Δημοσιεύτηκε το κείμενο των αποφάσεων 1175/2025 και 1176/2025 του ΣτΕ για το εναλλακτικό μάθημα για όσους απαλλάσσονται από τα Θρησκευτικά.
Δείτε τις αποφάσεις
Αριθμός 1175/2025
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ Γ΄
Συνεδρίασε
δημόσια στο ακροατήριό του στις 5 Ιουνίου 2025, με την εξής σύνθεση:
Δημήτριος Μακρής, Σύμβουλος της Επικρατείας, Προεδρεύων, σε αναπλήρωση
του Προέδρου του Τμήματος, που είχε κώλυμα, Αναστασία-Μαρία
Παπαδημητρίου, Μαρλένα Τριπολιτσιώτη, Βασίλειος Ανδρουλάκης, Οδυσσέας
Σπαχής, Σύμβουλοι, Ανδρέας Χρυσικόπουλος, Ελένη Κουλεντιανού, Πάρεδροι.
Γραμματέας η Κωνσταντίνα Γκιώκα, Γραμματέας του Γ΄ Τμήματος.
Για να δικάσει την από 31 Οκτωβρίου 2023 αίτηση:
των:
1. Σ.Μ., 2. Λ.Σ. και 3. Ρ.Μ., κατοίκων Αθηνών Αττικής (...), οι οποίοι
παρέστησαν με τον δικηγόρο Βασίλειο Σωτηρόπουλο (Α.Μ. 27027), που τον
διόρισαν με πληρεξούσιο και ο οποίος κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το
άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του,
κατά του
Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, ο οποίος παρέστη με την
Αφροδίτη Καρούκη, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που
κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη
εμφανίσεώς της.
Με την αίτηση αυτή οι αιτούντες επιδιώκουν να
ακυρωθεί η παράλειψη της Διοικήσεως να εκδώσει απόφαση για τη θέσπιση
ισότιμου μαθήματος συναφούς περιεχομένου για τους μαθητές Γυμνασίου που
απαλλάσσονται από το υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών, κατόπιν των
κριθέντων με τις 1749-1750/2019 και 1478 - 1480/2022 αποφάσεις της
Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως του εισηγητή, Συμβούλου Βασιλείου Ανδρουλάκη.
Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου κ α ι
Α φ ο ύ μ ε λ έ τ η σ ε τ α σ χ ε τ ι κ ά έ γ γ ρ α φ α
Σ κ έ φ θ η κ ε κ α τ ά τ ο ν Ν ό μ ο
1.
Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση, για την άσκηση της οποίας έχει
καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (Κωδικός πληρωμής ηλεκτρονικού παραβόλου
.../2-11-2023), ζητείται η ακύρωση της παραλείψεως της Διοικήσεως να
θεσπίσει ισότιμο προς το μάθημα των θρησκευτικών μάθημα συναφούς
περιεχομένου, για τους μαθητές Γυμνασίου που απαλλάσσονται του
υποχρεωτικού μαθήματος των θρησκευτικών, κατόπιν των κριθέντων με τις
1749-1750/2019 και 1478 - 1480/2022 αποφάσεις της Ολομέλειας του
Συμβουλίου της Επικρατείας.
2. Επειδή, η παρούσα αίτηση ακυρώσεως
συζητήθηκε στις 30-5-2024. Λόγω, όμως, παραιτήσεως της εισηγήτριας,
παρέδρου Σ. Καρύδα πριν από την ολοκλήρωση της διασκέψεως, η υπόθεση
ανασυζητείται, εισάγεται δε, λόγω σπουδαιότητας στην επταμελή σύνθεση
του Τμήματος με την από 29-10-2024 πράξη του Προέδρου του Γ’ Τμήματος.
3.
Επειδή, με τις 1749 και 1750/2019 αποφάσεις της Ολομέλειας του
Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκαν οι 101470/Δ2/16-6-2017 (Β΄ 2104)
και 99058/Δ2/13-6-2017 (Β΄ 2105) αποφάσεις του Υπουργού Παιδείας,
Έρευνας και Θρησκευμάτων, με τις οποίες καθορίσθηκαν τα προγράμματα
σπουδών του μαθήματος των θρησκευτικών, αφ’ ενός του δημοτικού και του
γυμνασίου και αφ’ ετέρου του λυκείου. Όπως ειδικότερα κρίθηκε με τις
ανωτέρω αποφάσεις, το μάθημα των θρησκευτικών απευθύνεται αποκλειστικά
στους ορθόδοξους χριστιανούς μαθητές και με αυτό επιδιώκεται η ανάπτυξη
της ορθόδοξης χριστιανικής συνειδήσεως. Με τις ίδιες αποφάσεις έγινε,
περαιτέρω, δεκτό ότι οι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθεοι μαθητές έχουν
ευθέως από την παρ. 1 του άρθρου 13 του Συντάγματος δικαίωμα πλήρους
απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών με την υποβολή σχετικής
δηλώσεως και ότι η Πολιτεία οφείλει, προκειμένου να αποτραπεί η
δημιουργία ελεύθερης ώρας και, εντεύθεν, ο κίνδυνος απομακρύνσεως των
μαθητών από το ανωτέρω συνταγματικώς επιβαλλόμενο μάθημα χωρίς αποχρώντα
λόγο, να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, συναφούς κατά την
αντίληψή της περιεχομένου (π.χ. μαθήματος ηθικής). Εν συνεχεία, με το
37/23-7-2020 πρακτικό του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.)
εγκρίθηκε η εισήγηση της Επιστημονικής Επιτροπής για το μάθημα των
θρησκευτικών. Στην εισήγηση αυτή η Επιτροπή, αφού ανέλυσε τη νομολογία
του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με την απασχόληση των μαθητών που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών, εξέτασε τα προβλήματα που
δημιουργούνται από την εισαγωγή άλλου μαθήματος για τους μαθητές που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών και διατύπωσε προτάσεις. Η
Επιστημονική Επιτροπή πρότεινε οι απαλλασσόμενοι μαθητές να βρίσκονται
τις ώρες διδασκαλίας των θρησκευτικών σε άλλο κατάλληλο χώρο με τον
εκπαιδευτικό στον οποίον έχει ανατεθεί η διδασκαλία και να εκπονούν
εργασία με θέμα είτε σχετικό με τη θρησκεία τους, εφ’ όσον την έχουν
δηλώσει στο πληροφοριακό σύστημα myschool, είτε με τη μελέτη των
θρησκειών ως φιλοσοφικού, κοινωνιολογικού, ιστορικού, πολιτιστικού κ.λπ.
φαινομένου. Όμως, και η πρόταση αυτή, κατά τη γνώμη της Επιτροπής,
μπορεί να αποδειχθεί οργανωτικά και παιδαγωγικά δυσχερής, διότι: α)
τίθεται ζήτημα υπάρξεως υλικοτεχνικής υποδομής στα σχολεία που θα
μπορούσε να υποστηρίξει ουσιαστικά αυτήν την επιλογή, β) απαιτούνται
Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) για κάθε βαθμίδα ώστε να
προβλεφθούν οι ανάλογες προσαρμογές της Ερευνητικής Δημιουργικής
Δραστηριότητας στη βαθμίδα και την αναπτυξιακή ηλικία των μαθητών, γ)
αυξάνονται οι ώρες διδασκαλίας εφ’ όσον δημιουργούνται παράλληλα τμήματα
θρησκευτικών ανά τάξη όταν εμφανίζονται απαλλαγές, ενώ, τέλος, δ)
εγείρεται θέμα ισότιμης μεταχειρίσεως των μαθητών, καθώς οι μεν
Χριστιανοί Ορθόδοξοι δεν έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν τις
ερευνητικές και συνθετικές δεξιότητές τους μέσω της εκπονήσεως
ερευνητικής εργασίας ενώ οι μη Χριστιανοί Ορθόδοξοι δεν λαμβάνουν
γενικές γνώσεις μέσω της παραδοσιακής διδασκαλίας. Περαιτέρω, κατά την
εκτίμηση της Επιτροπής, ναι μεν η παρακολούθηση από μαθητές που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών άλλου μαθήματος που ήδη
αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας δεν πρέπει να αποτελεί πρώτη επιλογή,
εφ’ όσον όμως αντικειμενικοί λόγοι δεν επιτρέπουν άλλη λύση, με απόφαση
του Συλλόγου Διδασκόντων θα μπορούσε να εξεταστεί η παρακολούθηση άλλων
μαθημάτων, σύμφωνα με το ημερήσιο πρόγραμμα του σχολείου και την ευθύνη
των διδασκόντων (παρουσιολόγιο κ.λπ.). Τέλος, η Επιτροπή δέχθηκε ότι: «Η
δυνατότητα εισαγωγής της “Ερευνητικής Δημιουργικής Δραστηριότητας με
θέμα τη Θρησκεία” προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη, ήτοι ικανό χρονικό
διάστημα, και, συνεπώς, δεν απαντά στην ανάγκη για άμεση εύρεση λύσεων
εν όψει της ενάρξεως του επόμενου σχολικού έτους. Καθίσταται αναγκαία η
εξεύρεση μιας μεταβατικής λύσεως που θα ισχύει από την επόμενη σχολική
χρονιά και μέχρι την ολοκλήρωση της προαναφερόμενης ενδελεχούς μελέτης η
οποία πρέπει να λάβει υπ’ όψιν της ιδίως: τα αριθμητικά στοιχεία για
τις απαλλαγές των μαθητών των τελευταίων πέντε ετών, τις οικονομικές
