ τίς μή ὀρθόδοξες χριστιανικές ἐκκλησίες. Σέ τέτοια περίπτωση θά προβοῦν ἐνσυνειδήτως ἤ ἀσυνειδήτως σέ υἱοθεσία μιᾶς τυχαίας πίστεως ἀπό ὅσες ἔχουν ταυτοχρόνως διδαχθεῖ ἤ θά πλάσουν ἕνα θρησκευτικό μεῖγμα, τό ὁποῖο καί θά ἀκολουθήσουν - θά προβοῦν δηλαδή σέ συγκρητισμό.

Τέτοιου εἴδους ταυτόχρονη διδασκαλία ἀπαιτεῖται συγκεκριμένα στίς  ἑξῆς Θεματικές Ενότητες:

Γ΄ δημοτικού: 2 («Η χαρά της γιορτής»). 3 («Κυριακή: Μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας»). 4 («Τα Χριστούγεννα, Ο Θεός γίνεται άνθρωπος»). Ἐδῶ πρέπει νά τονίσουμε, ὅτι τό ὀκτάχρονο παιδί ὑποχρεοῦται νά διδάσκεται μαζί μέ τίς εὐαγγελικές περικοπές τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καί τό πῶς περιγράφεται ἡ γέννηση τοῦ Ἰησοῦ στό Κοράνιο. Σέ τί θά χρησιμεύσει στό ὀκτάχρονο χριστιανόπουλο ἡ κατά ἕξι αἰῶνες μεταγενέστερη διήγηση τοῦ Κορανίου; Προφανῶς θά τοῦ προξενήσει σύγχυση, διότι θά νομίσει ὅτι ὑπάρχουν καί ἄλλες γραπτές πηγές γιά τό ἱστορικό αὐτό γεγονός ἰσόκυρες μέ τό Εὐαγγέλιο. 7 («Γιορτάζοντας το Πάσχα»). (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30871, 30872, 30874, 30879)

Δ΄ δημοτικού: 1 («Όταν οι άνθρωποι προσεύχονται»). 2 («Η μητέρα του Χριστού»). 4 («Όλοι ίσοι, όλοι διαφορετικοί»). 5 («Ιεροί τόποι και ιερές πορείες»). 6 («Χριστιανοί άγιοι και ιερά πρόσωπα άλλων θρησκειών»). 7 («Ιερά βιβλία»). (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30883, 30885, 30889, 30890, 30892, 30893).

Ε΄ δημοτικού: 1 («Μαθητές και δάσκαλοι»). 2 («Συμπόρευση με όρια και κανόνες»). 3 («Προχωράμε αλλάζοντας»). (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30900, 30901, 30903) Σημειωτέον ὅτι ἐάν διδαχθοῦν οἱ τρεῖς αὐτές ἑνότητες οἱ ὁποῖες καλύπτουν συνολικά 24 ὧρες, δύσκολα θά βρεθεῖ χρόνος γιά ὁτιδήποτε ἄλλο.

Στ΄ δημοτικού: 5 («Από τους Χριστιανούς της χώρας μας στους Χριστιανούς του κόσμου»). 6 («Θρησκείες στη χώρα μας»). 7 («Μνημεία και τόποι χριστιανικής λατρείας: Αποτυπώσεις της πίστης»). (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30916, 30917, 30919). Σημειωτέον ὅτι συνολικά ἡ 5η και η 6η Θεματικές Ενότητες καλύπτουν 18 ὧρες καί καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος τοῦ διδακτικοῦ ἔτους.

Α΄ γυμνασίου: Μολονότι δέν προβλέπεται συνδιδασκαλία ὀρθοδόξων μέ ἑτερόθρησκα στοιχεῖα σέ αὐτή τήν τάξη, οἱ Θεματικές Ἑνότητες 5 («Μονοθεϊστικές θρησκείες: Ιουδαϊσμός και Ισλάμ») καί 6 («Θρησκευτικές σναζητήσεις της μακρινής Ανατολής») (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30933-30935) καλύπτουν 16 ὧρες διδασκαλίας, ἐνῷ είναι παντελῶς ἀδύνατον νά εὑρεθοῦν ἄνω τῶν 32 ὡρῶν διδασκαλίας ἐτησίως[11].

Β΄ γυμνασίου: Στήν τάξη αὐτή στίς  πέντε ἀπό τίς ἕξι θεματικές ἑνότητες τοῦ προγράμματος προβλέπεται νά διδάσκονται ἀνάμεικτα ἡ ὀρθόδοξη πίστη μαζί μέ τά θρησκεύματα. Αὐτές εἶναι οἱ ἑξῆς: 1 («Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;»). 2 («Ποιος είναι ο θεός των Χριστιανών; «Τίνα με λέγουσιν οι άνθρωποι είναι;»»). 3 («Ποιος είναι ο άνθρωπος;»). 4 («Εμείς και οι «άλλοι»»). 5 («Διάσπαση και αντιπαλότητα στις θρησκείες»), (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30941, 30942, 30945, 30947, 30948, 30950).

Γ΄ γυμνασίου: 1 («Η χριστιανοσύνη στον σύγχρονο κόσμο»). 2 («Το ζήτημα της θρησκείας στη σύγχρονη Ευρώπη»). 3 («Σύγχρονες θρησκευτικές μορφές στην Ορθοδοξία και στον κόσμο»). 4 (««Πού είναι ο θεός;» Η οδύνη του σύγχρονου κόσμου και το αίτημα της σωτηρίας από το κακό»). 6 («Από την αρχή έως το τέλος του κόσμου»). (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30959, 30961, 30963, 30964, 30967, 30968 (καί μάλιστα στή Θεματική Ἑνότητα προηγοῦνται τά θρησκεύματα καί ἕπεται ἡ ὀρθόδοξη διδασκαλία). Ἡ 7η θεματική ἑνότητα εἶναι πρόταση ἐρευνητικῆς ἐργασίας (μέ τίτλο «Διευρύνοντας τις εμπειρίες μας / Χτίζοντας τον κόσμο μας» ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30969-30971), ἡ ὁποία ἐπίσης προβλέπει γενικά ἐνασχόληση μέ τά παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα, τά ὁποῖα οἱ μαθητές θά κρίνουν «υπό το πρίσμα της βιβλικής θεώρησης και των ιδεών που επεξεργάστηκαν στο πλαίσιο του ΜτΘ στη διάρκεια όλης της χρονιάς». Ἐπειδή ὅμως ὅλη τή χρονιά διδάχθηκαν ἀνάμεικτα ὀρθοδοξία καί θρησκεύματα, συνάγεται τό συμπέρασμα, ὅτι καί σέ αὐτή τή θεματική ἑνότητα προβλέπεται ἡ ἀπό κοινοῦ χρήση ὅλων αὐτῶν.

Ἡ τακτική αὐτή τοῦ ἐν λόγῳ  προγράμματος φθάνει μέχρι τό σημεῖο νά ἀπαιτεῖται ἡ διδασκαλία στήν ἴδια θεματική ἑνότητα ἐκτός ἀπό τήν ὀρθοδοξία καί τεσσάρων θρησκευμάτων (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30947)[12], ἄτακτα, ἀκατάστατα, τυχαῖα καί ἀδιαφορώντας πλήρως γιά τό ἀποτέλεσμα, τακτική δυνάμενη νά ὁδηγήσει σέ πρωτοφανή σύγχυση. Ἔτσι ἀκριβῶς θά συνέβαινε ἐάν διδάσκονταν στό ἴδιο μάθημα, στήν ἴδια Θεματική Ἑνότητα μαζί μέ τή μητρική γλώσσα καί τέσσερεις ξένες γλῶσσες, ἄτακτα, τυχαῖα, χωρίς κανένα ἀπολύτως σύστημα.

Σέ τέτοια περίπτωση οὔτε τή μητρική γλώσσα θά μάθαινε ὁ μαθητής σωστά, οὔτε τίς ξένες γλῶσσες θά ἐπρόκειτο γιά παντελή γλωσσική σύγχυση, κάτι χειρότερο ἀπό τή βιβλική Βαβέλ.. Ἔτσι καί ἐδῶ, ἡ πρωτοφανής αὐτή ἀταξία θά ἐμποδίσει τόν μαθητή νά ἔχει συνολική γνώση τῆς ὀρθοδοξίας, ἡ ὁποία εἶναι πίστη, ἱστορία καί πολιτισμός τῶν Ἑλλήνων ἐδῶ καί εἴκοσι αἰῶνες. Ἡ δέ διασπορά τῶν θρησκειολογικῶν στοιχείων ἀπό τρίτη δημοτικοῦ ἕως καί τρίτη γυμνασίου, δηλαδή σέ ἑπτά ὁλόκληρες τάξεις δημοτικοῦ καί γυμνασίου καί ἡ ἀνάμειξή τους μέ στοιχεῖα ἀπό τήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ἀπό τίς μή ὀρθόδοξες ἐκκλησίες θά ἀποτρέψει τούς μαθητές νά ἔχουν συνοπτική καί συγκροτημένη εἰκόνα γιά τήν ταυτότητα τοῦ καθενός θρησκεύματος. Τό ἀποτέλεσμα στήν προκειμένη περίπτωση θά εἶναι πλήρης θρησκευτική σύγχυση, ἡ ὁποία θά ὁδηγήσει τούς μαθητές σέ ψυχική δηλητηρίαση.

Ἀξιοσημείωτο ἐπίσης τυγχάνει τό γεγονός, ὅτι στό τέλος τοῦ ἑπταετοῦς αὐτοῦ κύκλου προσδοκᾶται ἀπό τούς μαθητές μεταξύ πολλῶν ἄλλων καί νά «αναγνωρίζουν την αλληλεπίδραση ανάμεσα στις θρησκευτικές πεποιθήσεις, αξίες, δεσμεύσεις και στις κοινωνικές ιδέες, συμπεριφορές, στάσεις». Δηλαδή προωθεῖται ἡ ίδέα, ὅτι οἱ θρησκεῖες ἀλληλεπιδροῦν μεταξύ τους, ἀλλά καί ἐπηρεάζονται καί ἐπηρεάζουν μή θρησκευτικές ἰδέες καί κινήματα. Μέσα σέ ὅλα αὐτά τοποθετεῖται, σάν «θρησκευτική πεποίθηση» οὐδόλως ὑπερέχουσα ἤ ἔστω διαφέρουσα ἀξιολογικῶς καί ἡ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἀποκάλυψη τοῦ ἐν Τριάδι Θεοῦ.

Ἐν τέλει ὀφείλουμε νά παρατηρήσουμε, ὅτι ἀπό τίς σαρανταοκτῶ θεματικές ἑνότητες τοῦ ἑπταετοῦς κύκλου οἱ 29 εἶναι πολυθρησκειακές καί καλύπτουν τίς 230 ἀπό τίς ἐν συνόλῳ 370 διδακτικές ὧρες τοῦ κύκλου.

β) Θρησκειολογική ὕλη, ἡ ὁποία μέχρι καί τό σχολικό ἔτος 2015-2016 διδασκόταν στή Β΄ λυκείου, μεταφέρθηκε στό δημοτικό καί στό γυμνάσιο καί ταυτοχρόνως ἐπιβαρύνθηκε.

