Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Οι διορθόδοξες σχέσεις επί Ιερωνύμου Β΄ - Η Σύνοδος στην Κρήτη

ΜΕΡΟΣ  ΣΤ΄

Οι διορθόδοξες σχέσεις επί Ιερωνύμου Β΄ - Η Σύνοδος στην Κρήτη

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Οι διορθόδοξες και οι διαχριστιανικές σχέσεις της Εκκλησίας της Ελλάδος στη δεκαετία του σημερινού Αρχιεπισκόπου Ιερωνύμου έχουν, ως κύριο σημείο αναφοράς, τη Σύνοδο στην Κρήτη.

Πέραν αυτού του γεγονότος γενικά υπήρξε εκ μέρους του εσωστρέφεια. Είναι βεβαίως  η ηλικία του Αρχιεπισκόπου, είναι και ο τρόπος της ζωής του και το μοίρασμα του χρόνου του μεταξύ Αθηνών, Ζάλτσας και Οινοφύτων.

Ενδεικτική  της εσωστρέφειας είναι η δραστηριότητα της Συνοδικής Επιτροπής Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων, κατά την πρόσφατη Συνοδική περίοδο Σεπτεμβρίου 2016 – Αυγούστου 2017. Αυτή καθ’ όλον το έτος συνεδρίασε δύο φορές, την 7^η Φεβρουαρίου 2017 και την 17^η Μαΐου 2017. Στην πρώτη της συνεδρίαση αναγνώσθηκαν ή έλαβαν τα μέλη της Επιτροπής γνώση επιστολών, μεταξύ των οποίων «ευχετηρίου κάρτας του Πάπα στον Αρχιεπίσκοπο για τα Χριστούγεννα του 2016». Επίσης αναγνώσθηκε η πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου του Κάντερμπουρι Justin Welby προς τον Αρχιεπίσκοπο κ. Ιερώνυμο να τον επισκεφθεί στο Ανάκτορο του Λάμπεθ, που είναι η επίσημη κατοικία του στο Λονδίνο.  Επίσης συζητήθηκαν ή/και εγκρίθηκαν  τυπικές συμμετοχές σε διαχριστιανικές συναντήσεις.

Στη δεύτερη συνεδρίαση «ασχολήθηκε» με εκθέσεις των εκπροσώπων της Εκκλησίας της Ελλάδος στις διάφορες διαχριστιανικές συναντήσεις και με την εισήγηση – αξιολόγηση υπό του Μητρ. Νέας Ιωνίας κ. Γαβριήλ «περί της αποφάσεως της Εκκλησίας της Βουλγαρίας περί του κειμένου της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας: Σχέσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας με τον λοιπόν Χριστιανικόν Κόσμον» (sic). Επίσης «ασχολήθηκε» με την αναφορά του Αρχιμανδρίτη κ. Χρυσοστόμου Πήχου (διαβιβασθείσα δια του Σεβ. Μητρ. Παροναξίας κ. Καλλινίκου), που αφορά την «Κατάγνωσιν Ετεροδιδασκαλιών» του Οικ. Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου. Ασχολήθηκε επίσης με την εισήγηση – αξιολόγηση υπό του Σεβ. Μητρ. Δημητριάδος περί του κειμένου του Συμβουλίου Ευρωπαϊκών Εκκλησιών  (ΚΕΚ) δια το μέλλον της Ευρώπης. Στα πεπραγμένα αναφέρονται επίσης πολλές δράσεις του Γραμματέα της Επιτροπής, Αρχιμ. Ιγνατίου Σωτηριάδη, μεταξύ των οποίων και υλοποιήσεις ταξιδίων στο εξωτερικό κληρικών και λαϊκών, που είχαν ορισθεί εκπρόσωποι σε συναντήσεις και επιτροπές.

Το ερώτημα, που ευλόγως τίθεται,  είναι αν μέσα σε ένα χρόνο, και σε δύο συνεδριάσεις είναι δυνατόν τα μέλη της Επιτροπής Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων να ασχοληθούν σοβαρά και σε βάθος με τόσα θέματα και αν επομένως, πέραν της γραφειοκρατικής διεκπεραίωσης,  παρήγαγαν κάποιο ουσιαστικό έργο. Όπως επίσης αν τα τόσα ταξίδια σε περίοδο λιτότητας, πέραν της παρουσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, έχουν κάποιο θετικό αποτέλεσμα και αν οι Εκθέσεις από τους λίγους που γράφουν για τη συμμετοχή τους σε Επιτροπές ή εκδηλώσεις, μελετώνται από τα μέλη της ΔΙΣ, ή τίθενται στα ράφια...