πτυχές του σχετικού εγχειρήματος και τις παιδαγωγικές συνέπειες». Εν
συνεχεία με το άρθρο 37 του ν. 4777/2021 «Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια
Εκπαίδευση, προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, αναβάθμιση του
ακαδημαϊκού περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις» (Α΄ 25) ορίστηκε ότι: «Με
απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων καθορίζονται η
διαδικασία και οι προϋποθέσεις απαλλαγής μαθητών, οι οποίοι φοιτούν στην
πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, από τη συμμετοχή στα μαθήματα
της Φυσικής Αγωγής, της Μουσικής και των Θρησκευτικών, και ρυθμίζεται
κάθε άλλο συναφές ειδικότερο θέμα, όπως ιδίως οι λόγοι που δικαιολογούν
τη χορήγηση και τη διάρκεια της απαλλαγής, ο τύπος, το περιεχόμενο, η
προθεσμία υποβολής της αίτησης απαλλαγής καθώς και τα απαραίτητα
δικαιολογητικά έγγραφα, το όργανο της σχολικής μονάδας στο οποίο
υποβάλλονται η αίτηση και τα δικαιολογητικά, καθώς και η διάρκεια και ο
τρόπος τήρησης, φύλαξης και επεξεργασίας αυτών, η διαδικασία και τα
όργανα αξιολόγησης της αίτησης, οι σχετικές εγγραφές που γίνονται σε
υπηρεσιακά βιβλία της σχολικής μονάδας και ο τρόπος και το είδος της
απασχόλησης των μαθητών κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του μαθήματος
από την υποχρέωση παρακολούθησης του οποίου έχουν απαλλαγεί». Κατ’
εξουσιοδότηση της προαναφερθείσας διατάξεως εκδόθηκε η
61178/ΓΔ4/28-5-2021 κοινή υπουργική απόφαση της Υπουργού και της
Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, με την οποία αντικαταστάθηκε το
τιτλοφορούμενο «Απαλλαγή μαθητών/τριών από την ενεργό συμμετοχή σε
μαθήματα» άρθρο 25 της 79942/ΓΔ4/21-5-2019 υπουργικής αποφάσεως
«Εγγραφές, μετεγγραφές, φοίτηση και θέματα οργάνωσης της σχολικής ζωής
στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Β΄ 2005)». Η κοινή αυτή
υπουργική απόφαση (η 61178/2021) όριζε ως προς την απαλλαγή από το
μάθημα των θρησκευτικών, ότι οι μαθητές που δεν είναι χριστιανοί
ορθόδοξοι μπορούν, εφ’ όσον το επιθυμούν, να απαλλαγούν από την
υποχρέωση παρακολουθήσεως του μαθήματος των θρησκευτικών υποβάλλοντας
σχετική αίτηση και περαιτέρω ότι ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας σε
συνεργασία με τον Σύλλογο των διδασκόντων αποφασίζουν κατά περίπτωση για
τον τρόπο που απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι μαθητές, η δε
απαλλαγή αρχίζει από την έναρξη των μαθημάτων, αφορά ολόκληρο το
σχολικό έτος και μπορεί να ανανεωθεί για κάθε επόμενο σχολικό έτος με
την ίδια διαδικασία. Η ανωτέρω κοινή υπουργική απόφαση, κατά το μέρος
που ρύθμιζε τη δυνατότητα απαλλαγής των μαθητών της δευτεροβάθμιας
εκπαιδεύσεως από το μάθημα των θρησκευτικών, ακυρώθηκε με την 1478/2022
απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, με τη σκέψη ότι,
κατά την έννοια του άρθρου 36 παρ. 4 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 «Για
την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων
αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την
Προστασία Δεδομένων)» (L 119/4-5-2016), στην ένδικη περίπτωση, κατά την
οποία προσβαλλόταν κανονιστική πράξη με περιεχόμενο την επεξεργασία
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ειδικής κατηγορίας κατά το άρθρο 9 παρ. 1
του εν λόγω Κανονισμού, τα οποία συνδέονταν με την άσκηση του
συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως
σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1 του Συντάγματος, απαιτείτο ως ουσιώδης
τύπος, η έλλειψη του οποίου οδηγούσε σε ακύρωση της πράξεως, η παροχή
γνώμης της εποπτικής αρχής πριν από την έκδοσή της. Εφ’ όσον δε, πριν
από την έκδοση της προσβληθείσας πράξεως δεν είχε τηρηθεί, ως ουσιώδης
τύπος, η παροχή γνώμης της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού
Χαρακτήρα, κρίθηκε ότι η πράξη αυτή έπρεπε να ακυρωθεί ως προς όλες τις
διατάξεις της που αφορούσαν την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών.
Με την ίδια απόφαση, εξ άλλου, απορρίφθηκε ως αβάσιμος λόγος ακυρώσεως,
με τον οποίο προβαλλόταν παραβίαση του άρθρου 13 παρ. 1 του Συντάγματος
και του άρθρου 2 του Π.Π.Π. της Ε.Σ.Δ.Α., ερμηνευόμενου υπό το φως του
άρθρου 9 αυτής, ως εκ του ότι, κατά τους ισχυρισμούς των αιτούντων, δεν
εκπληρωνόταν η υποχρέωση της Πολιτείας για τη διδασκαλία ισότιμου
μαθήματος συναφούς περιεχομένου με το μάθημα των θρησκευτικών, από το
οποίο απαλλάσσονταν. Και τούτο, με τη σκέψη ότι η ρύθμιση, σύμφωνα με
την οποία ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας, σε συνεργασία με τον
Σύλλογο των διδασκόντων, αποφασίζουν κατά περίπτωση για τον τρόπο που
απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι μαθητές (ενδεικτικά
διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης ή
ερευνητική δημιουργική δραστηριότητα), ήταν συνταγματικώς ανεκτή, ως
μεταβατική, μέχρι την οριστική ρύθμιση του θέματος εντός ευλόγου χρόνου.
Ως εύλογος δε χρόνος κρίθηκε το τέλος του σχολικού έτους 2022-2023,
καθώς πέραν των επικληθεισών από τη Διοίκηση δυσχερειών για την θέσπιση
εναλλακτικού μαθήματος, η Πολιτεία εκαλείτο για πρώτη φορά να ρυθμίσει
το ζήτημα αυτό, σύμφωνα με την ερμηνεία των συνταγματικών και
υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεων που είχε δοθεί με τις προαναφερθείσες
1749-1750/2019 αποφάσεις του Δικαστηρίου. Επισημαίνεται ότι, κατά τα
οριζόμενα στο άρθρο 1 της ισχύουσας κατά τον χρόνο συζητήσεως της
παρούσας αιτήσεως 102791/Γδ4/10-9-2024 Υπουργικής Αποφάσεως (Β΄ 5130) το
σχολικό έτος για τα ιδιωτικά και δημόσια Γυμνάσια και Γενικά Λύκεια
αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου και λήγει την 31η Αυγούστου του επόμενου
έτους (παρ. 1) ενώ το διδακτικό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου κάθε
έτους και λήγει την 30ή Ιουνίου του επόμενου έτους, η δε διδασκαλία των
μαθημάτων αρχίζει την 11η Σεπτεμβρίου (παρ. 2). Εξ άλλου, σύμφωνα με τα
προβλεπόμενα στο άρθρο 22 της αυτής υ.α., η απαλλαγή από το μάθημα των
θρησκευτικών αφορά ολόκληρο το σχολικό έτος και μπορεί να ανανεωθεί για
κάθε επόμενο σχολικό έτος με την ίδια διαδικασία. Ακολούθως, μετά την
έκδοση της ως άνω αποφάσεως της Ολομέλειας εκδόθηκε η
106646/ΓΔ4/2-9-2022 απόφαση της Υπουργού και της Υφυπουργού Παιδείας και
Θρησκευμάτων (Β΄ 4644), με την οποία τροποποιήθηκε εκ νέου η
79942/ΓΔ4/21-5-2019 κοινή υπουργική απόφαση ως προς το άρθρο 25 αυτής,
περιέλαβε δε αναφορικά με τον τρόπο απασχολήσεως των απαλλασσόμενων
μαθητών ταυτοσήμου περιεχομένου με την ακυρωθείσα κοινή υπουργική
απόφαση ρυθμίσεις, προβλέποντας ότι ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας σε
συνεργασία με τον Σύλλογο Διδασκόντων αποφασίζουν κατά περίπτωση για
τον τρόπο που απασχολούνται οι μαθητές που απαλλάσσονται του μαθήματος
των θρησκευτικών (π.χ. διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα
της ίδιας τάξης ή ερευνητική δημιουργική δραστηριότητα) συντάσσοντας
σχετική πράξη στο Βιβλίο Πράξεων του Συλλόγου Διδασκόντων, ενώ σε
περίπτωση λειτουργίας ενός μόνο τμήματος στην τάξη που φοιτούν οι
απαλλασσόμενοι μαθητές αυτοί παρακολουθούν εκπαιδευτικό πρόγραμμα που
καθορίζεται από τον Σύλλογο Διδασκόντων.
