Δημήτριος Βογιατζής, Τα Θρησκευτικά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εκλεκτικές συγγένειες και ανίερες συμμαχίες.

Τα Θρησκευτικά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εκλεκτικές συγγένειες και ανίερες συμμαχίες.

Δημητρίου Βογιατζή, Θεολόγου Καθηγητή

Όπως είναι γνωστό, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

εκδικάστηκε πρόσφατα η υπόθεση Παπαγεωργίου και άλλοι κατά Ελλάδος (αρ. 4762/18 και 6140/18) που αφορά τη διαδικασία απαλλαγής από το μάθημα των Θρησκευτικών[1]. Hβασική αιτίαση των εγκαλούντων ήταν ότι η υπεύθυνη δήλωση του ν.1599 που απαιτείται για την απαλλαγή παραβιάζει τα δικαιώματα των μαθητών γιατί μπορεί ο Διευθυντής του Σχολείου να τους οδηγήσει σε εισαγγελικό έλεγχο αν τη θεωρήσει ψευδή. Στην υπόθεση αυτή κατατέθηκαν πρόσθετες παρεμβάσεις από τρείς φορείς: Το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι[2], την Ένωση Αθέων και το ΕΛΙΑΜΕΠ. Παραδόξως αλλά όχι ανεξήγητα, οι προτάσεις των τριών φορέων και οι απαντήσεις της κυβερνήσεως ασχολούνται πολύ περισσότερο με το περιεχόμενο του μαθήματος και λιγότερο με το ζήτημα που εκδικάστηκε.

1. Το ΕΛΙΑΜΕΠ

Το Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) είναι ένας ανεξάρτητος, μη-κερδοσκοπικός οργανισμός παραγωγής έρευνας, ιδεών και προτάσεων πολιτικής, που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1988 και χρηματοδοτείται εν μέρει από το κράτος. Αποστολή του ΕΛΙΑΜΕΠ είναι η επεξεργασία και διάδοση τεκμηριωμένης γνώσης για την αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων στο πεδίο της ευρωπαϊκής, εξωτερικής και ευρύτερα δημόσιας πολιτικής, και την εμπέδωση του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Ελλάδας. Ο Γενικός Διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ Θάνος Ντόκος διορίστηκε πρόσφατα αναπληρωτής Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του πρωθυπουργού.

Οι θέσεις του ΕΛΙΑΜΕΠγια το ζήτημα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το ίδρυμα παρατηρεί ότι στο διαθρησκειακό  Πρόγραμμα που ισχύει σήμεραη ορθοδοξία κατέχει το μεγαλύτερο μέρος της ύλης, αλλά δεν διδάσκεται απλά ως ορθοδοξία αλλά ως η πίστη του έθνους (faith of the nation). Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί το μάθημα διδάσκουν αποκλειστικά ορθόδοξοι θεολόγοι απόφοιτοι των ορθοδόξων Θεολογικών Σχολών. Αυτοί οι θεολόγοι, μάλιστα, δεν εφαρμόζουν, στην πλειοψηφία τους, το νέο Πρόγραμμα αλλά το παλαιό που όχι μόνο είναι κατηχητικό αλλά σε αυτό πολλές θρησκευτικές μειονότητες παρουσιάζονται με υποτιμητικό τρόπο. Ισχυρίζεται επίσης ότι συχνά οι μαθητές κρύβουν τη θρησκευτική τους δέσμευση γιατί φοβούνται ότι θα στιγματιστούν αν την αποκαλύψουν στις σχολικές αρχές.

Οι απόψεις αυτές, που διατυπώθηκαν μετά τις αποφάσεις του ΣΤΕ το 2018, αποκαλύπτουν την αγωνία και τις επιδιώξεις των πολεμίων του μαθήματος. Η ορθοδοξία ως πίστη των Ελλήνων είναι επικίνδυνη και πρέπει να τοποθετηθεί στο περιθώριο της παιδείας και της κοινωνίας. Καμία αναφορά σε παραθρησκείες, όπως η σαϊεντολογία, που έχουν καταδικαστεί επανειλημμένα από τα δικαστήρια ευρωπαϊκών χωρών. Εξαναγκασμός των καθηγητών σε ουδετερότητα όπως ακριβώς προβλέπει ο Οδηγός Εκπαιδευτικού που γράφει ότι «δεν υφίσταται καμιά ιδιαίτερη, θρησκευτικού χαρακτήρα προϋπόθεση για να διδάξει ένας δάσκαλος το ΜτΘ. Μάλλον ως απευκταίες θα πρέπει να θεωρούνται τέτοιες προδιαθέσεις.  Ένας άθρησκος η αγνωστικιστής ή αδιάφορος μπορεί να διδάξει με επιτυχία το ΜτΘ όπως και ένας θρησκευόμενος» (ΟΕ, 268). Διδασκαλία του  διαθρησκειακού προγράμματος όχι από θεολόγους αλλά από ουδέτερους, κατά προτίμηση άθεους ή άθρησκους,«θρησκειοπαιδαγωγούς». Αυτοί μπορεί να βρεθούν από τους αποφοίτους άλλων σχολών με συναφές περιεχόμενο και να εκπαιδευτούν κατάλληλα,  ώστε να μην αλλοιώνουν το ουδέτερο μάθημα,  όπως οι ορθόδοξοι θεολόγοι.