 Ὕλη τῆς δευτέρας λυκείου μεταφέρθηκε στό δημοτικό καί στό γυμνάσιο, πράγμα τό ὁποῖο οὕτως ἤ ἄλλως θά ἀποτελοῦσε σοβαρή ἐπιβάρυνση γιά τίς περιορισμένες ἀντιληπτικές δυνατότητες τῶν παιδιῶν ἡλικίας 8-15 ἐτῶν. Ὅμως τό πρόβλημα δέν περιορίζεται ἐκεῖ. Ἐπιτείνεται ἀκόμη περισσότερο, διότι προστέθηκαν θρησκειολογικές ἔννοιες ὑπερδεόντως δύσκολες καί ἀκατάλληλες γιά τήν ἡλικία τῶν παιδιῶν στά ὁποῖα ἀπευθύνεται καί ἔτσι ἡ οὕτως ἤ ἄλλως δύσκολη ὕλη ἡ ἐν λόγῳ ὕλη ἐπιβαρύνθηκε ἀσύγκριτα περισσότερο. Τέτοιες ἔννοιες δέν ὑπῆρχαν στήν δευτέρα λυκείου, ἀλλά παρ΄ ὅλα αὐτά διεσπάρησαν στό δημοτικό καί στό γυμνάσιο, καί ταυτοχρόνως προστέθηκαν ἀκόμη περισσότερες καί δυσκολότερες. Τό γεγονός δέ ὅτι οἱ μαθητές τῆς δευτέρας λυκείου ἀνέκαθεν θεωροῦσαν τά θρησκειολογικά μαθήματα ἰδιαιτέρως δύσκολα, σέ συνδυασμό μέ τό γεγονός ὅτι αὐτά διεσπάρησαν ἀνά τό δημοτικό καί τό γυμνάσιο καί ἐπιβαρύνθηκαν μέ ἀκόμη δυσκολότερους ὅρους καί ἔννοιες ἀποδεικνύει γιά μία ἀκόμη φορά τήν παιδαγωγική ἀκαταλληλότητα τοῦ ἐν λόγῳ προγράμματος.

Ἀπαιτεῖται λοιπόν στό δημοτικό ἡ διδασκαλία τῶν ἐννοιῶν: Ρός Ἀσανά, Ἴντ ἄλ φίτρ, Σβάστικα, 99 ὀνόματα γιά τόν Ἀλλάχ, Μάνταλα (ΦΕΚ σ. 30871), Κιπά, Μενορά (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30873), Φατιχά, Σεμά  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30883), Μπάρ Μιτσβά, Μπάτ Μιτσβά  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30889), Χαντίθ  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30901), Μαουλίντ  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30917).

Στό δέ γυμνάσιο ἀπαιτεῖται ἡ διδασκαλία τῶν ἐννοιῶν Σαβουώτ, Σουκώτ, Χανουκά, Πουρίμ, Ταλμούδ, Σεμά, Τεφιλίν, Νεζουζά, (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30932), Σαχαντά, Χαντίθ, Οὔμμα, Κατίμπ  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30933), Μινάκσι, Γιάντρας, Μάνταλα, Diwali, Pongal, Holi, Στοῦπες, Παγόδες (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30934), Μάντρα, Τριπίτακα  (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30935)

Σημειωτέον ὅτι, ὅπως συνάγεται ἐκ τῶν ὡς ἄνω παρατεθέντων, ἡ διδασκαλία ὁρισμένων ἐκ τῶν δυσκόλων καί ξένων πρός τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές ἐννοιῶν ἀπαιτεῖται τόσο στο δημοτικό, ὅσο καί στό γυμνάσιο (Σεμά, Χαντίθ, Μάνταλα), ἐνῷ ὅπως ἔχουμε ἤδη ἐπισημάνει, ἔχουν ἀφαιρεθεῖ ἀπό τό πρόγραμμα θέματα ὑψίστης σημασίας γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν.

γ) Διδασκαλία θεματικῶν ἑνοτήτων ὑπό συγκεχυμένους καί παρεξηγήσιμους τίτλους.

Πρέπει ἐπίσης νά ἐπισημανθεῖ, ὅτι στίς περισσότερες ἀπό τίς ὡς ἄνω περιπτώσεις Θεματικῶν Ἑνοτήτων, ὅπου ἐπιβάλλεται συνδιδασκαλία Ἐκκλησίας καί θρησκευμάτων, ὁ γενικός τίτλος συχνά δέν συμφωνεῖ μέ τό περιεχόμενο καί ὁδηγεῖ τό παιδί σέ παντελῶς ἐσφαλμένα συμπεράσματα ἰκανά νά διασαλεύσουν τήν πίστη του.

Ἐπί παραδείγματι, τό ὀκτάχρονο παιδί τῆς Γ΄ δημοτικοῦ ἀντικρύζει στή θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 2 τόν τίτλο «Η χαρά της γιορτής» (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30866), ὁ ὁποῖος στήν ἀναλυτική παρουσίαση τῆς θεματικῆς ἑνότητας ἀναγράφεται μέ τόν ἑξῆς διαφορετικό τρόπο: «Θρησκευτικές γιορτές: μέρες γεμάτες χαρά και σημασίες» (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30871). Ὑπό αὐτόν τόν τίτλο περιλαμβάνονται τά ἑξῆς: ξεκινᾶ γενικῶς γιά τίς γιορτές καί πανηγύρεις τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καί ἀναφέρει εἰδικότερα μόνο τήν ἑορτή τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν. Μεταβαίνει στήν ἑβραϊκή γιορτή Ρός Ἀσανά καί κατόπιν στήν μουσουλμανική Ἴντ ἄλ-φίτρ. Κατόπιν συνεχίζει στήν διά τοῦ σταυροῦ προσευχή τῶν χριστιανῶν καί στά χριστιανικά σύμβολα τοῦ ἰχθύος, τῆς νηός καί τῆς ἀμπέλου, συνεχίζει στό ἄστρο τοῦ Δαβίδ, στήν ἡμισέλινο, στό ἀραβούργημα μέ τό ὄνομα τοῦ Ἀλλάχ, στήν ἰνδουιστική σβάστικα, στό γιν καί γιάγκ, στόν λωτό καί στόν τροχό καί καταλήγει στά 99 ὀνόματα γιά τόν Ἀλλάχ καί στά τρία ἰουδαϊκά θεϊκά ὀνόματα. Σέ ποιά τραγική παρεξήγηση θά ὁδηγηθεῖ τό ἑννιάχρονο παιδί ὅταν διδάσκεται ὅλα αὐτά ὑπό τόν πρῶτο, ὅσο καί ὑπό τόν δεύτερο τίτλο; Ὅτι ὅποια γιορτή καί ἄν διαλέξει, θά ἔχει χαρά στή ζωή του!

Ἡ ἑνότητα 3 τῆς Γ΄ δημοτικού ἐπιγράφεται «Κυριακή: Μια σημαντική ημέρα της εβδομάδας». Βλέποντας αὐτόν τόν τίτλο τί περιμένει νά ἀκούσει τό ὀκτάχρονο παιδί, τό ὁποῖο εἶναι βεβαπτισμένο ὀρθόδοξο; Ὁπωσδήποτε γιά τήν κυριακάτικη λειτουργία. Ὅμως στήν ἴδια Θεματική Ἑνότητα ἐπιβάλλεται καί ἡ διδασκαλία τοῦ ἑβραϊκοῦ Σαββάτου καί τῆς μουσουλμανικῆς Παρασκευῆς καί ἀναπόφευκτα θά περιέλθει τό μικρό παιδί τῆς ἡλικίας τῶν ὀκτώ ἐτῶν σέ σύγχυση καί μέσα του θά ἐξισώσει καί θά ταυτίσει αὐτά τά τρία. Ὅμως ἀκόμη καί παιδιά Ἰσραηλιτῶν ἤ μουσουλμάνων, τά ὁποῖα τυχόν θά εὑρίσκονταν στήν ἴδια σχολική αἴθουσα καί θά παρακολουθοῦσαν τό αὐτό μάθημα, θά κινδύνευαν νά περιπέσουν στήν ἴδια παρεξήγηση, ὅτι δηλαδή ἡ πίστη τους ταυτίζεται μέ τίς ἄλλες δύο, οἱ ὁποῖες διδάσκονται ὑποχρεωτικά ἐντός τῆς ἴδιας Θεματικῆς Ἑνότητας καί ὑπό τόν ἴδιο τίτλο. Ἄρα τό πρόγραμμα καταντᾶ ἀκατάλληλο ὄχι μόνο γιά τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς, ἀλλά καί γιά τόν ὁποιονδήποτε.

Τό ἑννιάχρονο παιδί τῆς Δ΄ δημοτικοῦ εἶναι βάσει τοῦ προγράμματος ὑποχρεωμένο νά διδάσκεται τήν ἑνότητα 4 («Ὀλοι ίσοι, όλοι διαφορετικοί», ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30888). Ἐκεῖ, μετά ἀπό μιά σειρά ἀπό ὀρθόδοξα χριστιανικά θέματα (ἁγίους Δημήτριο καί Γεώργιο, παραβολή τῶν ταλάντων, Θεοφάνια, ὀρθόδοξο χριστιανικό βάπτισμα), διδάσκεται τό βάπτισμα καί τό χρῖσμα τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν, τό βάπτισμα τῶν Προτεσταντῶν, τά Μπάρ Μιτσβά καί Μπάτ Μιτσβά τῶν Ἑβραίων καί τίς τελετές ἐνηλικιώσεως τῶν Μουσουλμάνων. Σέ ποιά τραγική παρεξήγηση ὁδηγεῖται τό ἑννιάχρονο παιδί ὅταν διδάσκεται ὅλα αὐτά ὑπό τόν τίτλο «Ὀλοι ίσοι, όλοι διαφορετικοί»; Ὅτι ὅλα τά βαπτίσματα, (ὀρθόδοξο, ρωμαιοκαθολικό, προτεσταντικό), μολονότι διαφέρουν, εἶναι ἴσα τόσο μεταξύ τους, ὅσο καί μέ τίς ὡς ἄνω τελετές τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καί τοῦ Μουσουλμανισμοῦ. Στήν τραγική αὐτή παρεξήγηση δέν κινδυνεύει νά ὑποπέσει μόνον τό ὀρθόδοξο παιδί, ὅσο καί τό παιδί τό ἀνῆκον σέ ὁποιαδήποτε πίστη.

δ) Ἀφαίρεση βασικῶν θεμάτων ὀρθοδόξου πίστεως καί ζωῆς, ἀπαραιτήτων γιά τή διαπαιδαγώγηση τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανοῦ.

Πουθενά σέ ὁλόκληρο τό πρόγραμμα δημοτικοῦ καί γυμνασίου δέν διδάσκονται, ἔστω καί δειγματοληπτικά, στοιχεῖα ἀπό τήν ἱστορία καί θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας κατά τήν περίοδο έπό 1054 – 1453. Κανένα γεγονός, προσωπικότητα, διδασκαλία δέν παριλαμβάνεται ἀπό τήν περίοδο αὐτή. Γι΄ αὐτό λοιπόν καί δέν πληροφορεῖται ὁ ὀρθόδοξος χριστιανός μαθητής ἔστω καί ἐπιγραμματικά γιά τή ζωή καί τό ἔργο μεγάλων προσωπικοτήτων, ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ὁ ἅγιος Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης ὁ Κατάφλωρος (ὁ περίφημος μελετητής τοῦ Ὁμήρου), ὁ ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης καί ὁ ἅγιος Μάρκος Ἐφέσου ὁ Εὐγενικός.

Στήν Γ΄ δημοτικοῦ στήν θεματική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 8 («Ο κόσμος μας, ένα στολίδι», ΦΕΚ Β 2920// 13/9/2016, σελ. 30880) διδάσκεται τό παιδί τό θέμα «Ὅλος ὁ κόσμος εἶναι κτίση τοῦ Θεοῦ», ὅμως δέν ἔχει προηγουμένως διδαχθεῖ τή δημιουργία τοῦ κόσμου ἀπό τόν Θεό – τό ἐν λόγῳ θέμα ξεκινᾶ ἀπό τόν κατακλυσμό καί τήν Κιβωτό τοῦ Νῶε. Τό θέμα τῆς δημιουργίας τοῦ κόσμου ἀπό τόν Θεό δέν διδάσκεται κἄν ἀργότερα σέ κάποια ἄλλη τάξη τοῦ δημοτικοῦ σχολείου. Τέτοιου εἴδους παραλείψεις εἶναι δυνατόν νά ἐπιφέρουν ἀνεπανόρθωτη σύγχυση στό παιδί.