4. Επειδή, με την υπό
κρίση αίτηση οι δύο πρώτοι αιτούντες, γονείς της τρίτης αιτούσας,
ασκούντες την κρινόμενη αίτηση ατομικώς αλλά και για λογαριασμό της
ανήλικης κόρης τους (τρίτης αιτούσας), μαθήτριας, κατά τον χρόνο
ασκήσεως της ένδικης αιτήσεως ακυρώσεως, της Α΄ τάξεως του ιδιωτικού
ημερήσιου Γενικού Γυμνασίου «Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος» κατά το
σχολικό έτος 2023-2024, η οποία, κατά τα προβαλλόμενα, είχε νομίμως
απαλλαγεί από την υποχρέωση παρακολουθήσεως του μαθήματος των
θρησκευτικών τόσο κατά το προηγούμενο σχολικό έτος (σχετ. το απόσπασμα
της 7ης πράξεως της 25-9-2023 του Συλλόγου Διδασκόντων), όσο και κατά το
τρέχον (2024-2025), γεγονός το οποίο δεν αμφισβητείται από το Υπουργείο
Παιδείας και Θρησκευμάτων, ζητούν την ακύρωση τής, κατά τους
ισχυρισμούς τους, παραλείψεως της Διοικήσεως να θεσπίσει ισότιμο προς το
μάθημα των θρησκευτικών μάθημα, σύμφωνα με τα οριζόμενα στις αποφάσεις
1748-1750 /2019 και 1478-1480/2022 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της
Επικρατείας, προβάλλοντας ότι, εφ’ όσον η κατά τα ανωτέρω υποχρέωση της
Διοικήσεως προς θέσπιση ισοτίμου μαθήματος συναφούς περιεχομένου για
τους μαθητές που απαλλάσσονται του μαθήματος των θρησκευτικών απορρέει
από τα άρθρα 13 παρ. 1 και 16 του Συντάγματος καθώς και από το άρθρο 2
του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α. σε συνδυασμό με το άρθρο 9
αυτής, η άσκηση της αρμοδιότητας προς ρύθμιση του ζητήματος είναι
δεσμία και η παράλειψη θεσπίσεως εναλλακτικού μαθήματος μετά την πάροδο
της ειδικής προθεσμίας που τάχθηκε ως εύλογη με τις προαναφερόμενες
αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι μη νόμιμη. Ειδικότερα
προβάλλουν ότι η, κατά το κατά τον χρόνο ασκήσεως της κρινομένης
αιτήσεως σχολικό έτος 2023-2024, διατήρηση σε ισχύ των ρυθμίσεων της
106646/ΓΔ4/2-9-2022 κοινής υπουργικής αποφάσεως περί απασχολήσεως των
απαλλασσόμενων από το μάθημα των θρησκευτικών μαθητών με δραστηριότητα
που επιλέγεται από τον Διευθυντή της οικείας σχολικής μονάδας κατόπιν
συνεννοήσεως με τον σύλλογο διδασκόντων, έχει ήδη καταστεί συνταγματικώς
μη ανεκτή λόγω παρόδου του ευλόγου χρόνου (πάροδος του σχολικού έτους
2022-2023) μέχρι του οποίου έχει κριθεί από την Ολομέλεια του
Δικαστηρίου με τις 1478 - 1480/2022 αποφάσεις της ότι είναι
συνταγματικώς ανεκτή, ως μεταβατική, η κατά τα ανωτέρω απασχόληση των
απαλλασσόμενων μαθητών έως την οριστική ρύθμιση του θέματος με την
θέσπιση της διδασκαλίας μαθήματος ισότιμου προς το μάθημα των
θρησκευτικών.
5. Επειδή, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του
φακέλου, μετά την έκδοση της προαναφερθείσας 1478/2022 αποφάσεως της
Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής
Πολιτικής στο 28/23-5-2024 απόσπασμα Πρακτικού του Διοικητικού του
Συμβουλίου, διέλαβε ότι η θέσπιση ενός ισότιμου μαθήματος για τους
απαλλασσόμενους από το μάθημα των θρησκευτικών μαθητές αποτελεί ζήτημα
ενδελεχούς μελέτης και απαιτεί τη διενέργεια διαδικασιών αντίστοιχων με
αυτές που ακολουθήθηκαν για την εκπόνηση των νέων Προγραμμάτων Σπουδών,
την συγγραφή νέων διδακτικών «πακέτων» και την ανάπτυξη του συνοδευτικού
εκπαιδευτικού υλικού, ήτοι σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί
ενδελεχή προγραμματισμό, μελέτη, συνεργασία και συνεχή αξιολόγηση. Όπως
ειδικότερα διαλαμβάνεται στο ίδιο πρακτικό, από τις αρχές του έτους
2020, ήτοι πριν από την έκδοση της αποφάσεως της Ολομέλειας, το Ι.Ε.Π.
είχε αναλάβει την εκπόνηση 51 νέων Προγραμμάτων Σπουδών (166 ανά τάξη
και γνωστικό αντικείμενο), την κατάρτιση των οποίων ολοκλήρωσε το έτος
2021, ακολούθησε η πιλοτική εφαρμογή τους σε πειραματικά και πρότυπα
σχολεία κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023 μέχρι την τελική
αξιολόγησή και δημοσίευσή τους, η οποία έλαβε χώρα στις αρχές του έτους
2023, ενώ εξ άλλου έχει προκηρύξει και ανέμενε εντός του έτους 2024 την
παράδοση 187 νέων διδακτικών «πακέτων» (369 τευχών ανά τάξη και γνωστικό
αντικείμενο) βάσει των νέων προγραμμάτων σπουδών και του θεσμού του
πολλαπλού βιβλίου που εισήγαγε ο ν. 4823/2021. Επεσήμανε δε την
αναγκαιότητα ολοκληρώσεως πριν από το τέλος του έτους 2023 της
εκπονήσεως των ανωτέρω προγραμμάτων σπουδών λόγω χρηματοδοτήσεως από
κοινοτικές πηγές, γεγονός που κατέστησε την υλοποίηση των ως άνω
προγραμμάτων απόλυτη προτεραιότητα για το Ινστιτούτο. Περαιτέρω, ανέφερε
ότι η θέσπιση του ισότιμου μαθήματος της ηθικής απαιτεί την τήρηση
ανάλογης με την κατάρτιση προγραμμάτων σπουδών διαδικασίας, η οποία
εκκινεί από τη μελέτη του ζητήματος, ακολουθεί η δόμηση προγράμματος
σπουδών και ολοκληρώνεται με την ανάπτυξη του απαραίτητου εκπαιδευτικού
υλικού, ώστε να διασφαλιστεί, παρά τον επείγοντα χαρακτήρα της εισαγωγής
του εν λόγω μαθήματος, η παροχή εκπαιδευτικού προγράμματος υψηλής
ποιότητας που να πληροί τα αναγκαία εκπαιδευτικά πρότυπα και να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών. Περαιτέρω, με το
64208/Ν1/10-6-2024 έγγραφο απόψεων του Υπουργείου Παιδείας Θρησκευμάτων
και Αθλητισμού, η Διοίκηση επεσήμανε προς το Δικαστήριο ότι «η θέσπιση
ενός μαθήματος ισοτίμου προς το μάθημα των Θρησκευτικών, απαιτεί σύνθετη
και χρονοβόρα διαδικασία, η οποία ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί εντός του
σχολικού έτους 2022-2023, όπως … αναφέρεται στην 1478/2022 απόφαση της
ολομέλειας του Σ.τ.Ε., χωρίς να στηρίζεται σε εκτίμηση των αναγκαίων για
την θέσπιση του εν λόγω μαθήματος ενεργειών και του απαιτούμενου για τη
διεξαγωγή τους χρόνου». Ακολούθως, με το 3/10-1-2025 απόσπασμα
Πρακτικού, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ενημέρωσε το Υπουργείο
Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού ότι σε συνεργασία με το Εθνικό και
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ανέλαβε την εκπόνηση Προγράμματος
Σπουδών, Οδηγού για τον Εκπαιδευτικό και προδιαγραφών εκπόνησης
διδακτικού πακέτου για το γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής από τη Γ΄ Τάξη
του Δημοτικού έως και τη Γ΄ Τάξη του Λυκείου, για τους μαθητές που
απαλλάσσονται της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών. Προς τούτο
δημοσιεύθηκε η 15043/30-12-2024 Πρόκληση υποβολής προσφοράς στο
Ε.Κ.Π.Α. για την απευθείας ανάθεση του έργου «Πρόγραμμα Σπουδών και
Εκπαιδευτικό Υλικό για το μάθημα της Ηθικής στην Πρωτοβάθμια και
Δευτεροβάθμια εκπαίδευση» στο πλαίσιο της διδασκαλίας ισότιμου μαθήματος
συναφούς περιεχομένου για τους μαθητές που απαλλάσσονται από το
υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών. Όπως αναφέρεται στην ως άνω
πρόσκληση, βάσει των οριζομένων στις 1749 και 1750/2019 αποφάσεις της
Ολομελείας του Σ.τ.Ε., «Το ισότιμο μάθημα μπορεί να είναι σχετικό με το
γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής, το οποίο δύναται να συμβάλει στην
επίτευξη διδακτικών και ανθρωπολογικών στόχων παρόμοιων με αυτούς που
επιδιώκονται στην περίπτωση των υπολοίπων μαθητών/τριών μέσω της
διδασκαλίας των Θρησκευτικών, όπως για παράδειγμα: η ανάδειξη της
σημασίας που έχει η ηθική αγωγή ως προς τις ικανότητες των μαθητών/τριών
να επικοινωνούν με τον εαυτό τους, με τους άλλους και τον κόσμο
ολόκληρο, να δημιουργούν, να αυτενεργούν, να καλλιεργούν δεξιότητες και
να παράγουν νέα γνώση, η οποία να μετασχηματίζεται σε δράση στην
κοινωνία, εμπνεόμενη από το όραμα και την ελπίδα για την ειρήνη, τη
συνύπαρξη, την ισότητα, τη δημοκρατία και γενικά την αλλαγή και τη
βελτίωση του κόσμου, η διαμόρφωση ελεύθερων, υπεύθυνων και κριτικά
σκεπτόμενων πολιτών και η προετοιμασία των μαθητών και μαθητριών για τον
δημόσιο χώρο, η ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των
διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών και μαθητριών, ώστε
να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, να
μπορούν να ζήσουν δημιουργικά, με αγάπη προς τον άνθρωπο, τη ζωή και τη
φύση και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα». Σύμφωνα με την
παρ. 1.1. της ανωτέρω προσκλήσεως έργο του αναδόχου είναι η εκπόνηση
Προγράμματος Σπουδών, Οδηγού για τον Εκπαιδευτικό, καθώς και
προδιαγραφών εκπόνησης διδακτικού πακέτου του μαθήματος της Ηθικής, από
τη Γ΄ τάξη Δημοτικού έως και τη Γ΄ Λυκείου, ενώ σύμφωνα με την μεν παρ.