Επιπρόσθετα, το ίδρυμα απευθύνει την κατηγορία για  στιγματισμό των απαλλασσόμενων μαθητών χωρίς καμιά τεκμηρίωση και χωρίς να παρουσιάζει καταγγελίες ή περιστατικά ότι συνέβη κάτι τέτοιο. Οι ετήσιες εκθέσεις του αρμόδιου Συνήγορου του Πολίτη δεν περιέχουν καμιά τέτοια καταγγελία. Εξάλλου είναι γνωστό ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, έχουν προσφύγει πολλές φορές στα δικαστήρια για ζητήματα διακρίσεων, ποτέ όμως για διακρίσεις στο χώρο του Σχολείου ή σχετικά με τις απαλλαγές.

2. Η Ελληνική Κυβέρνηση

Οι προτάσεις των Νομικών Συμβούλων του Κράτους για το ζήτημα που εκδικάστηκε χαρακτηρίζονται από σκόπιμες αντιφάσεις. Συνοπτικά:

α. Ισχυρίζονται ανακριβώς ότι η εγκύκλιος των απαλλαγών 23/01/2015 (αριθ. πρωτ.: 12773/Δ2) δεν παρέχει το δικαίωμα της κρίσεως ως προς τη σοβαρότητά της στον Διευθυντή του Σχολείου ενώ η εγκύκλιος εφιστά την προσοχή στους Διευθυντές των σχολικών μονάδων «να ελέγχουντην τεκμηρίωση των προβαλλόμενων λόγων».

β. Ενώ αναφέρουν ότι οι γραπτές δηλώσεις υπάγονται στο νόμο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, παρακάτω ισχυρίζονται ότι αιτήσεις για απαλλαγή έχουν κατατεθείαπό Ορθόδοξους γονείς που δηλώνουν, μεταξύ άλλων, ότι το Πρόγραμμα και ο τρόπος διδασκαλίαςδεν είναι ορθόδοξα.

γ. Ενώ σημειώνουν ότι το Σύνταγμα επιβάλλει την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των ορθοδόξων μαθητών συγχρόνως λένε ότι το ισχύον πρόγραμμα είναι πλουραλιστικό, μη ομολογιακό και όχι αποκλειστικά για τους ορθόδοξους.

δ.Υποστηρίζουν ότι η δήλωση «δεν είμαι ορθόδοξος», δεν έχει ουσιαστική σημασία αφού το μάθημα δεν είναι ορθόδοξο, αλλά υπάρχει για να «αποτρέπει την παραβίαση του Συντάγματος, επειδή για τους μη ορθόδοξους το κράτος δεν έχει την υποχρέωση να αναπτύσσει τη θρησκευτική τους συνείδηση».

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η κυβέρνηση ομολογεί ενώπιον του ΕΔΔΑ ότι με το ισχύον Πρόγραμμα παραβιάζει το Σύνταγμα και τα ανθρώπινα δικαιώματα των ορθοδόξων μαθητών, αφού εφαρμόζει  ένα Πρόγραμμα που δεν είναι ορθόδοξο παρά τις συνταγματικές και νομικές πρόνοιες. Παρ΄ όλα αυτά διατηρεί στη δήλωση απαλλαγής το «δεν είμαι ορθόδοξος» για να υποχρεώνει τους ορθοδόξους μαθητές να παρακολουθούν το μη ορθόδοξο πρόγραμμα, αφού το μάθημα είναι υποχρεωτικό. Ομολογουμένως, ευρηματική η επιχειρηματολογία! Ταυτόχρονα, προβάλλει ανακριβείς ισχυρισμούς και δεν απαντά καθόλου στην αιτίαση ότι η υπεύθυνη δήλωση του ν.1599 παραβιάζει τα δικαιώματα των μαθητών που ζητούν απαλλαγή.