Πουθενά δέν βλέπουμε σέ ὁλόκληρο τό δημοτικό καί τό γυμνάσιο διδασκαλία καί τῶν ἑπτά μυστηρίων τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Πιστεύουμε, ὅτι πρόκειται γιά σοβαρή παράλειψη.

Πουθενά δέν βλέπουμε σέ ὁλόκληρο τό γυμνάσιο διδασκαλία τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, στό δέ δημοτικό διδάσκεται δύο φορές, τή μία ὅμως φορά συνδιδάσκεται μέ τήν ἀναφορά τοῦ κορανίου σέ αὐτήν.

Ὅλα αὐτά, καί ἄλλα πολλά, τά ὁποῖα χάριν συντομίας παραλείπουμε, ἀφήνουν κενά στή μάθηση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν παιδιῶν, τά ὁποῖα κενά εἶναι ἀδύνατον νά τά ἀναπληρώσουν μόνα τους καί τά ὁποῖα ἐπίσης θά συντελέσουν στή μή ἐπαρκή ἀνάπτυξη τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς θρησκευτικῆς τους συνειδήσεως.

ε) Κάποια θέματα ὀρθοδόξου πίστεως καί ζωῆς παρουσιάζονται μέ πεπλατυασμένο τρόπο εἰς βάρος βασικῶν καί ἀπαραιτήτων στοιχείων, τά ὁποῖα παραλείπονται.

Στήν Στ΄ δημοτικοῦ τό πρόγραμμα πλατυάζει ἀφιερώνοντας ὀκτώ ὧρες στό μυστήριο τῆς θείας εὐχαριστίας (Θεματική Ἑνότητα 4, ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30913-30915), ἐνῷ δύο μόνον ὧρες θά ἦταν ἀρκετές, γιά τό μυστήριο αὐτό καί θά περίσσευαν καί ἄλλες γιά ὅσα δέν ἀναφέρονται διόλου.  Ἡ μή διδασκαλία τῶν ἑπτά μυστηρίων στό δημοτικό, στό γυμνάσιο, ὅσο καί στό λύκειο, εἶναι δυνατόν νά προσδώσει στό πρόγραμμα σαφῆ προτεσταντίζουσα χροιά.

Τό ζήτημα τῆς σχέσεως Ἑλληνισμοῦ καί χριστιανισμοῦ, τό ὁποῖο κατά τά παλαιά προγράμματα διδασκόταν σέ μία ὥρα στήν Γ΄ γυμνασίου καί σέ ἄλλη μία ὥρα στήν Β΄ λυκείου, μέ τό νέο πρόγραμμα ἀπαιτεῖται ἡ διδασκαλία του σέ δέκα ὧρες στήν Α΄ γυμνασίου καί μάλιστα στήν ἀρχή τοῦ σχολικοῦ ἔτους, στή 2η μόλις θεματική ἑνότητα (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30927-30928). Τό ἐγχείρημα αὐτό καταντᾶ ἀφόρητη ἐπιβάρυνση γιά τή νοημοσύνη ἑνός δωδεκάχρονου.

στ) Μή διδασκαλία τῆς εὐαγγελικής ἱστορίας ὡς ἑνιαίου συνόλου, ἀλλά κατάτμησή της σέ διάφορες ἐλλειπεῖς ἑνότητες μεριζόμενες μέ τυχαῖο καί ἄτακτο τρόπο σέ διάφορες τάξεις δημοτικοῦ καί γυμνασίου.

Ἡ ὕλη αὐτή κατακερματίσθηκε ἄτακτα καί εἰς βάρος τῆς σειρᾶς τήν ὁποία τό ἴδιο τό Εὐαγγέλιο ἐπιβάλλει, σέ διάφορες θεματικές ἑνότητες ἀπό τρίτη δημοτικοῦ μέχρι καί τρίτη γυμνασίου. Ἐνῷ μέ τό παλαιό πρόγραμμα, γνώριζε τό παιδί, ὅτι στή δευτέρα γυμνασίου θά διδαχθεῖ τήν εὐαγγελική ἱστορία μέ τή σωστή σειρά ἀπό τόν Εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου μέχρι καί τήν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, μέ τό τύπου religious literacy πρόγραμμα οὐδέποτε ἔχει αὐτή τήν εὐκαιρία, ἀλλά διδάσκεται διάφορα περιστατικά ἄτακτα, χωρίς τή σωστή ἱστορική σειρά, ἀσύνδετα, ἀποκεκομμένα ἀπό τή συνάφειά τους, δηλαδή ἀπό τά προηγούμενα καί τά ἑπόμενα.

Γιά τό δημοτικό δειγματοληπτικῶς καί μόνον ἀναφέρουμε, ὅτι:

Στήν Δ΄ δημοτικοῦ πρῶτα διδάσκεται μία διδακτική ἑνότητα γιά τήν Θεοτόκο, ἡ ὑπ΄ ἀριθμόν 2 μέ τίτλο «Ἡ μητέρα τοῦ Χριστοῦ» (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30884-5, ὅπου σημειωτέον περιλαμβάνεται καί τό θέμα «Η Μητέρα του Ιησού στο Κοράνιο»[13] καί κατόπιν, στή διδακτική ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 3 μέ τίτλο «Σπουδαία παιδιά» διδάσκεται ἡ ἱστορία τοῦ Μωυσῆ, τοῦ Ἰσαάκ, τοῦ Δαβίδ, τοῦ Δανιήλ, τοῦ Ἀνανία, τοῦ Ἀζαρία, τοῦ Μισαήλ καί καταλήγει στόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή. Τί μένει στό ἑννιάχρονο παιδί ἀπό ὅλα αὐτά; Ὅτι ἡ Παναγία ὑπῆρξε σαφῶς πολύ ἀρχαιότερη ἀπό ὅλα αὐτά τά παλαιοδιαθηκικά πρόσωπα, ἀκόμη καί ἀπό τόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή, τόν ὁποῖο ἐγνώρισε ἀπό τήν κοιλιά τῆς μητέρας του.

Στήν Ε΄ δημοτικοῦ ἀπαιτεῖται ἀπό τό ἐπίμαχο πρόγραμμα, νά διδαχθεῖ πρῶτα ἡ Πεντηκοστή καί ἡ ζωή στίς πρῶτες χριστιανικές κοινότητες (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30905), ἀμέσως κατόπιν ἡ Ἀνάσταση (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30906) καί ἀμέσως κατόπιν τό ποιοί ἦταν οἱ τέσσαρες Εὐαγγελιστές, πότε καί γιά ποιούς ἔγραψαν τά Εὐαγγέλια (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30907). Αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἡ σειρά διδασκαλίας δύναται νά προξενήσει ἀνυπέρβλητη σύγχυση στό δεκάχρονο παιδί. Ἀφοῦ σέ καμμία ἄλλη σχολική τάξη δέν ἔχει διδαχθεῖ καί δέν πρόκειται ποτέ νά διδαχθεῖ τά γεγονότα αὐτά κατά τή σωστή ἱστορική σειρά, τότε ἤ θά θεωρήσει ὅτι κατ΄ αὐτή τή σειρά συνέβησαν. Ἐάν μάλιστα διδαχθεῖ ἐκτός σχολείου τήν ἀληθινή εὐαγγελική ἱστορία μέ τή σωστή της σειρά καί χωρίς περικοπές καί ἀλλότριες προσμείξεις, τότε τό σχολεῖο θά κινδυνεύσει νά περιέλθει στή συνείδηση τοῦ μικροῦ παιδιοῦ σέ πλήρη ἀνυποληψία.

Γιά δέ τό γυμνάσιο πρέπει νά ἐπισημάνουμε, ὅτι περιορίσθηκε ἡ διδασκαλία τῆς εὐαγγελικής ἱστορίας ὡς συνόλου σέ μία καί μόνη Θεματική Ἑνότητα, τήν ὑπ΄ ἀριθμόν 2 τῆς Β΄ Γυμνασίου, ὑπό τόν τίτλο «Ποιός εἶναι ὁ Θεός τῶν Χριστιανῶν; Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι;» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30943-30945), ἡ ὁποία διδάσκεται σέ ὀκτώ μόλις ὧρες καί περιλαμβάνει ἐπίσης τό θέμα «Ο Ιησούς στο Κοράνιο και στις Χαντίθ». Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο οὐδέποτε θά ἀποκτήσει τό βεβαπτισμένο ὀρθόδοξο παιδί τήν εἰκόνα τοῦ συνόλου τῆς εὐαγγελικῆς ἱστορίας, πράγμα τό ὁποῖο θά ἔχει δυσμενή ἐπίπτωση στήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς του συνειδήσεως.

Παρ΄ ὅλα αὐτά, προσδοκοῦν τά προγράμματα ἀπό τούς μικρούς μαθητές νά ἀφηγοῦνται βιβλικές ἱστορίες, νά κατανοοῦν, νά συναισθάνονται καί νά ἐξηγοῦν τό νόημά τους (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30894 καί σ. 30920). Πῶς θά γίνει αὐτό μέ ἐπιτυχία, ἀφοῦ τίς διδάσκονται χωρίς σύνδεση μέ τά προηγούμενα, μέ τά ἑπόμενα καί ἐν γένει μέ τήν ἐποχή;

ζ) Μή διδασκαλία τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας ὡς ἑνιαίου συνόλου, ἀλλά κατάτμησή της σέ διάφορες ἐλλειπεῖς ἑνότητες μεριζόμενες μέ τυχαῖο καί ἄτακτο τρόπο σέ διάφορες τάξεις δημοτικοῦ καί γυμνασίου.

Κατεκερματίσθηκε ἄτακτα καί χωρίς νά λαμβάνεται ὑπ΄ ὄψη ἡ ἱστορική σειρά, σέ διάφορες θεματικές ἑνότητες κατανεμημένες ἀπό τρίτη δημοτικοῦ μέχρι καί τρίτη γυμνασίου, ταυτοχρόνως ὅμως ἀφαιρέθηκαν καί σημαντικά θέματα ἀπαραίτητα γιά τήν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως τοῦ ὀρθοδόξου παιδιοῦ.

Ἔτσι τό ὀρθόδοξο παιδί δέν θά ἔχει πλέον τή δυνατότητα νά τήν διδαχθεῖ ὡς σύνολο στήν τρίτη γυμνασίου, ὅπως μέ τό παλαιό πρόγραμμα (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) ἀλλά θά λαμβάνει μόνον ἀποσπασματικές γνώσεις ἀποκομμένες ἀπό τή συνάφειά τους, δηλαδή ἀπό τά προγενέστερα καί τά μεταγενέστερα γεγονότα. Αὐτό ἰσχύει γιά τίς ἑξῆς Θεματικές Ἑνότητες τῆς Α΄ γυμνασίου: 1. «Μεγαλώνουμε και αλλάζουμε» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30925), ἡ ὁποία δέν εἶναι καθ΄ αὐτό ἱστορική, καί μεταξύ ἄλλων ὁμιλεῖ γιά τόν ἀπόστολο Παῦλο, τούς διωγμούς καί τήν ὀργάνωση τῆς Ἐκκλησίας, καί 4. «Πώς παίρνονται οι αποφάσεις» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30931) Ἡ ὁποία ὁμιλεί γιά τήν Ἀποστολική Σύνοδο, τίς Οἰκουμενικές Συνόδους πλήν τής Ἑβδόμης Οἰκουμενικῆς Συνόδου καί τέσσερεις μεγάλους πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσης ἰσχύει καί γιά τίς ἑξῆς ἑνότητες τῆς Β΄ γυμνασίου: 1. «Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν τον Θεό;», ἡ ὁποία ἀφορᾶ στήν τηλεόραση, στίς εἰκαστικές τέχνες, στήν εἰδωλολατρία, στήν εἰκονομαχία, στήν Ζ΄ Οἰκουμενική Σύνοδο ἀλλά καί στίς εἰκονογραφικές συνήθειες τῶν θρησκευμάτων (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30941), καί 6. «Ορθοδοξία και Νέος Ελληνισμός» ἡ ὁποία ἀφορᾶ τήν μετά τήν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ζωή τῶν Ἑλλήνων ὀρθοδόξων, καί στίς ἐθνικές Ἐκκλησίες κατά τήν νεότερη ἐποχή.