1.2.6.7 η διάρκεια του έργου εκτείνεται από την υπογραφή της σύμβασης
έως και τις 31-8-2025, ο δε ανάδοχος καλείται να έχει ολοκληρώσει το
έργο του έως τις 31-7-2025, σύμφωνα με το περιλαμβανόμενο στην παρ.
1.2.6.8 χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των παραδοτέων (Π.1. Έκθεση με βασικές
κατευθύνσεις για: α) την εκπόνηση του ΠΣ και του αντίστοιχου Οδηγού
Εκπαιδευτικού, όπου θα αναλύονται και ζητήματα ειδικής διδακτικής, β)
την εκπόνηση των προδιαγραφών του Διδακτικού Πακέτου: Έως έναν (1) μήνα
από την υπογραφή της σύμβασης, Π1.1. Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας
εκπόνησης του ΠΣ και του αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού: Έως έναν (1)
μήνα από την οριστική παραλαβή του Π1. Π.1.2. Ενδιάμεση Έκθεση της
πορείας εκπόνησης προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικού Υλικού:
Έως έναν (1) μήνα από την οριστική παραλαβή του Π1.1. Π.2. Σύνταξη ΠΣ
και Οδηγού Εκπαιδευτικού: Έως τρεις (3) μήνες από την οριστική παραλαβή
του Π.1.2. Π.3. Εκπόνηση προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου: Έως έναν (1)
μήνα από την οριστική παραλαβή του Π.2.). Το ως άνω απόσπασμα καθώς και η
προαναφερόμενη πρόσκληση υποβολής προσφοράς απευθείας αναθέσεως
διαβιβάσθηκαν στο Δικαστήριο με το 5051/Ν1/17-1-2025 έγγραφο
συμπληρωματικών απόψεων, στο οποίο ο καθ’ ου Υπουργός ανέφερε επιπλέον
ότι: «Αποδεικνύεται ότι αφού από το έτος 2020, ήτοι πριν από την έκδοση
της ΟλΣτΕ 1478/2022, το Υπουργείο Παιδείας είχε ξεκινήσει διαδικασίες
που κατέληξαν στην εκπόνηση και πιλοτική εφαρμογή νέων προγραμμάτων
σπουδών για τις σχολικές μονάδες προσχολικής αγωγής και πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διαδικασίες πολυσύνθετες και εξαιρετικά
χρονοβόρες που διήρκησαν έως και το έτος 2023, δρομολογήθηκε στη
συνέχεια η διαδικασία θέσπισης του αντίστοιχου προς το μάθημα των
Θρησκευτικών μαθήματος, η οποία, επίσης είναι σύνθετη και χρονοβόρα. Για
τον παραπάνω εκτεθέντα λόγο δεν ήταν δυνατό να λάβει χώρα και να
ολοκληρωθεί η εν λόγω διαδικασία το σχολικό έτος 2022-2023 ... Από τα
παραπάνω συνάγεται ότι ο Υπουργός Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού
έχει προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την εκπλήρωση της υποχρέωσης
θέσπισης του ανωτέρω μαθήματος …». Εν συνεχεία, με το από 11-5-2025
έγγραφο του Τμήματος Β’ Προγραμμάτων Σπουδών και Εκπαιδευτικού Υλικού
του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διαβιβάστηκαν στο Δικαστήριο
αφ’ ενός η από 12-3-2025 (5227/12-3-2025) σύμβαση μεταξύ του Ι.Ε.Π. ως
αναθέτουσας αρχής και του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ε.Κ.Π.Α. ως
αναδόχου για το έργο «Πρόγραμμα Σπουδών και Εκπαιδευτικό Υλικό για το
μάθημα της Ηθικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση», με
παραδοτέα Έκθεση με βασικές κατευθύνσεις για: α) την εκπόνηση του ΠΣ και
του αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού, όπου θα αναλύονται και ζητήματα
ειδικής διδακτικής, β) την εκπόνηση των προδιαγραφών του Διδακτικού
Πακέτου, Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας εκπόνησης του ΠΣ και του
αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού, Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας εκπόνησης
προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικού Υλικού, Σύνταξη ΠΣ και
Οδηγού Εκπαιδευτικού και Εκπόνηση προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου, τα
οποία θα πρέπει να παραδοθούν έως την 31η-7-2025, αφ’ ετέρου δε η από
26-3-2025 Έκθεση με βασικές κατευθύνσεις (Παραδοτέο Π.1.).
6.
Επειδή, όπως προκύπτει από τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, παρά τις
προπαρασκευαστικές ενέργειες που, με καθυστέρηση, έχουν αναληφθεί από
τη Διοίκηση προκειμένου να συμμορφωθεί προς τα κριθέντα με τις
μνημονευθείσες αποφάσεις της Ολομέλειας του Δικαστηρίου τούτου, δεν έχει
εισέτι οργανωθεί η παροχή εναλλακτικού μαθήματος για όσους μαθητές
απαλλάσσονται από την παρακολούθηση του μαθήματος των θρησκευτικών. Ως
εκ τούτου η Διοίκηση δεν έχει ενεργήσει ώστε να εκπληρώσει τη
διαγνωσθείσα με τις αποφάσεις της Ολομέλειας υποχρέωσή της, η οποία
παραμένει ενεργός. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όσα έχουν
πραγματοποιηθεί προς τον σκοπό της παροχής εναλλακτικού μαθήματος, η
παρούσα σύνθεση κρίνει ότι πρέπει, σύμφωνα εξ άλλου και με σχετικό
αίτημα του καθ’ ου Υπουργού, να αναβάλει την εκδίκαση της υποθέσεως για
τη δικάσιμο της 2ας Οκτωβρίου 2025 και η Διοίκηση να υποχρεωθεί μέχρι
τις 31 Αυγούστου 2025 να ολοκληρώσει τις απαραίτητες ενέργειες (όπως
είναι ο καθορισμός του αναλυτικού προγράμματος σπουδών και ο καθορισμός
του κλάδου και ειδικότητας των εκπαιδευτικών στους οποίους θα ανατεθεί η
διδασκαλία του εναλλακτικού μαθήματος) για την οργάνωση του μαθήματος
το οποίο θα διδάσκεται στους μαθητές οι οποίοι δεν επιθυμούν να
παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών.
7. Επειδή, ο
εισηγητής Σύμβουλος Β. Ανδρουλάκης κληρώθηκε ως επιθεωρητής της Α’
Περιφέρειας και αναλαμβάνει καθήκοντα από την έναρξη του επόμενου
δικαστικού έτους (σχετ. το 56/6-6-2025 πρακτικό του Συμβουλίου της
Επικρατείας σε Ολομέλεια και Συμβούλιο). Για τον λόγο αυτόν, ως
εισηγητής στην μνησθείσα δικάσιμο ορίζεται ο Σύμβουλος Οδυσσέας Σπαχής.
Δ ι ά τ α ύ τ α
Αναβάλλει την εκδίκαση της υποθέσεως για τη δικάσιμο της 2ας Οκτωβρίου 2025.
Υποχρεώνει
τη Διοίκηση να ολοκληρώσει τις απαραίτητες ενέργειες για τη διδασκαλία
εναλλακτικού μαθήματος για τους μαθητές που δεν επιθυμούν να
παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών, μέχρι τις 31 Αυγούστου 2025
και
Ορίζει ως εισηγητή τον Σύμβουλο Οδυσσέα Σπαχή.
Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 19 Ιουνίου 2025
Ο Προεδρεύων ΣύμβουλοςΗ Γραμματέας του Γ´ Τμήματος
Δημήτριος ΜακρήςΚωνσταντίνα Γκιώκα
και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 1ης Ιουλίου 2025.
Ο Πρόεδρος του Γ´ Τμήματος Η Γραμματέας του Γ´ Τμήματος
Διομήδης Κυριλλόπουλος Κωνσταντίνα Γκιώκα
___________________________________
Αριθμός 1176/2025
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ Γ΄
Συνεδρίασε
δημόσια στο ακροατήριό του στις 5 Ιουνίου 2025, με την εξής σύνθεση:
Δημήτριος Μακρής, Σύμβουλος της Επικρατείας, Προεδρεύων, σε αναπλήρωση
του Προέδρου του Τμήματος, που είχε κώλυμα, Αναστασία-Μαρία
Παπαδημητρίου, Μαρλένα Τριπολιτσιώτη, Βασίλειος Ανδρουλάκης, Οδυσσέας
Σπαχής, Σύμβουλοι, Ανδρέας Χρυσικόπουλος, Ελένη Κουλεντιανού, Πάρεδροι.
Γραμματέας η Κωνσταντίνα Γκιώκα, Γραμματέας του Γ΄ Τμήματος.