3. Οι πραγματικές επιδιώξεις

Αυτές οι φαινομενικά αντίθετες και αντιφατικές προτάσεις κατατέθηκαν για να υπηρετήσουν ένα κοινό σκοπό. Να οδηγήσουν το δικαστήριο να εκφέρει κάποια θετική κρίση για το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών, για να τη χρησιμοποιήσουν ως πρόσχημα διατήρησης των καταργημένων Προγραμμάτων. Έτσι εξηγείται και η σιωπή της Υπουργού Παιδείας για το θέμα, η οποία ενώ κατήργησε άμεσα το θρήσκευμα από τα απολυτήρια αποφεύγει να πει τι θα κάνει με την πολύ σοβαρότερη παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας των μαθητών. Όμως, η απόφαση του δικαστηρίου δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των αποδομητών. Το ΕΔΔΑ αφού συσκέφθηκε στις 24/9, δηλαδή μετά την έκδοση των πρόσφατων αποφάσεων του 1749 και 1751/2019 του Συμβουλίου της Επικρατείας, αποφάσισε ότι «για τα περιστατικά της υπόθεσης, αυτό καθαυτό το περιεχόμενο της του μαθήματος των Θρησκευτικών δεν συνδέεται ευθέως με αυτό της απαλλαγής από το μάθημα και το Δικαστήριο δεν θα το εξετάσει ξεχωριστά». Αποδέχεται  στη συνέχεια την υποχρεωτικότητα του μαθήματος και τη δυνατότητα εξαίρεσης των ετερόδοξων, αλλόδοξων και άθρησκων. Η καταδικαστική απόφαση αφορά μόνο τη διαδικασία της απαλλαγής με υπεύθυνη δήλωση του ν.1599/1986, επειδή, στην περίπτωση που ο διευθυντής τη θεωρήσει αναξιόπιστη, πρέπει να καταγγείλει τους γονείς στον Εισαγγελέα, αφού η ψευδής δήλωση συνιστά ποινικό αδίκημα. Αυτή η διαδικασία λέει το ΕΔΔΑ αποτελεί υπερβολικό βάρος για τους γονείς και τους υποχρεώνει σε δεύτερο χρόνο να αποκαλύψουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Κατά συνέπεια το δικαστήριο επιτάσσει τη μετατροπή της υπεύθυνης δήλωσης σε απλή. Δεν αναφέρεται στο περιεχόμενο της δήλωσης και δεν αποδέχεται τις υπόλοιπες αιτιάσεις σχετικά με τη διατήρηση της στο αρχείο του σχολείου.

Η κινητοποίηση όλων των αποστόλων του εθνομηδενισμού εναντίον του ΜτΘ και των ορθόδοξων θεολόγων αποδεικνύει τη σημασία των πέντε πρόσφατων δικαστικών αποφάσεων, που ερμηνεύουν αυθεντικά τη βούληση του συνταγματικού νομοθέτη και απηχούν απόλυτα το αίσθημα του λαού. Η εφαρμογή τους είναι ζήτημα δημοκρατίας την οποία κάποιοι προσπαθούν να υπονομεύσουν και μάλιστα με κρατική χρηματοδότηση. Παριστάνοντας τους προστάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μειονοτήτων, εργάζονται για να επιβάλλουν με αυταρχικό τρόπο στην πλειοψηφία τις ιδεοληψίες τους, με τις οποίες, όπως τόνισε το ΣτΕ, επιχειρείται ο κλονισμός και η μεταβολή της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης των μαθητών .

Υποσημειώσεις

1. Η απόφαση εκδόθηκε στις 31/10/19.Στο σύνδεσμο: https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-197254%22]}

2. https://el.wikipedia.org/wiki/ Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι: Το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι, συντομογραφικά ΕΠΣΕ, αποτελεί ελληνική μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ). Πρόκειται για το ελληνικό τμήμα τής Διεθνούς Ομοσπονδίας Ελσίνκι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (International Helsinki Federation for Human Rights), η οποία έχει ως σκοπό την υποστήριξη και τη δημοσιοποίηση των αρχών της τελικής πράξης της Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, που υπογράφτηκε στο Ελσίνκι της Φινλανδίας τον Αύγουστο του 1975, γνωστές και ως «Συμφωνίες του Ελσίνκι». Η Διεθνής Ομοσπονδία Ελσίνκι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα χρεοκόπησε λόγω οικονομικού σκανδάλου και διαλύθηκε την 27η Νοεμβρίου του 2007. Ο πρώην οικονομικός διευθυντής της, Αυστριακός RainerTannenberger, καταδικάστηκε σε φυλάκιση τριών ετών για υπεξαίρεση 1.2 εκατομμυρίου ευρώ.

3. ΣτΕ, 660/18, σκ.12.

Ορθόδοξος Τύπος