Αντίδοτο στην τάση απομονώσεως και ενδοστρεφείας των Αθηνών αποτελεί η παρουσία και η δραστηριότητα του  Γραφείου της Εκκλησίας της Ελλάδος στις Βρυξέλλες. Με τη συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια και σεμινάρια, στην έδρα της Ε.Ε. και αλλού,  ακούγονται οι απόψεις της Εκκλησίας της Ελλάδος. Πραγματοποιούνται επίσης σημαντικές για την Ελλάδα συναντήσεις με πολιτικούς και εκκλησιαστικούς παράγοντες των χωρών μελών, καθώς  και με παράγοντες της Ε.Ε. Επίσης δια συνεντεύξεων, αρθρογραφίας, συνεδρίων και δια της ιστοσελίδας του Γραφείου ενημερώνεται η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη περί της Ορθοδοξίας και της Εκκλησίας της Ελλάδος.

Ως προς τα επίσημα ταξίδια σε άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες ο Αρχιεπίσκοπος ήταν φειδωλός. Και ως προς τους ετεροδόξους μπορεί να δέχθηκε την πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου του Κάντερμπουρι να τον επισκεφθεί, αλλά τελικά δεν πήγε ο ίδιος, αλλά, εκ μέρους του αντιπροσωπεία...Την αποτελούσαν οι Μητροπολίτες Ιλίου Αθηναγόρας, και Νέας Ιωνίας Γαβριήλ, ο Κων. Δήμτσας, ο Γραμματέας της Επιτροπής, Αρχιμ. Ιγνάτιος Σωτηριάδης και ο Διάκονος Αλέξιος Κουρτέσης.... Εξάλλου, στις 16 Απριλίου 2016, ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος, μαζί με τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο και τον πρωθυπουργό κ. Τσίπρα, παρέστησαν στην επίσκεψη του Πάπα Φραγκίσκου στη Μόρια Λέσβου...

                             Η Σύνοδος στην Κρήτη

Εν όψει της Συνόδου στην Κρήτη ο κ. Ιερώνυμος συμμετέσχε στη συνάντηση των Πρωθιεραρχών, στην Κωνσταντινούπολη, από τις 6 έως τις 9 Μαρτίου 2014. Κατ’ αυτήν αποφασίστηκε η διοργάνωση της Πανορθόδοξης Συνόδου στην Κωνσταντινούπολη το 2016. Από τη συνάντηση αυτή των Πρωθιεραρχών απουσίασαν ο Πατριάρχης Αντιοχείας και ο Αρχιεπίσκοπος Τσεχίας και Σλοβακίας. Αντίθετα, ο κ. Ιερώνυμος απουσίασε «δια προσωπικούς λόγους», από τη συνάντηση των Πρωθιεραρχών στο Σαμπεζί, από 21 έως 28 Ιανουαρίου 2016, που έγινε πάλι εν όψει της Συνόδου. Κατ’ αυτήν αποφασίστηκε η Σύνοδος να διεξαχθεί στην Κρήτη και όχι στην Κωνσταντινούπολη. Από την εν λόγω συνάντηση απουσίασαν επίσης ο Πατριάρχης Αντιοχείας και ο Αρχιεπίσκοπος Βαρσοβίας «δια λόγους υγείας».

Με τη συμμετοχή του στις αποφάσεις περί του τρόπου διεξαγωγής της Συνόδου στην Κρήτη και, επίσης με τη συμμετοχή τη δική του και της αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Σύνοδο στην Κρήτη ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος έχει το μέρος της ιστορικής ευθύνης που του αναλογεί στα όσα αντιεκκλησιολογικά και κατά παράβαση Ιερών Κανόνων συνέβησαν κατ’ αυτήν. Τα αποφασισθέντα από τους Προκαθημένους περί της συνθέσεως της Συνόδου και περί του τρόπου λήψεως των αποφάσεων σε Αυτήν, καθώς και η εκ μέρους όσων έλαβαν  μέρος παραθεώρηση του γεγονότος ότι δεν συμμετέσχον τέσσερα Πατριαρχεία, με πολυπληθές ποίμνιο, την μετέτρεψαν σε μία απλώς «διευρυμένη Σύνοδο».