Για να δικάσει την από 2 Νοεμβρίου 2023 αίτηση:
των:
1) Ρ.Α. και 2) Σ.Ρ. κατοίκων ..., προσωρινά διαμενουσών στο ..., οι
οποίες παρέστησαν με τον δικηγόρο Βασίλειο Σωτηρόπουλο (Α.Μ. 27027), που
τον διόρισαν με πληρεξούσιο, ο οποίος κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το
άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη εμφανίσεώς του,
κατά του
Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού, ο οποίος παρέστη με την
Αφροδίτη Καρούκη, Πάρεδρο του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, που
κατέθεσε δήλωση, σύμφωνα με το άρθρο 26 του ν. 4509/2017, περί μη
εμφανίσεώς της.
Με την αίτηση αυτή οι αιτούσες επιδιώκουν να
ακυρωθεί η παράλειψη της Διοικήσεως να θεσπίσει ισότιμο προς το μάθημα
των θρησκευτικών μάθημα συναφούς περιεχομένου, για τους μαθητές Λυκείου
που απαλλάσσονται του υποχρεωτικού μαθήματος των θρησκευτικών, κατόπιν
των κριθέντων με τις 1749-1750/2019 και 1478 - 1480/2022 αποφάσεις της
Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η εκδίκαση άρχισε με την ανάγνωση της εκθέσεως του εισηγητή, Συμβούλου Βασιλείου Ανδρουλάκη.
Μετά τη δημόσια συνεδρίαση το δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη σε αίθουσα του δικαστηρίου κ α ι
Α φ ο ύ μ ε λ έ τ η σ ε τ α σ χ ε τ ι κ ά έ γ γ ρ α φ α
Σ κ έ φ θ η κ ε κ α τ ά τ ο ν Ν ό μ ο
1.
Επειδή, με την υπό κρίση αίτηση, για την άσκηση της οποίας έχει
καταβληθεί το νόμιμο παράβολο (Κωδικός πληρωμής ηλεκτρονικού παραβόλου
…./2-11-2023), ζητείται η ακύρωση της παραλείψεως της Διοικήσεως να
θεσπίσει ισότιμο προς το μάθημα των θρησκευτικών μάθημα συναφούς
περιεχομένου, για τους μαθητές Λυκείου που απαλλάσσονται του
υποχρεωτικού μαθήματος των θρησκευτικών, κατόπιν των κριθέντων με τις
1749-1750/2019 και 1478 - 1480/2022 αποφάσεις της Ολομέλειας του
Συμβουλίου της Επικρατείας.
2. Επειδή, η παρούσα αίτηση ακυρώσεως
συζητήθηκε στις 30-5-2024. Λόγω, όμως, παραιτήσεως της εισηγήτριας,
παρέδρου Σ. Καρύδα πριν από την ολοκλήρωση της διασκέψεως, η υπόθεση
ανασυζητείται, εισάγεται δε, λόγω σπουδαιότητας στην επταμελή σύνθεση
του Τμήματος με την από 29-10-2024 πράξη του Προέδρου του Γ’ Τμήματος.
3.
Επειδή, με τις 1749 και 1750/2019 αποφάσεις της Ολομέλειας του
Συμβουλίου της Επικρατείας ακυρώθηκαν οι 101470/Δ2/16-6-2017 (Β΄ 2104)
και 99058/Δ2/13-6-2017 (Β΄ 2105) αποφάσεις του Υπουργού Παιδείας,
Έρευνας και Θρησκευμάτων, με τις οποίες καθορίσθηκαν τα προγράμματα
σπουδών του μαθήματος των θρησκευτικών, αφ’ ενός του δημοτικού και του
γυμνασίου και αφ’ ετέρου του λυκείου. Όπως ειδικότερα κρίθηκε με τις
ανωτέρω αποφάσεις, το μάθημα των θρησκευτικών απευθύνεται αποκλειστικά
στους ορθόδοξους χριστιανούς μαθητές και με αυτό επιδιώκεται η ανάπτυξη
της ορθόδοξης χριστιανικής συνειδήσεως. Με τις ίδιες αποφάσεις έγινε,
περαιτέρω, δεκτό ότι οι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθεοι μαθητές έχουν
ευθέως από την παρ. 1 του άρθρου 13 του Συντάγματος δικαίωμα πλήρους
απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών με την υποβολή σχετικής
δηλώσεως και ότι η Πολιτεία οφείλει, προκειμένου να αποτραπεί η
δημιουργία ελεύθερης ώρας και, εντεύθεν, ο κίνδυνος απομακρύνσεως των
μαθητών από το ανωτέρω συνταγματικώς επιβαλλόμενο μάθημα χωρίς αποχρώντα
λόγο, να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος, συναφούς κατά την
αντίληψή της περιεχομένου (π.χ. μαθήματος ηθικής). Εν συνεχεία, με το
37/23-7-2020 πρακτικό του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.)
εγκρίθηκε η εισήγηση της Επιστημονικής Επιτροπής για το μάθημα των
θρησκευτικών. Στην εισήγηση αυτή η Επιτροπή, αφού ανέλυσε τη νομολογία
του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου
Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχετικά με την απασχόληση των μαθητών που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών, εξέτασε τα προβλήματα που
δημιουργούνται από την εισαγωγή άλλου μαθήματος για τους μαθητές που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών και διατύπωσε προτάσεις. Η
Επιστημονική Επιτροπή πρότεινε οι απαλλασσόμενοι μαθητές να βρίσκονται
τις ώρες διδασκαλίας των θρησκευτικών σε άλλο κατάλληλο χώρο με τον
εκπαιδευτικό στον οποίον έχει ανατεθεί η διδασκαλία και να εκπονούν
εργασία με θέμα είτε σχετικό με τη θρησκεία τους, εφ’ όσον την έχουν
δηλώσει στο πληροφοριακό σύστημα myschool, είτε με τη μελέτη των
θρησκειών ως φιλοσοφικού, κοινωνιολογικού, ιστορικού, πολιτιστικού κ.λπ.
φαινομένου. Όμως, και η πρόταση αυτή, κατά τη γνώμη της Επιτροπής,
μπορεί να αποδειχθεί οργανωτικά και παιδαγωγικά δυσχερής, διότι: α)
τίθεται ζήτημα υπάρξεως υλικοτεχνικής υποδομής στα σχολεία που θα
μπορούσε να υποστηρίξει ουσιαστικά αυτήν την επιλογή, β) απαιτούνται
Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) για κάθε βαθμίδα ώστε να
προβλεφθούν οι ανάλογες προσαρμογές της Ερευνητικής Δημιουργικής
Δραστηριότητας στη βαθμίδα και την αναπτυξιακή ηλικία των μαθητών, γ)
αυξάνονται οι ώρες διδασκαλίας εφ’ όσον δημιουργούνται παράλληλα τμήματα
θρησκευτικών ανά τάξη όταν εμφανίζονται απαλλαγές, ενώ, τέλος, δ)
εγείρεται θέμα ισότιμης μεταχειρίσεως των μαθητών, καθώς οι μεν
Χριστιανοί Ορθόδοξοι δεν έχουν την δυνατότητα να αναπτύξουν τις
ερευνητικές και συνθετικές δεξιότητές τους μέσω της εκπονήσεως
ερευνητικής εργασίας ενώ οι μη Χριστιανοί Ορθόδοξοι δεν λαμβάνουν
γενικές γνώσεις μέσω της παραδοσιακής διδασκαλίας. Περαιτέρω, κατά την
εκτίμηση της Επιτροπής, ναι μεν η παρακολούθηση από μαθητές που
απαλλάσσονται από το μάθημα των θρησκευτικών άλλου μαθήματος που ήδη
αποτελεί αντικείμενο διδασκαλίας δεν πρέπει να αποτελεί πρώτη επιλογή,
εφ’ όσον όμως αντικειμενικοί λόγοι δεν επιτρέπουν άλλη λύση, με απόφαση
του Συλλόγου Διδασκόντων θα μπορούσε να εξεταστεί η παρακολούθηση άλλων
μαθημάτων, σύμφωνα με το ημερήσιο πρόγραμμα του σχολείου και την ευθύνη
των διδασκόντων (παρουσιολόγιο κ.λπ.). Τέλος, η Επιτροπή δέχθηκε ότι: «Η
δυνατότητα εισαγωγής της “Ερευνητικής Δημιουργικής Δραστηριότητας με
θέμα τη Θρησκεία” προϋποθέτει ενδελεχή μελέτη, ήτοι ικανό χρονικό
διάστημα, και, συνεπώς, δεν απαντά στην ανάγκη για άμεση εύρεση λύσεων
εν όψει της ενάρξεως του επόμενου σχολικού έτους. Καθίσταται αναγκαία η
εξεύρεση μιας μεταβατικής λύσεως που θα ισχύει από την επόμενη σχολική
χρονιά και μέχρι την ολοκλήρωση της προαναφερόμενης ενδελεχούς μελέτης η
οποία πρέπει να λάβει υπ’ όψιν της ιδίως: τα αριθμητικά στοιχεία για
τις απαλλαγές των μαθητών των τελευταίων πέντε ετών, τις οικονομικές
πτυχές του σχετικού εγχειρήματος και τις παιδαγωγικές συνέπειες». Εν
συνεχεία με το άρθρο 37 του ν. 4777/2021 «Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια
Εκπαίδευση, προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, αναβάθμιση του
ακαδημαϊκού περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις» (Α΄ 25) ορίστηκε ότι: «Με