 Ὅσον ἀφορᾶ δέ τό πρόγραμμα τοῦ δημοτικοῦ, ἀναφέρουμε ὅτι στήν Στ΄ δημοτικοῦ τό πρόγραμμα ξεκινᾶ ἀπό τήν ἐξάπλωση τῶν χριστιανικῶν κοινοτήτων στόν κόσμο (Θεματική Ενότητα 1), συνεχίζει στήν ἑπόμενη Θεματική Ἑνότητα μέ τούς εἰς βάρος τῶν χριστιανῶν διωγμούς, καί καταλήγει στήν Ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Ὅμως ἀμέσως κατόπιν ὅλων αὐτῶν, δέν συνεχίζει σέ κάποιο ἄλλο συναφές ἱστορικό θέμα, ἀλλά ἀπαιτεῖ νά διδαχθεῖ γιά ὀκτώ ὁλόκληρες ὧρες τό θέμα «Η Αγία Γραφή, ένα ιστορικό και διαχρονικό βιβλίο» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30912), ἐνῷ εἶχε ἤδη ἀσχοληθεῖ στήν Δ΄ δημοτικού στή Θεματική Ἑνότητα 7. ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Ιερά βιβλία» καί καλύπτει 10 ὧρες διδασκαλίας μαζί μέ πολλά ἄλλα βιβλία ἄλλων θρησκειῶν (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30893) καί στήν Ε΄ δημοτικοῦ στή Θεματική Ἑνότητα 7, ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Ανακαλύπτοντας τα κείμενα της Καινής Διαθήκης»), καί καλύπτει ὀκτώ ὧρες διδασκαλίας (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30907-30908). Ἀφιερώνει δηλαδή εἰκοσιτέσσερεις ὧρες σέ τρεῖς τάξεις τοῦ δημοτικοῦ σχολείου, γιά νά εἰσαγάγει τούς μικρούς μαθητές στήν Ἁγία Γραφή, ἐνῷ θά ἀρκοῦσαν τό πολύ τέσσερεις καί μάλιστα ταυτοχρόνως, στή Δ΄ δημοτικού πελαγοδρομεῖ σέ πλεῖστα ὅσα ἱερά βιβλία θρησκειῶν. Ὅλα αὐτά ἔχουν ὡς ἀποτέλεσμα νά μή προχωρήσει στό δημοτικό σχολεῖο στή διδασκαλία κανενός ἄλλου ἱστορικοῦ θέματος πέραν τῆς ἐποχῆς τοῦ μεγάλου Κωνσταντίνου.

Ἑπομένως σέ καμμία τάξη δημοτικοῦ ἤ γυμνασίου, ἀλλά καί σέ καμμία τάξη τοῦ λυκείου, δέν θά λαμβάνει τό παιδί τήν εἰκόνα τῆς ἀδιάσπαστης συνέχειας τῆς ζωῆς καί τῆς διδασκαλίας τῆς Ἐκκλησίας μας ἀπό τήν ἵδρυσή της μέχρι σήμερα, διότι τίς σχετικές μέ τήν ἐκκλησιαστική ἱστορία θεματικές ἑνότητες, οἱ ὁποῖες δέν εἶναι πάντοτε καί ἀμιγεῖς, διαδέχονται θεματικές ἑνότητες ἱστορίας θρησκευμάτων, ἤ ἑνότητες εὐαγγελικῆς ἱστορίας, οἱ ὁποῖες ἐπίσης δέν εἶναι ἀμιγεῖς, ἀλλά συνοδεύονται ἀπό θρησκειολογικά θέματα, ὅπως καί οἱ προηγούμενες.

η) Ἀπολύτως καμμία ἱστορική σειρά στή διδασκόμενη ὕλη, ἀκόμη καί μέσα στήν ἴδια θεματική ἑνότητα!

Ἐπί παραδείγματι, στήν ἑνότητα 4 τῆς Δ΄ δημοτικοῦ, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «Όλοι ίσοι όλοι διαφορετικοί», πρῶτα διδάσκονται οἱ ἅγιοι Γεώργιος καί Δημήτριος, κατόπιν ἡ παραβολή τῶν ταλάντων (Μτ 25, 14-30) καί ἔπειτα τά Θεοφάνια!

Στήν δέ ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 3 τῆς Β΄ γυμνασίου διδάσκεται πρῶτα ὁ ἅγιος Λουκᾶς ὁ ἰατρός (1877-1961) καί κατόπιν ἡ ἁγία Φιλοθέη (1522-1589). Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο χορηγεῖται στό παιδί ἕνα ἀξεδιάλυτο κουβάρι ἀποτελούμενο ἀπό πολλά καί διάφορα θέματα καί ζητήματα, τό ὁποῖο κουβάρι ἀντί νά τό ὁδηγεῖ στή μάθηση, τό ὁδηγεῖ στήν παντελή ἀμάθεια.

Πρέπει ἐδῶ νά τονίσουμε, ὅτι μία συστηματική, κατά τομεῖς καί θέματα διδασκαλία, θά ταίριαζε, κατόπιν σωστοῦ σχεδιασμοῦ καί προγραμματισμοῦ, σέ μεγαλύτερες ἡλικίες ἀφοῦ ὅμως ἤδη τά παιδιά θά εἶχαν διδαχθεῖ καί θά εἶχαν ἀφομοιώσει σέ μικρότερες ἡλικίες τή σωστή ἱστορική σειρά καί ἀλληλουχία τῶν γεγονότων, τήν ἐποχή καί τά βασικά της προβλήματα καί ρεύματα. Ὅμως κάτι τέτοιο μέ τά ὑπό ἐξέταση προγράμματα δέν συμβαίνει καί δέν πρόκειται νά συμβεῖ ποτέ. Ἐάν τά παιδιά διδαχθοῦν τά ἐν λόγῳ προγράμματα, ἀκριβῶς ὅπως αὐτά ἔχουν, τότε δέν θά εἶναι σέ θέση νά γνωρίζουν ἐάν προηγήθηκε ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ ἤ ἡ ἐπί τοῦ ὄρους ὁμιλία, ἡ Ἀνάληψη ἤ ἡ Πεντηκοστή.

θ) Ἡ θεολογία τῶν προγραμμάτων δημοτικοῦ-γυμνασίου δέν εἶναι ὀρθόδοξη.

Ἐπανειλημμένως χαρακτηρίζεται ἡ διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας κατά τρόπο ἀνοίκειο. Ἀναφέρει τό πρόγραμμα: «ἑρμηνεύοντας τήν πρόταση ζωῆς τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30929), «Ο σκοπός και το νόημα της ζωής του ανθρώπου: Η βιβλική πρόταση και η θεολογική ερμηνεία» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30946), «να επεξεργαστούν τη χριστιανική πρόταση για θεμελιώδη υπαρξιακά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30958), «να εμβαθύνουν στη χριστιανική πρόταση για τη μεταμόρφωση της ζωής και τη σωτηρία του κόσμου» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30958).

Πρέπει νά ἐπισημάνουμε, ὅτι γιά τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές, οἱ ὁποῖοι κατά τό ἄρθρο 3 τοῦ Συντάγματος ἀποτελοῦν τήν πλειοψηφία τῶν μαθητῶν τῶν σχολείων τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας, ἡ διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως δέν εἶναι ἁπλῶς καί μόνον μία πρόταση[14]. Ἐάν δεχθοῦμε κάτι τέτοιο, ἀφ΄ ἑνός τήν ὑποβιβάζουμε σέ ἔνταλμα ἀνθρώπων, ἀφ΄ ἑτέρου τήν ἀποξενώνουμε ἀπό τά παιδιά αὐτά τά ἤδη βεβαπτισμένα καί ἤδη ἔχοντα ὀρθόδοξη χριστιανική συνείδηση, διότι μία πρόταση ἴσως ἔχει γίνει ἀποδεκτή, ἴσως δέν ἔχει γίνει ἀκόμη ἀποδεκτή. Ἡ διδασκαλία ὅμως τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί τῆς Ἱερᾶς Παραδόσεως εἶναι λόγος Κυρίου καί ἔχει γίνει ἤδη ζωή τῶν παιδιῶν αὐτῶν, διότι αὐτή τήν ἀγωγή ἔχουν λάβει ἀπό τήν Ἐκκλησία τους καί τήν οἰκογένειά τους, τήν ὁποία ἀγωγή δέν δικαιοῦται τό σχολεῖο νά καταστρέφει.

Ἀκόμη, θέτει τό πρόγραμμα τό ἑξῆς ἐρώτημα: «Δέχονται όλοι οι χριστιανοί το Σύμβολο της Πίστεως;» (Α΄ Γυμνασίου, Θεματική Ενότητα 4, Πώς παίρνονται οι αποφάσεις, ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30932). Δέν χρειάζεται νά τονίσουμε, ὅτι ἡ ἀποδοχή τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως διαφοροποιεῖ τόν χριστιανό ἀπό τόν μή χριστιανό. Ἡ ὡς ἄνω ὅμως διατύπωση τοῦ προγράμματος ἀφήνει τήν ὑπόνοια, ὅτι δύναται κάποιος νά εἶναι χριστιανός χωρίς νά δέχεται τό Σύμβολο τῆς Πίστεως, πράγμα ἀπαράδεκτο.

Ἀκόμη περιλαμβάνει τό πρόγραμμα στή Θεματική Ἑνότητα 5 τῆς Στ΄ δημοτικού «Από τους Χριστιανούς της χώρας μας στους Χριστιανούς του κόσμου» μεταξύ άλλων και ως βασικό θέμα διδασκαλίας το εξής: «Διαφορετικές παραδόσεις, κοινή συνείδηση» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30916). Κατά τή διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μία εἶναι ἡ ἱερά παράδοση, τήν ὁποία ὀφείλει νά βιώσει ὅποιος θέλει νά εἶναι χριστιανός. Διαφορετικές «παραδόσεις» διαφοροποιοῦν τήν κοινή χριστιανική συνείδηση.

Ἐπίσης ὁ Φραγκίσκος τῆς Ἀσίζης, χαρακτηρίζεται ὡς «Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30880), πράγμα τό ὁποῖο δέν ἰσχύει γιά τήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία, παρά μόνον γιά τήν ρωμαιοκαθολική.

Ἐπίσης ὁ Βούδας χαρακτηρίζεται «ο φωτισμένος δάσκαλος» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30892), πράγμα τό ὁποῖο δέν εἶναι δυνατόν νά διδάσκεται σέ τέκνα ὀρθοδόξων χριστιανῶν.

Ὁ δέ Μωάμεθ χαρακτηρίζεται ὡς «ο απεσταλμένος του Αλλάχ» (ΦΕΚ 2920//13/9/2016, σ. 30892), πράγμα τὀ ὁποῖο ὁμοίως θά ἦταν δυνατόν νά ἀποπροσανατολίσει τή θρησκευτική συνείδηση τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν, ὅπως καί ὅλα τά ἀνωτέρω. Ἐπίσης θά ἦταν δυνατόν ἡ δήλωση αὐτή νά ἀποπροσανατολίσει τή θρησκευτική συνείδηση ὁποιουδήποτε μή μουσουλμάνου μαθητῆ, διότι εἶναι ἀνήλικος καί ἐνδέχεται νά ὐπόκειται σέ ἐπηρεασμούς.