Η Σύνοδος ονομάστηκε από το Φανάρι «Μεγάλη» και «Αγία». Για να ονομασθεί έτσι μία Σύνοδος πρέπει να ανταποκρίνεται σε ορισμένα βασικά στοιχεία, όπως είναι, πέραν της συμμετοχής, τα αποτελέσματα Της και οι αποφάσεις που ελήφθησαν. Τα αποτελέσματα δεν είχαν τίποτε το ιδιαίτερο, ώστε να χαρακτηρισθούν ότι πραγματοποίησαν μιαν ιστορική «τομή» στη ζωή της Εκκλησίας και οι αποφάσεις που ελήφθησαν ήσαν από ουδέτερες έως αρνητικές για την αυτοσυνειδησία των μελών της Ορθοδόξου Εκκλησίας.     

    Εν όψει της Συνόδου στην Κρήτη η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος συνεδρίασε στις 24 και 25 Μαΐου 2016. Τα αξιοσημείωτα από τις δύο συνεδριάσεις ήσαν πρώτον η, δια λόγους συνειδήσεως, άρνηση συμμετοχής Μητροπολιτών, ως μελών της αντιπροσωπείας της Εκκλησίας της Ελλάδος στη Σύνοδο και δεύτερον οι αποφάσεις, που ελήφθησαν για προτάσεις επί των κειμένων. Μεταξύ των αποφάσεων ήταν πως για να αρχίσει η Σύνοδος  - και επομένως να συμμετάσχει η Εκκλησία της Ελλάδος - θα έπρεπε να υπάρξει πρώτον ομόφωνη, των δεκατεσσάρων Πατριαρχείων και Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, έγκριση του Κανονισμού Οργάνωσης και Λειτουργίας της Συνόδου και δεύτερον να υπάρξει επίσης ομόφωνη έγκριση του κειμένου περί των κωλυμάτων του γάμου. Το λυπηρό γεγονός ήταν ότι κατά την έναρξη της Συνόδου στην Κρήτη ο Αρχιεπίσκοπος κ. Ιερώνυμος δεν κατέθεσε τις επί του διαδικαστικού προτάσεις της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία συμμετέσχε κανονικά στη Σύνοδο, παρά το ότι Αυτή έπασχε διαδικαστικά, με βάση τα όσα είχαν συμφωνηθεί από τους Προκαθημένους...

          Το κυριότερο θέμα της Συνόδου στην Κρήτη ήταν αυτό της αυτοσυνειδησίας των Ορθοδόξων. Είναι Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική η Εκκλησία; Αυτή είναι η Ορθόδοξη; Αν είναι Μία η Εκκλησία και Αυτή είναι η Ορθόδοξη οι άλλοι ετερόδοξοι Χριστιανοί  τί αποτελούν; Αν αποτελούν «Εκκλησίες» τότε δεν είναι Μία η Εκκλησία, αλλά ισχύει «η θεωρία των κλάδων» και ο σχετικισμός, άποψη που καλλιεργείται στο Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών.

Επί του θέματος η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος έλαβε την απόφαση να προτείνει την ακόλουθη διατύπωση: « Κατά την οντολογική φύση της Εκκλησίας η ενότητά της είναι αδύνατο να διαταραχθεί. Η Ορθόδοξη Εκκλησία γνωρίζει την ιστορική ύπαρξη άλλων χριστιανικών ομολογιών και κοινοτήτων, που δεν βρίσκονται σε κοινωνία μαζί της...» (Βλ. σχ. Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου «Η Σύνοδος στην Κρήτη, Εκδ. «ΤΗΝΟΣ», Αθήναι, 2017, σελ. 48). Η δια του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου ανωτέρω πρόταση δεν ψηφίστηκε. Η τελική διατύπωση του κειμένου της Συνόδου στην Κρήτη ήταν: «Κατά την οντολογική φύση της Εκκλησίας η ενότητά της είναι αδύνατο να διαταραχθεί. Παρά ταύτα η Ορθόδοξη Εκκλησία αποδέχεται την ιστορική ονομασία των άλλων ετεροδόξων χριστιανικών Εκκλησιών και Ομολογιών, οι οποίες δεν έχουν κοινωνία μαζί της....» (Βλ. ανωτ. σελ. 49) 