απόφαση του Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων καθορίζονται η
διαδικασία και οι προϋποθέσεις απαλλαγής μαθητών, οι οποίοι φοιτούν στην
πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, από τη συμμετοχή στα μαθήματα
της Φυσικής Αγωγής, της Μουσικής και των Θρησκευτικών, και ρυθμίζεται
κάθε άλλο συναφές ειδικότερο θέμα, όπως ιδίως οι λόγοι που δικαιολογούν
τη χορήγηση και τη διάρκεια της απαλλαγής, ο τύπος, το περιεχόμενο, η
προθεσμία υποβολής της αίτησης απαλλαγής καθώς και τα απαραίτητα
δικαιολογητικά έγγραφα, το όργανο της σχολικής μονάδας στο οποίο
υποβάλλονται η αίτηση και τα δικαιολογητικά, καθώς και η διάρκεια και ο
τρόπος τήρησης, φύλαξης και επεξεργασίας αυτών, η διαδικασία και τα
όργανα αξιολόγησης της αίτησης, οι σχετικές εγγραφές που γίνονται σε
υπηρεσιακά βιβλία της σχολικής μονάδας και ο τρόπος και το είδος της
απασχόλησης των μαθητών κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας του μαθήματος
από την υποχρέωση παρακολούθησης του οποίου έχουν απαλλαγεί». Κατ’
εξουσιοδότηση της προαναφερθείσας διατάξεως εκδόθηκε η
61178/ΓΔ4/28-5-2021 κοινή υπουργική απόφαση της Υπουργού και της
Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, με την οποία αντικαταστάθηκε το
τιτλοφορούμενο «Απαλλαγή μαθητών/τριών από την ενεργό συμμετοχή σε
μαθήματα» άρθρο 25 της 79942/ΓΔ4/21-5-2019 υπουργικής αποφάσεως
«Εγγραφές, μετεγγραφές, φοίτηση και θέματα οργάνωσης της σχολικής ζωής
στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Β΄ 2005)». Η κοινή αυτή
υπουργική απόφαση (η 61178/2021) όριζε ως προς την απαλλαγή από το
μάθημα των θρησκευτικών, ότι οι μαθητές που δεν είναι χριστιανοί
ορθόδοξοι μπορούν, εφ’ όσον το επιθυμούν, να απαλλαγούν από την
υποχρέωση παρακολουθήσεως του μαθήματος των θρησκευτικών υποβάλλοντας
σχετική αίτηση και περαιτέρω ότι ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας σε
συνεργασία με τον Σύλλογο των διδασκόντων αποφασίζουν κατά περίπτωση για
τον τρόπο που απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι μαθητές, η δε
απαλλαγή αρχίζει από την έναρξη των μαθημάτων, αφορά ολόκληρο το
σχολικό έτος και μπορεί να ανανεωθεί για κάθε επόμενο σχολικό έτος με
την ίδια διαδικασία. Η ανωτέρω κοινή υπουργική απόφαση, κατά το μέρος
που ρύθμιζε τη δυνατότητα απαλλαγής των μαθητών της δευτεροβάθμιας
εκπαιδεύσεως από το μάθημα των θρησκευτικών, ακυρώθηκε με την 1478/2022
απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, με τη σκέψη ότι,
κατά την έννοια του άρθρου 36 παρ. 4 του Κανονισμού (ΕΕ) 2016/679 του
Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Απριλίου 2016 «Για
την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων
προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων
αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την
Προστασία Δεδομένων)» (L 119/4-5-2016), στην ένδικη περίπτωση, κατά την
οποία προσβαλλόταν κανονιστική πράξη με περιεχόμενο την επεξεργασία
δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ειδικής κατηγορίας κατά το άρθρο 9 παρ. 1
του εν λόγω Κανονισμού, τα οποία συνδέονταν με την άσκηση του
συνταγματικού δικαιώματος της ελευθερίας της θρησκευτικής συνειδήσεως
σύμφωνα με το άρθρο 13 παρ. 1 του Συντάγματος, απαιτείτο ως ουσιώδης
τύπος, η έλλειψη του οποίου οδηγούσε σε ακύρωση της πράξεως, η παροχή
γνώμης της εποπτικής αρχής πριν από την έκδοσή της. Εφ’ όσον δε, πριν
από την έκδοση της προσβληθείσας πράξεως δεν είχε τηρηθεί, ως ουσιώδης
τύπος, η παροχή γνώμης της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού
Χαρακτήρα, κρίθηκε ότι η πράξη αυτή έπρεπε να ακυρωθεί ως προς όλες τις
διατάξεις της που αφορούσαν την απαλλαγή από το μάθημα των θρησκευτικών.
Με την ίδια απόφαση, εξ άλλου, απορρίφθηκε ως αβάσιμος λόγος ακυρώσεως,
με τον οποίο προβαλλόταν παραβίαση του άρθρου 13 παρ. 1 του Συντάγματος
και του άρθρου 2 του Π.Π.Π. της Ε.Σ.Δ.Α., ερμηνευόμενου υπό το φως του
άρθρου 9 αυτής, ως εκ του ότι, κατά τους ισχυρισμούς των αιτούντων, δεν
εκπληρωνόταν η υποχρέωση της Πολιτείας για τη διδασκαλία ισότιμου
μαθήματος συναφούς περιεχομένου με το μάθημα των θρησκευτικών, από το
οποίο απαλλάσσονταν. Και τούτο, με τη σκέψη ότι η ρύθμιση, σύμφωνα με
την οποία ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας, σε συνεργασία με τον
Σύλλογο των διδασκόντων, αποφασίζουν κατά περίπτωση για τον τρόπο που
απασχολούνται υποχρεωτικά οι απαλλασσόμενοι μαθητές (ενδεικτικά
διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα της ίδιας τάξης ή
ερευνητική δημιουργική δραστηριότητα), ήταν συνταγματικώς ανεκτή, ως
μεταβατική, μέχρι την οριστική ρύθμιση του θέματος εντός ευλόγου χρόνου.
Ως εύλογος δε χρόνος κρίθηκε το τέλος του σχολικού έτους 2022-2023,
καθώς πέραν των επικληθεισών από τη Διοίκηση δυσχερειών για την θέσπιση
εναλλακτικού μαθήματος, η Πολιτεία εκαλείτο για πρώτη φορά να ρυθμίσει
το ζήτημα αυτό, σύμφωνα με την ερμηνεία των συνταγματικών και
υπερνομοθετικής ισχύος διατάξεων που είχε δοθεί με τις προαναφερθείσες
1749-1750/2019 αποφάσεις του Δικαστηρίου. Επισημαίνεται ότι, κατά τα
οριζόμενα στο άρθρο 1 της ισχύουσας κατά τον χρόνο συζητήσεως της
παρούσας αιτήσεως 102791/Γδ4/10-9-2024 Υπουργικής Αποφάσεως (Β΄ 5130) το
σχολικό έτος για τα ιδιωτικά και δημόσια Γυμνάσια και Γενικά Λύκεια
αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου και λήγει την 31η Αυγούστου του επόμενου
έτους (παρ. 1) ενώ το διδακτικό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου κάθε
έτους και λήγει την 30ή Ιουνίου του επόμενου έτους, η δε διδασκαλία των
μαθημάτων αρχίζει την 11η Σεπτεμβρίου (παρ. 2). Εξ άλλου, σύμφωνα με τα
προβλεπόμενα στο άρθρο 22 της αυτής υ.α., η απαλλαγή από το μάθημα των
θρησκευτικών αφορά ολόκληρο το σχολικό έτος και μπορεί να ανανεωθεί για
κάθε επόμενο σχολικό έτος με την ίδια διαδικασία. Ακολούθως, μετά την
έκδοση της ως άνω αποφάσεως της Ολομέλειας εκδόθηκε η
106646/ΓΔ4/2-9-2022 απόφαση της Υπουργού και της Υφυπουργού Παιδείας και
Θρησκευμάτων (Β΄ 4644), με την οποία τροποποιήθηκε εκ νέου η
79942/ΓΔ4/21-5-2019 κοινή υπουργική απόφαση ως προς το άρθρο 25 αυτής,
περιέλαβε δε αναφορικά με τον τρόπο απασχολήσεως των απαλλασσόμενων
μαθητών ταυτοσήμου περιεχομένου με την ακυρωθείσα κοινή υπουργική
απόφαση ρυθμίσεις, προβλέποντας ότι ο Διευθυντής της σχολικής μονάδας σε
συνεργασία με τον Σύλλογο Διδασκόντων αποφασίζουν κατά περίπτωση για
τον τρόπο που απασχολούνται οι μαθητές που απαλλάσσονται του μαθήματος
των θρησκευτικών (π.χ. διαφορετικό διδακτικό αντικείμενο σε άλλο τμήμα
της ίδιας τάξης ή ερευνητική δημιουργική δραστηριότητα) συντάσσοντας
σχετική πράξη στο Βιβλίο Πράξεων του Συλλόγου Διδασκόντων, ενώ σε
περίπτωση λειτουργίας ενός μόνο τμήματος στην τάξη που φοιτούν οι
απαλλασσόμενοι μαθητές αυτοί παρακολουθούν εκπαιδευτικό πρόγραμμα που
καθορίζεται από τον Σύλλογο Διδασκόντων.