Στό πρόγραμμα τοῦ δημοτικοῦ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός δέν χαρακτηρίζεται «Κεφαλή τῆς Ἐκκλησίας», ὅπως μᾶς διδάσκει ἡ Ἁγία Γραφή (Ἐφεσ. 5,23), ἀλλά «κέντρο τῆς χριστιανικῆς Ἐκκλησίας» (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30898). Ὡς γνωστόν, «κέντρον» χαρακτηρίζει ἡ Ἁγία Γραφή εἴτε τό καρφί (Πράξ. 26,14,), εἴτε ἁπλῶς τό κεντρί (Α΄ Κορ. 15,55) εἴτε τό δηλητηριῶδες κεντρί τῶν σκορπιῶν (Ἀποκ. 9,10).

ι) «Προσδοκώμενα» καί ἀπροσδόκητα μαθησιακά ἀποτελέσματα

            Τά ἐν λόγῳ προγράμματα θέτουν ὡς σκοπό τῆς παιδείας τήν ἐπίτευξη συγκεκριμένων «προσδοκομένων μαθησιακῶν ἀποτελεσμάτων». Πρέπει κατ΄ ἀρχήν, ἀνεξάρτητα ἀπό τήν εὐστοχία ἤ τήν ἀστοχία τῶν ἤδη τεθέντων ἐντός τῶν προγραμμάτων προσδοκωμένων αὐτῶν ἀποτελεσμάτων, νά ἐξετάσουμε ἐάν στέκει ἀπολύτως ὁ ὁρισμός συγκεκριμένων τέτοιων ἀποτελεσμάτων σέ κάθε μάθημα.

            Γιά νά τό διαπιστώσουμε αὐτό, θά ἐξετάσουμε τήν ἰδιαιτερότητα τοῦ μαθήματός μας. Αὐτή εἶναι ἡ ἑξῆς: ξεκινᾶ ἀπό τήν διαπαιδαγώγηση τῆς ψυχῆς ὥστε νά διαπαιδαγωγήσει ἐν τέλει ὁλόκληρο τόν ἄνθρωπο, τό σῶμα του, τήν πράξη καί τή ζωή του σέ παρόν καί μέλλον. Ἡ ἰδιαιτερότητά του αὐτή τό διαφοροποιεῖ ἀπό τά τεχνικά μαθήματα. Σέ μάθημα π.χ. τό ὁποῖο ὁδηγεῖ στήν ἀπόκτηση τῆς εἰδικότητας τοῦ ἐγκαταστάτη ἡλεκτρολόγου ἕνα ἀπό τά προσδοκώμενα μαθησιακά ἀποτελέσματα θά ἦταν π.χ. «ἰκανότητα ἐγκατάστασης πίνακα διανομῆς ἡλεκτρικῆς ἐνέργειας». Σέ μάθημα τέτοιου εἴδους τά ἀποτελέσματα εἶναι δυνατόν νά περιγραφοῦν καί νά προγραμματισθοῦν ἐπακριβῶς, καί ἀφοῦ συμπληρωθεῖ τό μάθημα καί ἡ ἐκμάθησή του, εἶναι ἐπίσης δυνατόν νά καταστοῦν ὅλα ἀμέσως ἀντιληπτά, μετρήσιμα καί ἀξιολογήσιμα.

            Ὅμως στήν ὀρθόδοξη παιδεία τά ἀποτελέσματα δέν εἶναι ὅλα ἀμέσως ὁρατά. Καί τά ἀμέσως ὁρατά δέν εἶναι τά μοναδικά «μαθησιακά» ἀποτελέσματα. Τό δέ σχολεῖο ἔχει τή δυνατότητα νά ἀξιολογήσει μόνο ὅσα ἐμφανίζονται βραχυπρόθεσμα. Πιστεύουμε ὅμως, ὅτι ἔχει καί χρέος νά μή παρεμποδίζει τήν ἀνάπτυξη τόσο τῶν βραχυπροθέσμων καί ἐπωφελῶν ἀπροσδοκήτων ἀποτελεσμάτων, ὅσο καί τήν ἀνάπτυξη μακροπροθέσμων, τά ὁποῖα θά γεννηθοῦν μέ τό πέρασμα τοῦ χρόνου καί θά ἀποδειχθοῦν πολύτιμα γιά τή ζωή τοῦ πάλαι ποτέ μαθητῆ. Γι΄ αὐτό πιστεύουμε, ὅτι πρέπει νά ἀποκλείεται ἡ στεγανότητα στόν καθορισμό τῶν μαθησιακῶν ἀποτελεσμάτων.

            Ἡ ὀρθόδοξη παιδεία δέν εἶναι ἁπλῆ ἐκγύμναση καί ἐκμάθηση δεξιοτήτων. Ἐάν ἦταν κάτι τέτοιο, θά καταντούσαμε σέ κάτι παρόμοιο μέ τήν ἐκγύμναση ζώων, ὅπως π.χ. κυνηγετικῶν σκύλων ἤ ἵππων ἱππικῶν ἀγώνων. Οἱ σκύλοι καί οἱ ἵπποι δέν εἶναι σέ θέση νά προσθέσουν τίποτε στήν ἐκγύμναση τήν ὁποία ἔχουν λάβει, ἀκόμη καί ἄν βελτιώνουν τίς ἐπιδόσεις τους σέ ὅσα ἤδη ἔμαθαν – καί πάλι τό ἐπιτυγχάνουν μέ τήν παρότρυνση τοῦ ἀνθρώπου. Ἄν λοιπόν ὑποβιβάζουμε τήν παιδεία σέ ἁπλή ἐκγύμναση, τότε θά ὑποβιβάσουμε καί τά παιδιά μας.

            Γι΄ αὐτό προτείνουμε: τά ἀποτελέσματα νά μή ἀποτελοῦν κλειστό κατάλογο. Νά ἔχει ὁ διδάσκων τή δυνατότητα νά ἐπιδιώκει καί ἄλλα κατά τήν κρίση του ἀποτελέσματα μέ κριτήριο τήν ὀρθόδοξη παιδεία. Νά ὀνομάζονται συνιστώμενα καί ὄχι προσδοκώμενα. Τό παιδαγωγικό σύστημα νά μή ἀποτρέπει τήν ἀνάπτυξη ἐπωφελῶν ἀπροσδοκήτων ἀποτελεσμάτων, βραχυπροθέσμων καί μακροπροθέσμων. Θά ἐπιχειρεῖ δέ νά ἐπανορθώσει τυχόν ἀνάπτυξη ἐπιβλαβῶν ἀπροσδοκήτων ἀποτελεσμάτων. Ὅλα αὐτά διότι τό κάθε παιδί συνδυάζει ὅσα ἔμαθε μέ ὅσα βιώνει καί κρίνει καί κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο παρουσιάζει ἀποτελέσματα. Γιά ὅλους αὐτούς τούς λόγους δέν εἶναι δυνατόν νά καταρτισθεῖ στεγανός κατάλογος μαθησιακῶν ἀποτελεσμάτων.

            Θά δοῦμε καί ἕνα παράδειγμα ἀπό τό πρόγραμμα τῆς Ε΄ δημοτικοῦ, ὥστε νά καταστοῦν σαφέστερα ὅσα ἔχουμε ἤδη ἐκθέσει. Ἡ ἑνότητα ὑπ΄ ἀριθμόν 6 ὀνομάζεται «Αποστολές για την «καλή είδηση»»[15]. Τά «προσδοκώμενα μαθησιακά ἀποτελέσματα» γι΄ αὐτή τήν ἑνότητα ἔχουν ὡς ἑξῆς: «Οι μαθητές: α) παρουσιάζουν και αποτιμούν την ανάσταση του Χριστού ως αιτία και περιεχόμενο της ιεραποστολής (από την εποχή των Αποστόλων έως και σήμερα) β) απαριθμούν και αξιολογούν τις διακινδυνεύσεις που συνοδεύουν την ιεραποστολή γ) διακρίνουν και αξιολογούν το θάρρος και την αφοσίωση στη δράση συγκεκριμένων προσώπων[16] δ) εξακριβώνουν ότι η αποστολή της μαρτυρίας του Χριστού συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και διατυπώνουν ιδέες και κρίσεις ε) εξηγούν με επιχειρήματα τη σημασία της δέσμευσης σε μια αποστολή.»

Ἄς δοῦμε λοιπόν καί μερικά ἀπροσδόκητα βραχυπρόθεσμα ἐπωφελή «μαθησιακά» ἀποτελέσματα τά ὁποῖα τό πρόγραμμα δέν φαίνεται νά ἔχει ὑπ΄ ὄψη, μολονότι, κατά τή γνώμη μας, θά ἔπρεπε: α) Οἱ μαθητές κατανοοῦν ὅτι οἱ εὐαγγελιζόμενοι δίδασκαν ἀπό ἀγάπη γιά τόν Χριστό καί γιά τόν ἄνθρωπο καί μέ σκοπό τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, β) Ἀναπτύσσεται μέσα στούς μαθητές ἡ ἀγάπη γιά Χριστό, γιά τόν ἄνθρωπο καί γιά τήν ἐν Χριστῷ σωτηρία, γ) Μαθαίνουν νά ἀγαποῦν τούς ἁγίους ἀνθρώπους οἱ ὁποῖοι ἀφιέρωσαν τή ζωή τους στή διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου καί ἐξ αἰτίας αὐτοῦ κατέληξαν στό μαρτύριο.

Ὅλα αὐτά πουθενά δέν ἀναφέρονται στήν ὑπό ἐξέταση ἑνότητα, κι ὅμως εἶναι πιθανό, ὅσο καί εὐκτέο, νά ἀναπτυχθοῦν ὡς ἄμεσα «μαθησιακά» ἀποτελέσματα.

Ἀς δοῦμε καί κάποια ἀπροσδόκητα μακροπρόθεσμα ἐπωφελή «μαθησιακά» ἀποτελέσματα: α) Κάποιοι ἀπό τούς μαθητές ἀφοῦ ἐνηλικιωθοῦν γίνονται ἐκπαιδευτικοί ἤ κληρικοί καί ἐργάζονται μέ τό πνεῦμα τό ὁποῖο εἶχαν κάποτε ὡς παιδιά διδαχθεῖ. β) Ὅλοι οἱ πρώην μαθητές καί μαθήτριες, ὅποιο βιοποριστικό ἐπάγγελμα καί ἄν ἀσκήσουν, ἔχουν ὠς πρότυπο τῆς ζωῆς τους τούς ἁγίους, διδασκάλους, μάρτυρες, ὁμολογητές, οἱ ὁποῖοι μέ πνεῦμα αὐτοθυσίας εὐαγγελίζονται τόν λόγο τῆς ἀληθείας τοῦ Κυρίου. γ) Ὅλοι οἱ πρώην μαθητές καί μαθήτριες διδάσκουν ὡς γονεῖς τά παιδιά τους βάσει τοῦ ὡς ἄνω προτύπου ζωῆς.

Τυχόν ἐπιβλαβή βραχυπρόθεσμα ἀπροσδόκητα μαθησιακά ἀποτελέσματα: Μία ὁμάδα μαθητῶν καταντᾶ νά θεωρήσει δέσμευση σέ μία ἀποστολή τήν συμμετοχή σέ βιαιότητες κατά τούς ποδοσφαιρικούς ἀγῶνες, διότι αὐτό κατάλαβε ἀπό τήν ἀσαφή καί γενικόλογη διατύπωση τοῦ ὑπ΄ ἀριθμόν «στ» «προσδοκωμένου μαθησιακοῦ ἀποτελέσματος».

Γιά τυχόν ἐπιβλαβή μακροπρόθεσμα ἀποτελέσματα στήν προκειμένη περίπτωση καλό εἶναι νά μή μιλήσουμε. Ἄν ἀποφεύγονται αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ ἐπικίνδυνες γενικόλογες διατυπώσεις, τόσο ἀπό μέρους τοῦ προγράμματος ὅσο καί ἀπό μέρους τοῦ διδάσκοντος, τότε εἶναι πολύ πιθανόν νά ἀποφευχθοῦν τέτοιου εἴδους ἀποτελέσματα.

ια) Πολύ συχνά ἀπαιτεῖται ὁμαδική καί ὁμαδοσυνεργατική ἐργασία τῶν μαθητῶν, ὅμως ἡ τελική ἀξιολόγηση τῶν μαθητῶν παραμένει σύμφωνα μέ τούς νόμους ἀτομική.

Ἡ δέ σύνθεση ὁμαδικῆς ἐργασίας καί ἀτομικῆς τελικῆς ἀξιολογήσεως δυσχεραίνει ἀφόρητα, κυριολεκτικά βασανίζει τούς ἐκπαιδευτικούς.

ιβ) Προωθεῖται ἀπό τά προγράμματα ἡ συχνή χρήση τῆς βιωματικῆς μεθόδου διδασκαλίας.

Δέν εἴμαστε κατ΄ ἀρχήν ἐχθρικοί πρός ὁποιαδήποτε μέθοδο ὑπόσχεται νά φέρει ἐμπλουτισμό στό μάθημα, ἀλλά ἐφιστοῦμε τήν προσοχή τόσο στούς εἰσηγητές, ὅσο καί στούς χρῆστες τῆς μεθόδου, διότι ἐάν δέν χρησιμοποιηθεῖ σωστά καί μέ μέτρο κινδυνεύει νά καταντήσει ἀνούσιος θεατρινισμός.

ιγ) Ἡ διερευνητική μέθοδος κινδυνεύει νά καταντήσει γραφειοκρατία καί σχολαστικισμός, ὁ ὁποῖος θά ἀποτελέσει δυσβάστακτο φόρτο γιά τούς μαθητές.

Κανένα τμῆμα δημοτικοῦ ἤ γυμνασίου δέν εἶναι σέ θέση νά ἀπαντήσει π.χ. στό ἡμερολόγιο ἀναστοχασμοῦ, τό ὁποῖο περιλαμβάνει σωρεία ἐρωτήσεων, οἱ ὁποῖες ὑπερβαίνουν τίς νοητικές ἰκανότητες τῶν μαθητῶν τῶν ἡλικιῶν αὐτῶν.

Ὅλα τά ὡς ἄνω δεκατρία σημεῖα, τά ὁποῖα ἀποτελοῦν τήν οὐσία τῶν ἐν λόγῳ προγραμμάτων παρέμειναν ἀπολύτως σταθερά καί ἀδιαπραγμάτευτα τόσο στίς πρῶτες ἐκδόσεις τοῦ  2011 καί τοῦ 2014, ὅσο καί στήν ἔκδοση ἡ ὁποία δημοσιεύθηκέ σέ ΦΕΚ τό 2016. Ὅπως ἀποδείξαμε ἤδη ἐπαρκῶς, στήν ἔκδοση αὐτή ὅσο καί στήν ἐνδιάμεση, ἄλλαξαν κάποια συμβεβηκότα, ἀλλά ἡ ἀρχική οὐσία παρέμεινε ἐξ ὁλοκλήρου ἀμετάβλητη καί παντελῶς ἀδιαπραγμάτευτη.

Ὅμως τό 2016 προστέθηκε καί:

ιδ) Ἀφαίρεση τῆς διδασκαλίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὡς ἑνιαίου συνόλου ἀπό τό γυμνάσιο καί ἀντικατάστασή της ἀπό σποραδικά ρητά καί περιστατικά, τυχαῖα, ἄτακτα καί χωρίς καμμία ἱστορική καί θεολογική σειρά.

Σημειωτέον ὅτι ἡ πρώτη ἔκδοση τῶν προγραμμάτων αὐτῶν (2011) ἀπαιτοῦσε τήν διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης στό γυμνάσιο ὡς Ἰουδαϊσμοῦ, ἡ  ὁποία ἀπαίτηση ἐπικρίθηκε ἔντονα ἀπό τόν ὑπογράφοντα. Τήν πάλαι ποτέ ὅμως ἀπαίτηση ἀκολούθησε ἡ ἀφαίρεση. Στήν ἔκδοση τοῦ 2016 δέν ὑφίσταται ἡ διδασκαλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς συνόλου σέ καμμία τάξη τοῦ γυμνασίου.

Ἡ Παλαιά Διαθήκη, ἡ ὁποία (καί μέ τό ΔΕΠΠΣ τοῦ 2003 καί ἀνέκαθεν) διδασκόταν ὡς σύνολο στήν Α΄ γυμνασίου καί κάλυπτε ὁλόκληρο τό σχολικό ἔτος, τώρα δέν διδάσκεται στό γυμνάσιο ὡς σύνολο, ἀλλά μόνο διάφορα ρητά καί περιστατικά της διάσπαρτα καί στίς τρεῖς τάξεις καί κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο οἱ ἀνήλικοι μαθητές ἀφ΄ ἑνός μέν θά ζημιώνονται ὅσα δέν ἔχουν ποτέ διδαχθεῖ, ἑφ΄ ἑτέρου δέ οὐδέποτε θά ἀποκτούν τή συναίσθηση ὅτι ἀποτελεῖ αὐτή ἑνιαῖο ὅλο ἀπαραίτητο σέ κάθε χριστιανό, ἐπειδή ὅλα τά τμήματα καί ὅλα τά βιβλία της ἔχουν νά τοῦ προσφέρουν πολύτιμα διδάγματα.

Ὅσον ἀφορᾶ δέ τή διδασκαλία της στό δημοτικό σχολεῖο πρέπει νά τονίσουμε, ὅτι περιλαμβάνει ἐπίσης ἀποσπασματικά περιστατικά χωρίς ἱστορική σειρά, καί σέ καμμία τάξη δέν προβλέπεται ἠ διδασκαλία της ὡς ἑνιαίου συνόλου. Δηλαδή στήν Γ΄ τάξη περιλαμβάνεται μάθημα γιά τήν Κιβωτό τοῦ Νῶε (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30880) Στή Δ΄ τάξη περιλαμβάνεται μάθημα γιά τήν προσευχή τοῦ Σολομῶντος ἐντός τοῦ ναοῦ, τήν προσευχή τῶν τριῶν παίδων ἐν τῇ καμίνῳ καί προσευχές ἀπό τό βιβλίο τῶν Ψαλμῶν (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30883), παρεμβάλλεται μάθημα γιά τήν Θεοτόκο καί ἀκολουθεῖ μάθημα γιά διάφορα παλαιοδιαθηκικά πρόσωπα, στά ὁποῖα περιλαμβάνονται καί πάλι οἱ τρεῖς παῖδες οἱ ὁποῖοι ρίχθηκαν στήν κάμινο (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30886). Αὐτή τή φορά, ἀφοῦ πρό δύο θεματικῶν ἑνοτήτων ἔχει ἤδη διδαχθεῖ ἡ ἐν τῇ καμίνῳ προσευχή τους, διδάσκονται καί στοιχεῖα ἀπό τή λοιπή ἱστορική τους παρουσία. Στήν δέ Ε΄ δημοτικοῦ, ἀφοῦ ἔχουν ἤδη διδαχθεῖ στήν Δ΄ τάξη στοιχεῖα περί Σολομῶντος καί Δανιήλ, διδάσκεται σέ τέσσαρα δίωρα (ΦΕΚ Β 2920//13/9/2016, σ. 30904) καί γενική εἰσαγωγή στούς προφῆτες! Ἔτσι λοιπόν καμμία Θεματική Ἑνότητα δέν εἶναι ἀφιερωμένη ἀποκλειστικά στήν Παλαιά Διαθήκη, διότι ἀκόμη καί ἡ προαναφερθείσα 4η τῆς Ε΄ δημοτικοῦ, ἡ ὁποία ἐπιγράφεται «Προφῆτες τῆς Βίβλου: κλήση γιά μετάνοια καί ἀναγγελία τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Μεσσία» καί προβλέπεται ἡ διδασκαλία της ἐντός ὀκτώ μόνον ὡρῶν, περιλαμβάνει καί τόν Ἰωάννη τόν Βαπτιστή, ὁ ὁποῖος σημειωτέον διδάσκεται γιά δεύτερη φορά, καί ἔτσι ἡ ἑνότητα παύει νά εἶναι ἀμιγῶς παλαιοδιαθηκική.

Γιά νά καταφανεῖ δέ πόσο σοβαρό παράπτωμα εἶναι ἡ ἀφαίρεση τῆς διδασκαλίας τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἀπό τό Γυμνάσιο, ὅσο καί ἡ ἀκατάστατη καί ἐλλειπής διδασκαλία της στό δημοτικό θά παραθέσουμε ἐδῶ τίς ἐπισημάνσεις τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Ἀθηνῶν Γεωργίου Γρατσέα γιά τό κοινωνικό της μήνυμα: «Κοινωνική δικαιοσύνη, εἰρήνη, ἰσότητα, προστασία τοῦ λαοῦ, καταδίκη τῆς ἐκμετάλλευσης, θάρρος γιά τήν προστασία τῶν δικαιωμάτων κ.λπ. τά δίδαξαν οἱ Προφῆτες ἐδῶ καί δυό ὡς τρεῖς χιλιάδες χρόνια. Μένει κανείς κατάπληκτος μπροστά στό ἀρρενωπό, τό πρωτοποριακό θάρρος, πού εἶχαν ἀποτολμήσει, τότε μάλιστα οἱ Προφῆτες. Εἶναι πραγματικά πρωτοποριακό τό θάρρος τους, γιατί σέ ἐποχές βίας, εἶχαν, ἀναλάβει νά ὑποστηρίξουν τό δίκαιο τοῦ ἐργάτη, τῆς χήρας, τοῦ ὀρφανοῦ, τοῦ δούλου, τοῦ ξένου, τοῦ κοινωνικά ἀδύνατου, τοῦ λαοῦ. Μιά τέτοια πρωτοπορία ἀνήκει καί σήμερα – πιό πολύ σήμερα – στούς χριστιανούς. Τήν ἀκολουθοῦν ὅμως; Μήπως ἡ ἄγνοια καί ἡ ὑποτίμηση τῆς πνευματικῆς πανοπλίας τους γίνονται ἀφορμή νά ἐκχωρεῖται ἡ πρωτοπορία σέ ἄλλους;… Εἶναι ὀδυνηρό νά σέ πολεμοῦν μέ τά ὅπλα σου, πού ἐσύ δέν ὑποπτεύθηκες τήν ἰσχύ τους. Ἔτσι ὄχι μόνο δέν τά χρησιμοποίησες ἀλλά καί τά ἄφησες. Ἄλλοι τά βρίσκουν πολύ πιό ὕστερα. Μ΄ αὐτά σέ πολεμοῦν. Τί κρίμα… Καιρός λοιπόν νά δώσουμε τή σημασία πού τοῦ χρειάζεται, στό κοινωνικό μήνυμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς.»[17]

Οἱ ὡς ἄνω παρατηρήσεις γιά πιθανή ἄγνοια καί ὑποτίμηση τοῦ κοινωνικοῦ μηνύματος τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης γράφτηκαν σέ ἀνύποπτο χρόνο ἐπαληθεύονται ὅμως περίτρανα ἀπό τά πρόσφατα γεγονότα. Δέν εἶναι δυνατόν ἡ Παλαιά Διαθήκη νά ὑφίσταται ὅλα τά ἀνωτέρω, διότι κατά τή διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Παύλου εἶναι γιά κάθε χριστιανό «παιδαγωγός εἰς Χριστόν»[18].

Ε΄. Συμπεράσματα

Ὅπως συνάγεται ἐκ τῶν ἀνωτέρω, ἐάν τά ἐν λόγῳ προγράμματα ἐφαρμοσθοῦν ὡς ἔχουν, εἰσάγουν τούς μαθητές σέ ἕνα εἶδος ἀδιεξόδου γνωσιολογικοῦ λαβυρίνθου, ἀπό ὅπου ἐλλείπει κάθε ἔννοια ἱστορικῆς ἤ συστηματικῆς διδασκαλίας καί ὅπου στοιχεῖα τῆς δικῆς τους πίστεως συμφύρονται μέ δοξασίες ἀπό ὁλόκληρη τήν ὑφήλιο μέχρι σημείου νά κινδυνεύει ὁ ἀνήλικος μαθητής νά καταλήξει στό συμπέρασμα ὅτι ταυτίζονται καί κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο νά διασαλευθεῖ ἀνεπανόρθωτα ἡ πίστη του. Ὅμοια κινδυνεύει καί ἐκ τοῦ γεγονότος ὅτι ἡ θεολογία τῶν προγραμμάτων κάθε ἄλλο παρά χριστιανική ὀρθόδοξη εἶναι.

Τοῦτο συνέβη, διότι διά τῆς ἄκριτης υἱοθεσίας τοῦ βρετανικοῦ religious literacy παραβιάσθηκε μία θεμελιώδης πατερική παιδαγωγική ἀρχή, τήν ὁποία περιλαμβάνει ὁ Μέγας Βασίλειος στό «πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων» ἔργο του. Ἐκεῖ συμβουλεύει τούς νέους νά μή παραδίδουν ἄκριτα τά πηδάλια τῆς διανοίας τους στούς θύραθεν συγγραφεῖς καί στά ἔργα τους. Ἀλλά νά λαμβάνουν ἀπό αὐτά ὅ,τι τυχόν χρήσιμο ἔχουν, νά γνωρίζουν δέ καί γιά ποιά στοιχεῖα πρέπει νά ἀδιαφορήσουν: «Τοῦτο μέν οὖν αὐτό καί ξυμβουλεύσων ἥκω, τό μή δεῖν εἰς ἅπαξ τοῖς ἀνδράσι τούτοις, ὥσπερ πλοίου τά πηδάλια τῆς διανοίας ὑμῶν παραδόντας, ᾗπερ ἄν ἄγωσι, ταύτῃ συνέπεσθαι· ἀλλ΄ ὅσον ἐστί χρήσιμον αὐτῶν δεχομένους, εἰδέναι τί χρή καί παριδεῖν.»[19] Στήν προκειμένη λοιπόν περίπτωση, ἀντί νά παραληφθεῖ ἀπό τό σύστημα religious literacy ὅ,τι τυχόν χρήσιμο θά εἶχε ἴσως νά προτείνει καί νά προσαρμοσθεῖ στήν ὀρθόδοξη παιδεία, προσαρμόσθηκε ἡ ὀρθόδοξη παιδεία στό religious literacy καί προέκυψαν ὅλα τά προβλήματα τά ὁποῖα ἤδη ἀναλύσαμε.

Ἡ περαιτέρω εὐθύνη τῶν συντακτῶν τοῦ προγράμματος δέν ἐπιτρέπεται νά μετακυλίεται στόν διδάσκοντα, οὔτε βεβαίως στόν σχολικό σύμβουλο. Ἡ συντακτική ὁμάδα ὀφείλει νά δημιουργήσει πρόγραμμα ἀπαλλαγμένο ἀπό ὅλα τά προαναφερθέντα ἐλαττώματα καί ταυτοχρόνως κατάλληλο γιά ὀρθοδόξους χριστιανούς. Κατόπιν τούτου ἀρχίζει ἡ εὐθύνη τοῦ σχολικοῦ συμβούλου, ὥστε νά χορηγήσει τίς πλέον κατάλληλες ὁδηγίες γιά τή σωστή ἐφαρμογή καί νά προτείνει τίς πλέον κατάλληλες ἰδέες γιά τυχόν ἐμπλουτισμό τοῦ προγράμματος. Ἐν τέλει ἡ εὐθύνη τοῦ διδάσκοντος εἶναι ἡ σωστή ἐφαρμογή τοῦ σωστοῦ προγράμματος, στό ὁποῖο, ἐπειδή ζοῦμε σέ δημοκρατούμενη κοινωνία καί ὄχι σέ αὐταρχικό καθεστώς τό ὁποῖο λόγῳ καχυποψίας ἀποκλείει τίς δημιουργικές ἰδέες, ἔχει τή δυνατότητα ὁ ἐκπαιδευτικός νά προσθέτει καί δικές του ἐπιλογές μέ γνώμονα τό ὄφελος τῶν μαθητῶν του. Σοφίσματα τοῦ τύπου «ὁ ἐκπαιδευτικός ἔχει τήν ἐλευθερία νά βελτιώσει τό πρόγραμμα καί νά ἐξομαλύνει τυχόν ἀτέλειες», δέν εἶναι δυνατόν νά εὐσταθήσουν. Ὁ ἐκπαιδευτικός δέν ἐπιτρέπεται νά ἐπωμίζεται τίς εὐθύνες τῶν συντακτικῶν ἐπιτροπῶν τῶν προγραμμάτων. Ὅταν οἱ ἀτέλειες εἶναι τόσες πολλές ὅσες ἤδη ἀναφέραμε, ὁ ἐκπαιδευτικός ὄχι μόνον δέν ἔχει τή δυνατότητα νά τίς ἐξομαλύνει ὅλες, ἀλλά τό ἔργο του ἐμποδίζεται ἀφάνταστα ἀπό αὐτές. Παρακωλύεται ἡ παιδεία καί ἡ εὐθύνη δέν ἀνήκει στόν ἐκπαιδευτικό, ἀλλά στούς δημιουργούς τῶν προγραμμάτων

Στ΄. Πρός ἐπίλυση τοῦ προκύψαντος προβλήματος προτείνουμε:

α) Πλήρη ἀπόρριψη τῆς γενικῆς φιλοσοφίας καί τῆς γενικῆς διαρθρώσεως τοῦ περιεχομένου τῶν προγραμμάτων, ὥστε νά ἀποφευχθοῦν ὅσα προβλήματα ἤδη ἐπισημάναμε. Διότι δέν ἐπιτρέπεται νά παραμερίζεται ἡ Παλαιά Διαθήκη, ἡ Καινή Διαθήκη, ἡ πατερική καί λειτουργική παράδοση, ἀλλά καί αὐτή ἡ ἴδια ἡ ἱστορία τῶν θρησκευμάτων τόσο ὡς πρός τό περιεχόμενό τους ὅσο καί ὡς πρός τή διάρθρωσή τους καί νά λαμβάνονται θέματα ἀπό αὐτές συναρμοσμένα πρός ἄλληλα μέ τυχαῖο καί ἀνοίκειο τρόπο καί μέ ἀπώτερο σκοπό νά λάμβάνεται ἀφορμή πρός ἐπιβολή ἀλλοτρίων πρός αὐτά συμπερασμάτων διά παραμερισμοῦ τόσο τῆς ἱστορίας ὅσο καί τῆς ἰδιαιτερότητας ὅλων αὐτῶν. Κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο θά γίνονται τόσο ἡ χριστιανική διδασκαλία καί ἱστορία, ὅσο καί ἡ ἱστορία τῶν θρησκευμάτων καί αὐτά τά ἴδια τά θρησκεύματα ἐργαλεῖα στά χέρια τοῦ ὁποιουδήποτε, ὥστε νά περάσει στά παιδιά τίς δικές του ἰδέες, ἀκόμη καί ἄσχετες μέ ὅσα ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἤ τά θρησκεύματα ἔχουν διδάξει καί βιώσει.

β) Ἐπανεξέταση τῶν μεθόδων διδασκαλίας, ὥστε νά ἐπιλυθοῦν τά σοβαρά προβλήματα τά ὁποῖα ἐπισημάναμε.

γ) Ἡ διάρθρωση τῶν νέων προγραμμάτων νά εἶναι σύμφωνη μέ τόν ἁγιογραφικό καί πατερικό πλοῦτο τῆς Ἐκκλησίας μας. Τό κάθε θέμα νά συνδέεται μέ προβλήματα τῆς ζωῆς, ὅμως τά προβλήματα αὐτά δέν θά καθορίζουν καί τή γενική διάρθρωση τοῦ προγράμματος. Ἐάν π.χ. ἔχουμε τό μάθημα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τό σχετικό μέ τά αἴτια τῆς ἐξόδου τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀπό τήν Αἴγυπτο καί μέ αὐτή καθ΄ αὐτή τήν Ἔξοδο, τότε τό σχετικό μάθημα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἤ κάποιες ἐργασίες καί δραστηριότητες τίς ὁποῖες θά περιλαμβάνει, εἶναι δυνατόν νά ἀναφέρεται στήν ἐξολόθρευση τῶν Χριστιανῶν Μικρᾶς Ἀσίας καί Ἀνατολικῆς Θράκης (1913-1923) ἀπό τό νεουτουρκικό καί τό κεμαλικό καθεστώς, ὅπως καί στή μεταγενέστερη ἐξολόθρευση τῶν Ἰσραηλιτῶν τῆς Εὐρώπης (1941-1945) ἀπό τό χιτλερικό καθεστώς, τά ὁποῖα ἀμφότερα ἦταν εἰδεχθή ἐγκλήματα κατά τῆς ἀνθρωπότητας. Ὄμως δέν ἐπιτρέπεται νά ἀποκοπεῖ τό μάθημα αὐτό ἀπό τήν ἱστορική του συνάφεια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, οὔτε νά τεθεῖ γενικός τίτλος μαθήματος σχετικός μέ τά ὡς ἄνω δύο ἐγκλήματα εἰς βάρος τῆς ἀνθρωπότητας. Διότι κατ΄ αὐτόν τόν τρόπο οἱ ἀνήλικοι μαθητές ποτέ δέν θά ἀποκτήσουν γνώση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ὡς ἑνιαίου συνόλου.

δ) Ἡ ἐνημέρωση γιά τά θρησκεύματα πρέπει νά γίνεται χωρίς ἀνάμειξη μέ τήν χριστιανική διδασκαλία ἤ μεταξύ τους. Πρέπει νά εἶναι εὐσύνοπτη, χωρίς πλατυασμούς καί ἔννοιες δύσκολες γιά τήν ἡλικία τῶν παιδιῶν στά ὁποῖα ἀπευθύνεται.

---

[1] Πληρέστερη ἀνάλυση περί τῆς νομικῆς κατοχυρώσεως τοῦ μαθήματος τῆς ὀρθόδοξης παιδείας βλ. στό βιβλίο μας: Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Ὑπερασπίζοντας τή διωκόμενη ὀρθόδοξη παιδεία στό ἑλληνικό σχολεῖο, ἐκδ. Δημοκρατικός Τύπος, Πελασγός Ἰ. Γιαννάκενας, Ἀθήνα 2016 σ. 22-28.