Το ζήτημα που τίθεται ως προς τις προτάσεις που έθεσε η Εκκλησία της Ελλάδος στη Σύνοδο και δεν έγιναν αποδεκτές είναι αν ο Αρχιεπίσκοπος και οι Μητροπολίτες που συμμετέσχον σ’ Αυτήν παρέβησαν το Συνοδικό σύστημα λειτουργίας της Ιεραρχίας. Η Ιεραρχία πήρε τις αποφάσεις της και δεν εξουσιοδότησε τον Αρχιεπίσκοπο και τους Μητροπολίτες εκπροσώπους Της να εγκρίνουν κείμενα που Αυτή δεν δέχθηκε. Οι αποφάσεις της Συνόδου στην Κρήτη δεν ήσαν ad referendum, δηλαδή υπό την έγκριση των Συνόδων των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Επομένως ο Αρχιεπίσκοπος, μαζί με τους άλλους Μητροπολίτες, πήραν την πρωτοβουλία και δέσμευσαν την Εκκλησία της Ελλάδος με αποφάσεις, στις οποίες δεν συμφώνησε η Ιεραρχία Της. Είναι ένα σοβαρό ζήτημα αυτό για το πώς διοικείται η Εκκλησία της Ελλάδος.

Άλλο ζήτημα, που αποφασίστηκε στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος και την απόφαση Της δεν ακολούθησε ο Αρχιεπίσκοπος, ήταν για τις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών». Στην ομόφωνη απόφαση της Ιεραρχίας επί του κειμένου της Συνόδου «Το Αυτόνομον και ο τρόπος Ανακηρύξεως αυτού» τονίζεται: «Υπάρχει σοβαρός προβληματισμός περί του θέματος του “Αυτονόμου”...Επειδή πίσω από το κείμενο τούτο υποκρύπτονται διάφορες σκοπιμότητες προτείνεται  να προστεθή η ακόλουθη παράγραφος: «Εκκλησιαστικαί Επαρχία περί των οποίων εξεδόθη Πατριαρχικός Τόμος ή Πράξις δεν δύνανται ίνα αιτήσωνται την χορήγησιν αυταίς αυτονομίας, διατηρουμένου απαρασαλεύτως του υφισταμένου καθεστώτος...».

Ο Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος δεν δέχθηκε την προσθήκη. Προφορικώς μόνον είπε ότι σέβεται το ισχύον καθεστώς στις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών». Με Δελτίο Τύπου όμως το Φανάρι έδειξε ότι συνεχίζει την ίδια γραμμή, που εγκαινίασε ο κ. Βαρθολομαίος αμέσως μόλις εξελέγη, της ευθείας δηλαδή αμφισβητήσεως του ισχύοντος από το 1928 εκκλησιαστικού καθεστώτος των Μητροπόλεων της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θράκης και των νήσων του Ανατολικού Αιγαίου, όπως το σεβάστηκαν όλοι οι προκάτοχοί του. Στην κρίσιμη αυτή περίπτωση ο Αρχιεπίσκοπος μπορούσε να θέσει βέτο και να επιμείνει στην απόφαση της Ιεραρχίας, μη αποδεχόμενος την προφορική δήλωση του Πατριάρχου. Εφόσον οι αποφάσεις έπρεπε να ήσαν ομόφωνες το κείμενο του Φαναρίου για το Αυτόνομο δεν θα περνούσε αν δεν υποχωρούσε ο Πατριάρχης και δεν προσετίθετο η παράγραφος που ζήτησε η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το ίδιο βεβαίως ίσχυε και στα άλλα θέματα που αποφάσισε η Ιεραρχία και απορρίφθηκαν. Σημειώνεται ότι στα θέματα που τον ενδιέφεραν έθεσε θέμα βέτο ο Πατριάρχης Ρουμανίας και οι προτάσεις του έγιναν τελικά δεκτές.