4. Επειδή, η πρώτη
αιτούσα, η οποία ασκεί την κρινόμενη αίτηση ατομικώς αλλά και για
λογαριασμό της δεύτερης αιτούσας ανήλικης κόρης της, της οποίας ασκεί
μόνη την γονική μέριμνα λόγω θανάτου του συζύγου της, καθώς και η
δεύτερη αιτούσα, μαθήτρια της Α’ τάξεως του Γενικού Λυκείου Χαλανδρίου
του ανωτέρω Λυκείου κατά το σχολικό έτος 2023-2024 (σχετ. ο από
17-5-2024 έλεγχος προόδου φοίτησης Α’ και Β’ Τετραμήνου της Α’ Τάξεως
του προαναφερθέντος Λυκείου για το σχολικό έτος 2023-2024), η οποία έχει
τύχει απαλλαγής από την διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών
(σχετ. η από 11-9-2023 αίτηση προς την Διεύθυνση του 2ου Γενικού Λυκείου
Χαλανδρίου) και η οποία είναι εγγεγραμμένη στην Β΄ Τάξη του ίδιου
λυκείου κατά το τρέχον σχολικό έτος 2024-2025 (σχετ. η 125/28-1-2025
βεβαίωση φοίτησης) και επιθυμεί να μην παρακολουθήσει και κατά το
σχολικό αυτό έτος το μάθημα των θρησκευτικών (σχετ. η από 9-9-2024
αίτηση της πρώτης αιτούσας προς την Διεύθυνση του 2ου ΓΕ.Λ. Χαλανδρίου),
γεγονότα που δεν αμφισβητούνται από το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων
και Αθλητισμού, ζητούν την ακύρωση της παραλείψεως της Διοικήσεως να
θεσπίσει μάθημα ισότιμο προς το μάθημα των θρησκευτικών, σύμφωνα με τα
οριζόμενα στις αποφάσεις 1748-50/2019 και 1478/2022 αποφάσεις της
Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας, προβάλλοντας ότι εφ’ όσον η
κατά τα ανωτέρω υποχρέωση της Διοικήσεως προς θέσπιση ισότιμου μαθήματος
συναφούς περιεχομένου για τους μαθητές που απαλλάσσονται του μαθήματος
των θρησκευτικών απορρέει από τα άρθρα 13 παρ. 1 και 16 του Συντάγματος
καθώς και από το άρθρο 2 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ε.Σ.Δ.Α.
σε συνδυασμό με το άρθρο 9 αυτής, η άσκηση της αρμοδιότητας προς ρύθμιση
του ζητήματος είναι δεσμία και η παράλειψη θεσπίσεως εναλλακτικού
μαθήματος μετά την πάροδο της ειδικής προθεσμίας που τάχθηκε ως εύλογη
με τις προαναφερόμενες αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας είναι μη
νόμιμη. Ειδικότερα προβάλλουν ότι η, κατά το κατά τον χρόνο ασκήσεως
της κρινομένης αιτήσεως σχολικό έτος 2023-2024, διατήρηση σε ισχύ των
ρυθμίσεων της 106646/ΓΔ4/2-9-2022 κοινής υπουργικής αποφάσεως περί
απασχολήσεως των απαλλασσόμενων από το μάθημα των θρησκευτικών μαθητών
με δραστηριότητα που επιλέγεται από τον Διευθυντή της οικείας σχολικής
μονάδας κατόπιν συνεννοήσεως με τον σύλλογο διδασκόντων, έχει ήδη
καταστεί συνταγματικώς μη ανεκτή λόγω παρόδου του ευλόγου χρόνου
(πάροδος του σχολικού έτους 2022-2023) μέχρι του οποίου έχει κριθεί από
την Ολομέλεια του Δικαστηρίου με τις 1478 και 1479/2022 αποφάσεις της
ότι είναι συνταγματικώς ανεκτή, ως μεταβατική, η κατά τα ανωτέρω
απασχόληση των απαλλασσόμενων μαθητών έως την οριστική ρύθμιση του
θέματος με την θέσπιση της διδασκαλίας μαθήματος ισότιμου προς το μάθημα
των θρησκευτικών.
5. Επειδή, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του
φακέλου, μετά την έκδοση της προαναφερθείσας 1478/2022 αποφάσεως της
Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής
Πολιτικής στο 28/23-5-2024 απόσπασμα Πρακτικού του Διοικητικού του
Συμβουλίου, διέλαβε ότι η θέσπιση ενός ισότιμου μαθήματος για τους
απαλλασσόμενους από το μάθημα των θρησκευτικών μαθητές αποτελεί ζήτημα
ενδελεχούς μελέτης και απαιτεί τη διενέργεια διαδικασιών αντίστοιχων με
αυτές που ακολουθήθηκαν για την εκπόνηση των νέων Προγραμμάτων Σπουδών,
την συγγραφή νέων διδακτικών «πακέτων» και την ανάπτυξη του συνοδευτικού
εκπαιδευτικού υλικού, ήτοι σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί
ενδελεχή προγραμματισμό, μελέτη, συνεργασία και συνεχή αξιολόγηση. Όπως
ειδικότερα διαλαμβάνεται στο ίδιο πρακτικό, από τις αρχές του έτους
2020, ήτοι πριν από την έκδοση της αποφάσεως της Ολομέλειας, το Ι.Ε.Π.
είχε αναλάβει την εκπόνηση 51 νέων Προγραμμάτων Σπουδών (166 ανά τάξη
και γνωστικό αντικείμενο), την κατάρτιση των οποίων ολοκλήρωσε το έτος
2021, ακολούθησε η πιλοτική εφαρμογή τους σε πειραματικά και πρότυπα
σχολεία κατά τα σχολικά έτη 2021-2022 και 2022-2023 μέχρι την τελική
αξιολόγησή και δημοσίευσή τους, η οποία έλαβε χώρα στις αρχές του έτους
2023, ενώ εξ άλλου έχει προκηρύξει και ανέμενε εντός του έτους 2024 την
παράδοση 187 νέων διδακτικών «πακέτων» (369 τευχών ανά τάξη και γνωστικό
αντικείμενο) βάσει των νέων προγραμμάτων σπουδών και του θεσμού του
πολλαπλού βιβλίου που εισήγαγε ο ν. 4823/2021. Επεσήμανε δε την
αναγκαιότητα ολοκληρώσεως πριν από το τέλος του έτους 2023 της
εκπονήσεως των ανωτέρω προγραμμάτων σπουδών λόγω χρηματοδοτήσεως από
κοινοτικές πηγές, γεγονός που κατέστησε την υλοποίηση των ως άνω
προγραμμάτων απόλυτη προτεραιότητα για το Ινστιτούτο. Περαιτέρω, ανέφερε
ότι η θέσπιση του ισότιμου μαθήματος της ηθικής απαιτεί την τήρηση
ανάλογης με την κατάρτιση προγραμμάτων σπουδών διαδικασίας, η οποία
εκκινεί από τη μελέτη του ζητήματος, ακολουθεί η δόμηση προγράμματος
σπουδών και ολοκληρώνεται με την ανάπτυξη του απαραίτητου εκπαιδευτικού
υλικού, ώστε να διασφαλιστεί, παρά τον επείγοντα χαρακτήρα της εισαγωγής
του εν λόγω μαθήματος, η παροχή εκπαιδευτικού προγράμματος υψηλής
ποιότητας που να πληροί τα αναγκαία εκπαιδευτικά πρότυπα και να
ανταποκρίνεται στις ανάγκες των μαθητών. Περαιτέρω, με το
64208/Ν1/10-6-2024 έγγραφο απόψεων του Υπουργείου Παιδείας Θρησκευμάτων
και Αθλητισμού, η Διοίκηση επεσήμανε προς το Δικαστήριο ότι «η θέσπιση
ενός μαθήματος ισοτίμου προς το μάθημα των Θρησκευτικών, απαιτεί σύνθετη
και χρονοβόρα διαδικασία, η οποία ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί εντός του
σχολικού έτους 2022-2023, όπως … αναφέρεται στην 1478/2022 απόφαση της
ολομέλειας του Σ.τ.Ε., χωρίς να στηρίζεται σε εκτίμηση των αναγκαίων για
την θέσπιση του εν λόγω μαθήματος ενεργειών και του απαιτούμενου για τη
διεξαγωγή τους χρόνου». Ακολούθως, με το 3/10-1-2025 απόσπασμα
Πρακτικού, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής ενημέρωσε το Υπουργείο
Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού ότι σε συνεργασία με το Εθνικό και
Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ανέλαβε την εκπόνηση Προγράμματος
Σπουδών, Οδηγού για τον Εκπαιδευτικό και προδιαγραφών εκπόνησης
διδακτικού πακέτου για το γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής από τη Γ΄ Τάξη
του Δημοτικού έως και τη Γ΄ Τάξη του Λυκείου, για τους μαθητές που
απαλλάσσονται της διδασκαλίας του μαθήματος των θρησκευτικών. Προς τούτο
δημοσιεύθηκε η 15043/30-12-2024 Πρόκληση υποβολής προσφοράς στο
Ε.Κ.Π.Α. για την απευθείας ανάθεση του έργου «Πρόγραμμα Σπουδών και
Εκπαιδευτικό Υλικό για το μάθημα της Ηθικής στην Πρωτοβάθμια και
Δευτεροβάθμια εκπαίδευση» στο πλαίσιο της διδασκαλίας ισότιμου μαθήματος
συναφούς περιεχομένου για τους μαθητές που απαλλάσσονται από το
υποχρεωτικό μάθημα των θρησκευτικών. Όπως αναφέρεται στην ως άνω
πρόσκληση, βάσει των οριζομένων στις 1749 και 1750/2019 αποφάσεις της
Ολομελείας του Σ.τ.Ε., «Το ισότιμο μάθημα μπορεί να είναι σχετικό με το
γνωστικό αντικείμενο της Ηθικής, το οποίο δύναται να συμβάλει στην
επίτευξη διδακτικών και ανθρωπολογικών στόχων παρόμοιων με αυτούς που
επιδιώκονται στην περίπτωση των υπολοίπων μαθητών/τριών μέσω της
διδασκαλίας των Θρησκευτικών, όπως για παράδειγμα: η ανάδειξη της
σημασίας που έχει η ηθική αγωγή ως προς τις ικανότητες των μαθητών/τριών
να επικοινωνούν με τον εαυτό τους, με τους άλλους και τον κόσμο
ολόκληρο, να δημιουργούν, να αυτενεργούν, να καλλιεργούν δεξιότητες και
να παράγουν νέα γνώση, η οποία να μετασχηματίζεται σε δράση στην
κοινωνία, εμπνεόμενη από το όραμα και την ελπίδα για την ειρήνη, τη
συνύπαρξη, την ισότητα, τη δημοκρατία και γενικά την αλλαγή και τη
βελτίωση του κόσμου, η διαμόρφωση ελεύθερων, υπεύθυνων και κριτικά
σκεπτόμενων πολιτών και η προετοιμασία των μαθητών και μαθητριών για τον
δημόσιο χώρο, η ολόπλευρη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη των
διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών και μαθητριών, ώστε
να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες, να
μπορούν να ζήσουν δημιουργικά, με αγάπη προς τον άνθρωπο, τη ζωή και τη
φύση και να διακατέχονται από πίστη προς την πατρίδα». Σύμφωνα με την
παρ. 1.1. της ανωτέρω προσκλήσεως έργο του αναδόχου είναι η εκπόνηση
Προγράμματος Σπουδών, Οδηγού για τον Εκπαιδευτικό, καθώς και
προδιαγραφών εκπόνησης διδακτικού πακέτου του μαθήματος της Ηθικής, από
τη Γ΄ τάξη Δημοτικού έως και τη Γ΄ Λυκείου, ενώ σύμφωνα με την μεν παρ.