[2] Γι΄ αὐτόν τόν λόγο εἶναι ἀντισυνταγματικά τά σχέδια τά ὁποῖα κυκλοφόρησαν τό 2010 καί τό 2017, καί θέλουν τό ὀρθόδοξο χριστιανικό μάθημα θρησκευτικῶν ἐπιλεγόμενο στό λύκειο, ὅπως καί ὁποιοδήποτε ἄλλο τυχόν σχέδιο ἐκπονηθεῖ ἔτσι ὥστε νά προτρέπει τούς ὀρθοδόξους χριστιανούς μαθητές νά ἀπαλλαγοῦν ἀπό τήν ὀρθόδοξη παιδεία. Βλ. σχετικό κεφάλαιο στό: Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Ὑπερασπίζοντας, ἔνθ΄ ἀνωτέρω, σ. 83-86, βλ. καί μεταγενέστερη ἐμπλουτισμένη μορφή τοῦ ἰδίου κεφαλαίου στήν ἑξῆς ἡλεκτρονική διεύθυνση:

 http://www.petheol.gr/nea/euangelosstponerosantisyntagmatiketychonprotasethesmothetesestouorthodoxoumathematosthreskeutikonosepilegomenou   

[3] Βλ. Κριτική μας ὑπό τόν τίτλο «Τό πρόγραμμα σπουδῶν καί τό σχολικό βιβλίο θρησκευτικῶν Α΄ γυμνασίου ἐκδόσεως 2006. Κριτική βάσει τῆς ἔμπρακτης διδασκαλίας» δημοσιευμένη στό περιοδικό Κοινωνία, ἔτος ΝΖ΄, Ὀκτώβριος-Δεκέμβριος 2013, τεῦχος 4. Ἐκεῖ εἴχαμε ἀναφέρει τά ἑξῆς: «Τό πρόγραμμα ὀνομάζεται Διαθεματικό Ἑνιαῖο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδῶν καί εἰσάγει στούς εἰδικούς σκοπούς του μία ἔννοια, τήν ὁποία δέν ἐξηγεῖ ἐπαρκῶς. Ἀναφέρει μεταξύ  ἄλλων, ὅτι οἱ μαθητές ἐπιδιώκεται «Να αντιληφθούν την πολυπολιτισμική, πολυφυλετική και πολυθρησκευτική δομή των σύγχρονων κοινωνιών» (Δ.Ε.Π.Π.Σ. σελ. 162.). Ἐπ΄ αὐτοῦ τοῦ σημείου ἔχουμε τίς ἑξῆς ἀπορίες: Ἔπαυσε ὁ ἑλληνικός πολιτισμός νά ὑφίσταται καί ἀντ΄ αὐτού ἔχουμε υἱοθετήσει κάποιο ἀκαθόριστο μεῖγμα πολιτισμῶν, γλωσσῶν καί θρησκειῶν; Μήπως ἔπαυσε νά ὑφίσταται ἡ Ἑλληνική Δημοκρατία καί ἀντικαταστάθηκε ἀπό μία ἀσύντακτη καί ἀκαθόριστης ταυτότητας, σκοπῶν καί βλέψεων πολυπολιτισμική κοινωνία; Πιστεύουμε, ὅτι τέτοιου εἴδους παρατηρήσεις δέν ἔχουν θέση σέ προγράμματα σπουδῶν, διότι ἀφ΄ ἑνός μέν εἶναι δυνατόν νά κριθοῦν ἀντισυνταγματικές, ἀφ΄ ἑτέρου δέ εἶναι δυνατόν νά ἐπιφέρουν σύγχυση. Καί ἐν τέλει δέν πρέπει νά συντάσσεται πρόγραμμα σπουδῶν βάσει ὁρισμένων ἰδεῶν, χωρίς νά διαπιστωθεῖ πρῶτα τό ἀκριβές περιεχόμενο τῶν ἰδεῶν αὐτῶν καί ἡ συνταγματικότητά τους.»

[4] Θά δοῦμε παρακάτω στό σχετικό κεφάλαιο τῆς παρούσης ἐργασίας, πῶς ἐπιτυγχανόταν ἡ ἐνημέρωση γιά τά θρησκεύματα στό λύκειο.

[5] Πρβλ Δημήτριος Βογιατζῆς, Ἐπιστημονικές προϋποθέσεις τοῦ προτεινόμενου προγράμματος σπουδῶν γιά τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, ἐν Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, προβληματισμοί – ἐπισημάνσεις – προτάσεις, Πρακτικά πανελληνίου ἐπιστημονικοῦ συνεδρίου, 2η ἔκδοση, Ἐργαστήριο Παιδαγωγικῆς – Χριστιανικῆς Παιδαγωγικῆς Τμήματος Ποιμαντικῆς & Κοινωνικῆς Θεολογίας Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 2015, σ. 138-9.

[6] Βλ. Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Ὑπερασπίζοντας, ἔνθ΄ ἀνωτέρω, σ. 107-147.

[7] Τό γεγονός αὐτό μαρτυρεῖ ἀνεπαρκή θεολογική, ἐρευνητική καί συγγραφική ἐμπειρία ἀπό μέρους τῶν δημιουργῶν τους. Περί αὐτῶν βλ. Εὐάγγελος Πονηρός, Παρεκκλίσεις σέ ζητήματα ὀρθοδόξου πίστεως, κανονικῆς τάξεως καί ἱστορικές ἀνακρίβειες τοῦ πιλοτικοῦ προγράμματος στά θρησκευτικά δημοτικοῦ καί γυμνασίου (ἔτους 2011)  http://thriskeftika.blogspot.gr/2012/05/2011.html

[8] Βλ. Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Ὑπερασπίζοντας, ἔνθ΄ ἀνωτέρω, σ. 148-158.

[9]  18/6/2017.

[10] Θά ἐξηγήσουμε μέ ἁπλά λόγια τί σημαίνουν αὐτά: Ἡ οὐσία εἶναι τά βασικά καί ἀναλλοίωτα χαρακτηριστικά τά ὁποῖα συνιστοῦν τό ὁριζόμενο, συμβεβηκότα εἶναι χαρακτηριστικά τά ὁποῖα δύνανται νά διαφέρουν ἀνάλογα μέ τίς περιστάσεις καί τίς ἀνθρώπινες προτιμήσεις. Ἄν π.χ. ὁρίσουμε ὡς αὐτοκίνητο τό ὄχημα το ὁποῖο διαθέτει κινητήρα ἐσωτερικῆς καύσεως, ὁ ὁποῖος δίνει κίνηση σέ τοὐλάχιστόν τέσσαρες τροχούς τούς ὁποίους αὐτό ἐπίσης διαθέτει, αὐτά εἶναι τά χαρακτηριστικά τά συνιστῶντα τήν οὐσία του. Ὅμως τά αὐτοκίνητα διαφέρουν μεταξύ τους στό χρῶμα, στό μέγεθος καί σέ πολλά ἄλλα χαρακτηριστικά, τῶν ὁποίων ἡ διαφοροποίηση δέν καθιστά τό αὐτοκίνητο μή αὐτοκίνητο, αὐτά τά χαρακτηριστικά δύνανται νά χαρακτηρισθοῦν συμβεβηκότα. Ἔτσι λοιπόν, ἡ ἀλλαγή ὁρισμένων παραγράφων καί μερικῶν στοιχείων τῆς διατυπώσεως τῶν ἐν λόγῳ προγραμμάτων ἀπό τό 2011 ἕως καί τό 2016 δέν διαφοροποιεῖ τήν οὐσία τους, ἡ ὁποία εἶναι πολυθρησκειακή καί γι΄ αὐτό ἀκατάλληλη τόσο γιά ὀρθοδόξους χριστιανούς, ὅσο καί γιά τόν ὁποιονδήποτε.

[11] Τοῦτο συμβαίνει διότι τό μάθημα διδάσκεται δύο ὧρες ἑβδομαδιαίως καί ἀρκετές ἀπό αὐτές τίς ὧρες ἀφιερώνονται σέ ἐπαναλήψεις, διαγωνίσματα, ἀνάγνωση ἐργασιῶν μαθητῶν. Ἄλλες δέ ὧρες χάνονται λόγῳ ἐκδρομῶν, δυσμενῶν καιρικῶν συνθηκῶν, συνεδριάσεων, ἀπεργιῶν, καταλήψεων. Ἄρα οἱ 16 ὧρες τῶν ὡς ἄνω δύο ἑνοτήτων καλύπτουν τό μισό σχολικό ἔτος, ἐνῷ δέν θά ἔπρεπε.

[12] Ἡ συγκεκριμένη ἑνότητα εἶναι ἡ ὑπ΄ ἀριθμόν 3 τῆς Β΄ γυμνασίου ἡ ὁποία τιτλοφορεῖται «Ποιος είναι ο άνθρωπος». Ἡ θεματολογία τῆς ἑνότητας ξεκινᾶ ἀπό τό ζήτημα «Από τον Οδυσσέα μέχρι τους υπερήρωες των σύγχρονων κόμικ», προχωρεῖ στά ζητήματα «Ο σκοπός και το νόημα της ζωής του ανθρώπου: Η βιβλική πρόταση και η θεολογική ερμηνεία» καί «Από την εικόνα στην ομοίωση» και καταλήγει στό ζήτημα «Ο άνθρωπος στις άλλες θρησκείες», το οποίο περιλαμβάνει Ἰουδαϊσμό, Ἰσλάμ, Ἰνδουϊσμό, Βουδισμό.

[13] Τό Κοράνιο ὡς ἱστορική πηγή γιά τήν γέννηση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί γιά τήν Θεοτόκο, ἐπειδή ἀπέχει ἀπό τά γεγονότα ἕξι ὁλόκληρους αἰῶνες, εἶναι δυνατόν νά ἔχει τόση ἐγκυρότητα, ὅση θά εἶχε ἡ μαρτυρία ὅσων ζοῦν στόν 21ο αἰώνα ὡς αὐτοπτῶν μαρτύρων τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως.

[14] Στό βίβλίο τῶν Πράξεων Ἀποστόλων λέγει ὁ Ἀπόστολος Πέτρος γιά τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό: «καί οὐκ ἔστιν ἐν ἄλλῳ οὐδενί ἡ σωτηρία· οὐδέ γάρ ὄνομά ἐστιν ἕτερον ὑπό τόν οὐρανόν τό δεδομένον ἐν ἀνθρώποις ἐν ᾧ δεῖ σωθῆναι ἡμᾶς.» (Πρ. 4,12).

[15] Ἀνεξάρτητα ἀπό τό ζήτημα τῶν «προσδοκωμένων μαθησιακῶν ἀποτελεσμάτων» πρέπει νά παρατηρήσουμε, ὅτι ὁ ὅρος «Εὐαγγέλιο» δέν θά ἔπρεπε ἤδη ἀπό τόν τίτλο τῆς ἑνότητας νά μεταφράζεται «καλή εἴδηση». Πιστεύουμε ὅτι πρέπει πρῶτα οἱ μαθητές νά ἐκοικειώνονται μέ τόν καθιερωμένο ἐκκλησιαστικό ὅρο καί κατόπιν νά διδάσκονται τή μετάφρασή του, ὄχι νά ἀντικαθιστᾶ ἡ μετάφραση τόν ὅρο.

[16] Σέ ἐκτενή κριτική μας γιά τήν δεύτερη ἔκδοση τῶν προγραμμάτων (2014) εἴχαμε ἐπισημάνει τό ἐσφαλμένο τῆς διατυπώσεως αὐτῆς τῆς προτάσεως. Ὅμως ἡ παρατήρησή μας αὐτή, ὅπως καί πλεῖστες ὅσες ἄλλες, δέν ἐλήφθη ὑπ΄ ὄψη. Βλ. σχετικῶς Εὐάγγελος Στ. Πονηρός, Ὑπερασπίζοντας τή διωκόμενη ὀρθόδοξη παιδεία στό ἑλληνικό σχολεῖο», ἐκδ. Δημοκρατικός Τύπος, Πελασγός Ἰ. Γιαννάκενας, Ἀθήνα 2016, σ. 152.

[17] Γιῶργος Γρατσέας, Προχώρα λαέ μου, Ἀπό τό κοινωνικό μήνυμα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, Ἀθήνα 1983, σ. 118. Ὀφείλουμε ἀκόμη νά ἐπισημάνουμε, ὅτι ὁ ἀείμνηστος Γ. Γρατσέας ἦταν καθηγητής τῆς Καινῆς Διαθήκης, ὅμως παρ΄ ὅλα αὐτά ἐξῆρε τό κοινωνικό μήνυμα τῆς Παλαιᾶς.

[18] Γαλ. 3,24.

[19] Βασίλειος ὁ Μέγας, Πρός τούς νέους ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων, κεφάλαιο 2.