1.2.6.7 η διάρκεια του έργου εκτείνεται από την υπογραφή της σύμβασης
έως και τις 31-8-2025, ο δε ανάδοχος καλείται να έχει ολοκληρώσει το
έργο του έως τις 31-7-2025, σύμφωνα με το περιλαμβανόμενο στην παρ.
1.2.6.8 χρονοδιάγραμμα υλοποίησης των παραδοτέων (Π.1. Έκθεση με βασικές
κατευθύνσεις για: α) την εκπόνηση του ΠΣ και του αντίστοιχου Οδηγού
Εκπαιδευτικού, όπου θα αναλύονται και ζητήματα ειδικής διδακτικής, β)
την εκπόνηση των προδιαγραφών του Διδακτικού Πακέτου: Έως έναν (1) μήνα
από την υπογραφή της σύμβασης, Π1.1. Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας
εκπόνησης του ΠΣ και του αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού: Έως έναν (1)
μήνα από την οριστική παραλαβή του Π1. Π.1.2. Ενδιάμεση Έκθεση της
πορείας εκπόνησης προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικού Υλικού:
Έως έναν (1) μήνα από την οριστική παραλαβή του Π1.1. Π.2. Σύνταξη ΠΣ
και Οδηγού Εκπαιδευτικού: Έως τρεις (3) μήνες από την οριστική παραλαβή
του Π.1.2. Π.3. Εκπόνηση προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου: Έως έναν (1)
μήνα από την οριστική παραλαβή του Π.2.). Το ως άνω απόσπασμα καθώς και η
προαναφερόμενη πρόσκληση υποβολής προσφοράς απευθείας αναθέσεως
διαβιβάσθηκαν στο Δικαστήριο με το 5051/Ν1/17-1-2025 έγγραφο
συμπληρωματικών απόψεων, στο οποίο ο καθ’ ου Υπουργός ανέφερε επιπλέον
ότι: «Αποδεικνύεται ότι αφού από το έτος 2020, ήτοι πριν από την έκδοση
της ΟλΣτΕ 1478/2022, το Υπουργείο Παιδείας είχε ξεκινήσει διαδικασίες
που κατέληξαν στην εκπόνηση και πιλοτική εφαρμογή νέων προγραμμάτων
σπουδών για τις σχολικές μονάδες προσχολικής αγωγής και πρωτοβάθμιας και
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, διαδικασίες πολυσύνθετες και εξαιρετικά
χρονοβόρες που διήρκησαν έως και το έτος 2023, δρομολογήθηκε στη
συνέχεια η διαδικασία θέσπισης του αντίστοιχου προς το μάθημα των
Θρησκευτικών μαθήματος, η οποία, επίσης είναι σύνθετη και χρονοβόρα. Για
τον παραπάνω εκτεθέντα λόγο δεν ήταν δυνατό να λάβει χώρα και να
ολοκληρωθεί η εν λόγω διαδικασία το σχολικό έτος 2022-2023 ... Από τα
παραπάνω συνάγεται ότι ο Υπουργός Παιδείας Θρησκευμάτων και Αθλητισμού
έχει προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την εκπλήρωση της υποχρέωσης
θέσπισης του ανωτέρω μαθήματος …». Εν συνεχεία, με το από 11-5-2025
έγγραφο του Τμήματος Β’ Προγραμμάτων Σπουδών και Εκπαιδευτικού Υλικού
του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, διαβιβάστηκαν στο Δικαστήριο
αφ’ ενός η από 12-3-2025 (5227/12-3-2025) σύμβαση μεταξύ του Ι.Ε.Π. ως
αναθέτουσας αρχής και του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Ε.Κ.Π.Α. ως
αναδόχου για το έργο «Πρόγραμμα Σπουδών και Εκπαιδευτικό Υλικό για το
μάθημα της Ηθικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση», με
παραδοτέα Έκθεση με βασικές κατευθύνσεις για: α) την εκπόνηση του ΠΣ και
του αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού, όπου θα αναλύονται και ζητήματα
ειδικής διδακτικής, β) την εκπόνηση των προδιαγραφών του Διδακτικού
Πακέτου, Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας εκπόνησης του ΠΣ και του
αντίστοιχου Οδηγού Εκπαιδευτικού, Ενδιάμεση Έκθεση της πορείας εκπόνησης
προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου Εκπαιδευτικού Υλικού, Σύνταξη ΠΣ και
Οδηγού Εκπαιδευτικού και Εκπόνηση προδιαγραφών Διδακτικού Πακέτου, τα
οποία θα πρέπει να παραδοθούν έως την 31η-7-2025, αφ’ ετέρου δε η από
26-3-2025 Έκθεση με βασικές κατευθύνσεις (Παραδοτέο Π.1.).
6.
Επειδή, όπως προκύπτει από τα εκτεθέντα στην προηγούμενη σκέψη, παρά τις
προπαρασκευαστικές ενέργειες που, με καθυστέρηση, έχουν αναληφθεί από
τη Διοίκηση προκειμένου να συμμορφωθεί προς τα κριθέντα με τις
μνημονευθείσες αποφάσεις της Ολομέλειας του Δικαστηρίου τούτου, δεν έχει
εισέτι οργανωθεί η παροχή εναλλακτικού μαθήματος για όσους μαθητές
απαλλάσσονται από την παρακολούθηση του μαθήματος των θρησκευτικών. Ως
εκ τούτου η Διοίκηση δεν έχει ενεργήσει ώστε να εκπληρώσει τη
διαγνωσθείσα με τις αποφάσεις της Ολομέλειας υποχρέωσή της, η οποία
παραμένει ενεργός. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όσα έχουν
πραγματοποιηθεί προς τον σκοπό της παροχής εναλλακτικού μαθήματος, η
παρούσα σύνθεση κρίνει ότι πρέπει, σύμφωνα εξ άλλου και με σχετικό
αίτημα του καθ’ ου Υπουργού, να αναβάλει την εκδίκαση της υποθέσεως για
τη δικάσιμο της 2ας Οκτωβρίου 2025 και η Διοίκηση να υποχρεωθεί μέχρι
τις 31 Αυγούστου 2025 να ολοκληρώσει τις απαραίτητες ενέργειες (όπως
είναι ο καθορισμός του αναλυτικού προγράμματος σπουδών και ο καθορισμός
του κλάδου και ειδικότητας των εκπαιδευτικών στους οποίους θα ανατεθεί η
διδασκαλία του εναλλακτικού μαθήματος) για την οργάνωση του μαθήματος
το οποίο θα διδάσκεται στους μαθητές οι οποίοι δεν επιθυμούν να
παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών.
7. Επειδή, ο
εισηγητής Σύμβουλος Β. Ανδρουλάκης κληρώθηκε ως επιθεωρητής της Α’
Περιφέρειας και αναλαμβάνει καθήκοντα από την έναρξη του επόμενου
δικαστικού έτους (σχετ. το 56/6-6-2025 πρακτικό του Συμβουλίου της
Επικρατείας σε Ολομέλεια και Συμβούλιο). Για τον λόγο αυτόν, ως
εισηγητής στην μνησθείσα δικάσιμο ορίζεται ο Σύμβουλος Οδυσσέας Σπαχής.
Δ ι ά τ α ύ τ α
Αναβάλλει την εκδίκαση της υποθέσεως για τη δικάσιμο της 2ας Οκτωβρίου 2025.
Υποχρεώνει
τη Διοίκηση να ολοκληρώσει τις απαραίτητες ενέργειες για τη διδασκαλία
εναλλακτικού μαθήματος για τους μαθητές που δεν επιθυμούν να
παρακολουθήσουν το μάθημα των θρησκευτικών, μέχρι τις 31 Αυγούστου 2025
και
Ορίζει ως εισηγητή τον Σύμβουλο Οδυσσέα Σπαχή.
Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 19 Ιουνίου 2025
Ο Προεδρεύων Σύμβουλος Η Γραμματέας του Γ´ Τμήματος
Δημήτριος Μακρής Κωνσταντίνα Γκιώκα
και η απόφαση δημοσιεύθηκε σε δημόσια συνεδρίαση της 1ης Ιουλίου 2025.
Ο Πρόεδρος του Γ´ Τμήματος Η Γραμματέας του Γ´ Τμήματος
Διομήδης Κυριλλόπουλος Κωνσταντίνα Γκιώκα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου