Εγκύκλιοι διαταγές του ΥΠΕΠΘ για τη διδασκαλία του μαθήματος
και συναφή με τη θρησκευτικότητα στο σχολείο ζητήματα.
[Προσευχή, ανάρτηση εικόνων, εκκλησιασμός κλπ.]
[Προσευχή, ανάρτηση εικόνων, εκκλησιασμός κλπ.]
[Ἡ παρακάτω εἰσήγηση δημοσιεύεται ἐδῶ μέ τήν πλήρη μορφή, που ἑτοιμάστηκε. Στήν παρουσίασή της, κατά τήν ἡμερίδα,ἔγιναν συντομεύσεις, συντμήσεις καί περικοπές].
Εισήγηση στην Ημερίδα που έγινε στη Σπαρτη στις 10.03.2009 με θέμα: "Το Μάθημα των Θρησκευτικών στο Σύγχρονο Σχολείο - Θέσεις και Αντιθέσεις - Προοπτικές"
Του Ηλία Φραγκοπούλου,
τ. Προϊσταμένου Γραφείου Δ.Ε., και Αντιπροέδρου της Παν. Ενωσ. Θεολόγων
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί πατέρες,
Ἀξιότιμοι κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν ἀρχῶν,
Κυρία Κοσμῆτορ καί ἐλλογιμώτατοι κύριοι καθηγητές,
Κύριε Περιφερειάρχα,
Ἀγαπητοί καί ἀγαπητές συνάδελφοι,
Κυρίες καί Κύριοι.
Θέλω θερμές νά ἐκφράσω τίς εὐχαριστίες μου καί προσωπικές καί ἀπό τήν Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων στό Δ.Σ. τῆς ὁποίας ἀνήκω, στόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη τῆς Σπάρτης κ. Εὐστάθιο καί στήν ἐξαίρετη, δραστήρια καί δυναμική συνάδελφο, τή Σχολική Σύμβουλο κ. Αἰκατερίνη Μπαλῆ, γιά τήν πρόσκληση στήν ἡμερίδα τούτη, πού παρά τίς δυσκολίες πραγματοποίησαν σήμερα.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἀρχίσω μέ ἕνα ἐρώτημα πού τό θέτω στόν ἑαυτό μου κάποτε: ὑπάρχει πρόβλημα στή θρησκευτική διδασκαλία τῶν παιδιῶν μας στά σχολεῖα μας; Ἤ - γιά νά κάνουμε ἕνα βῆμα πιό πέρα, ὑπάρχει π
ρόβλημα στήν καλλιέργεια τῆς θρησκευτικῆς πίστης στά σχολεῖα μας; Ἤ- γιά νά τό ποῦμε πιό τολμηρά καί ξεκάθαρα- ὑπάρχει πρόβλημα μέ τή διδασκαλία καί τήν καλλιέργεια τῆς χριστιανικῆς πίστης, τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης στά σχολεῖα μας;
Σίγουρα τό ξέρουμε ὅλοι μας, προβλήματα ὑπάρχουν. Ἀρκετά θά ἔλεγα. Πού ὅμως εὐτυχῶς δέν ἔχουν τό μέγεθος καί τήν ἔκτασι καί τό βάθος, πού ἔχουν σέ ἄλλες χῶρες, ὅπως π.χ. στή Γαλλία, ὅπου ὕστερα ἀπό τό χωρισμό τοῦ 1905 καί τήν ἵδρυσι τοῦ λαϊκοῦ κράτους, καί κατά συνέπεια τοῦ ecole laique, ἔζησε σχεδόν ἕνα αἰώνα, στό τέλος τοῦ ὁποίου ἡ θρησκευτική’απαιδευσία τήν κάνει νά ἀναζητᾶ, τά τελευταῖα χρόνια, ἕνα τρόπο γιά τήν εἰσαγωγή μιᾶς ὅποιας θρησκευτικῆς διδασκαλίας, ἤ νά ἱδρύη καί νά λειτουργῆ παρά τῷ πρωθυπουργῷ μιά εἰδική διυπουργική ἐπιτροπή γιά τόν ἀγώνα κατά τῶν αἱρέσεων, τῶν σεκτῶν καί τῆς προκλητικῆς τους προπαγάνδας στά σχολεῖα, και νά ἐκδίδη « Ὁδηγό τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ ΣύγχρονουΣεκταρισμοῦ». (Guide de l’ Educateur face au sectarisme conte-mporain).
Ἐμεῖς , εὐτυχῶς, δέν ἔχουμε φθάσει ἐκεῖ. Ὅμως πολύ φοβᾶμαι ὅτι στίς τελευταῖες δεκαετίες ἀκολουθοῦμε πρακτικές πού πληθύνουν τά σχετικά προβλήματα.
Ἄς προσπαθήσουμε νά κάνουμε μιά μικρή, ἀλλά σύντομη ἀναδρο-μή:
Τήν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 1822, ἐκεῖνοι πού δίνανε τό αἷμα καί τίς ζωές τους γιά μιά Ἑλλάδα, δημοσίευσαν τό Α´ Ἑλληνικό Σύνταγμα, τό « Προσωρινόν Πολίτευμα τῆς Ἐπιδαύρου», καί ἔγραψαν σ᾽ αὐτό ( Τίτλος Α´, Τμῆμα Β´, παράγρ. β´). « Ὅσοι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς Ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν, εἰσίν Ἕλληνες καί ἀπολαμβάνουσιν.........»,. τά πολιτικά δικαίωματα.
Αὐτό τό πρῶτο- τό μόνο- χαρακτηριστικό τῆς ταυτότητας τῶν Ἑλλήνων, ὤφειλε νά καλλιεργηθῆ στίς γενιές τοῦ λαοῦ μας.
Καί ἡ ἑλληνική ἐκπαίδευσι στά πρῶτα της βήματα μέ τήν ἐμπνευσμένη παρουσία τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια, ἔδειξε νά ξεκινᾶ μέ βάσι τήν ὀρθόδοξη ἑλληνική παράδοσι στή θρησκευτική διδασκαλία. Ὅμως ὁ Καποδίστριας γρήγορα δολοφονήθηκε. Καί οἱ Βαυαροί (ὁ Μάουερ), παρά τό πολύ σημαντικό ὀργανωτικό τους ἔργο, ἀπομακρύνθηκαν ἀπ᾽ αὐτή , καί ἀκολουθώντας γερμανικά πρότυπα, ἐνέταξαν τό Θρησκευτικό Μάθημα (ΘΜ) στήν ἑλληνική ἐκπαίδευση κατά τρόπον ὥστε, ὅπως σημειώνει ὁ Ἰωάννης Κογκούλης «ἀποκομμένο ἀπό τή δική μας παράδοση καί ὀργανωμένο σύμφωνα μέ δυτικά πρότυπα, ἐλάχιστα μποροῦσε νά βοηθήσει τό μαθητή νά διατηρήσει τή δικιά του ἑλληνορθόδοξη ταυτότητα καί νά μή ζεῖ ἐξαρτημένος ἀπό εἰσαγόμενα πρότυπα». ( Ἰ. Κογκούλη, τό Θρησκευτικό μάθημα (ΜΘ) στή Μέση Ἐκπαίδευση, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 35).
Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Ἀκολούθησαν πολλές μεταβολές, προσβολές τοῦ μαθήματος, ἀλλά καί ἀνακατατάξεις, μέ ἐνίσχυσί του κατά τίς ἀρχές τοῦ β´ μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰ., τότε πού σημαίνοντα ρόλο στήν ἑλληνική ἐκπαίδευσι εἶχε ὁ Κωνσταντῖνος Γεωργούλης. Καί βέβαια μεταρρυθμίσεις καί νομοθεσίες, σειρά ὅλη πού ἀκόμα κρατεῖ. Μέ ἀρνήσεις καί θέσεις καί παλινωδίες.
Ὅμως μέ πολλή συντομία‧ τί κάνουμε σήμερα στό θέμα τῆς καλλιέργειας τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τῶν νέων Ἑλλήνων στά σχολεῖα μας;
Τό ἰσχῦον Σύνταγμα του 1975/1986 στό ἄρθρο 16 παρ. 2 ὁρίζει ὅτι « Ἡ παιδεία... ἔχει σκοπό τήν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματική καί φυσική ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων, τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνείδησής τους καί τή διάπλασή τους σέ ἐλεύθερους καί ὑπεύθυνους πολίτες». Πρέπει ἐδῶ νά σημειώσω ὅτι τό Σύνταγμα ἀναφέρεται στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνείδησης καί ὄχι ἁπλῶς γνώσης. Καί ὅσο καί ἄν εἶναι γενικόλογη ἡ διατύπωσι, καταλαβαίνουμε τί ἐπιδιώκει ὁ συνταγματικός νομοθέτης.
Ἀκόμη πρέπει νά σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι ὁ μή συμπαθῶν τή θρησκευτική παιδεία καθηγητής Γιῶργος Σωτηρέλης τονίζει ὅτι « ἐφ᾽ ὅσον στό Σύν-ταγμα καθιερώνεται «ἐπικρατοῦσα θρησκεία» (ἄρθρο 3), «ἡ ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης» δέν μπορεῖ παρά νά γίνεται σύμφωνα μέ τά δόγματα αὐτῆς τῆς θρησκείας»( Γ. Σωτηρέλης, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Ἀθήνα -Κομοτηνή, 1993, σελ. 31).
Ὁ πρῶτος περί Ἐκπαιδεύσεως νόμος πού ὑπό τό ἰσχῦον Σύνταγμα ψηφίσθηκε, ὁ Ν. 309/1976 ὁρίζει σκοπούς τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης στό Δημοτικό, στό Γυμνάσιο καί στό Λύκειο, οἱ ὁποῖοι κατ᾽οὐσίαν δέν διαφέρουν ἀπό τήν γενικόλογη ἔκφρασι τοῦ Συντάγματος. καί, ναί μέν, φροντίζει νά μήν ἐξειδικεύη τούς στόχους τῆς παιδείας, ἀλλά μέ τίς φράσεις που ὁρίζουν σάν σκοπό της τήν « τόνωσι τοῦ θρησκευτικοῦ φρονήματος», τήν « ἀνάπτυξι τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεώς τους», δείχνει ὅτι ἀποδέχεται τήν θρησκευτική διδασκαλία στά σχολεῖα μας μέ τό πνεῦμα τῆς καλλιέργειας τῆς ὀρθόδοξης πίστης τῶν μαθητῶν. Γιατί, νά μήν ξεχνᾶμε, ἄλλο καλλιέργεια τῆς γνώσης καί ἄλλο καλλιέργεια καί ἀνάπτυξι τῆς συνείδησης. Καί φυσικά ἡ δεύτερη προϋποθέτει τήν πρώτη.
Τό ἴδιο πνεῦμα καί ἴσως περισσότερο σαφῶς, ἀκολούθησε καί ὁ νόμος 1566/1985.
Στό ἄρθρο 1 παράγρ. 1 ὁρίζει - γιατί εἶναι καί ὁ σήμερα ἰσχύων- ὅτι σκοπός τῆς παιδείας/ τῆς ἐκπαίδευσης στήν πρωτοβάθμια καί δευτεροβάθμια ἑλληνική ἐκπαίδευση εἶναι νά «ὑποβοηθεῖ τούς μαθητές.... νά ἐμπνέωνται ἀπό ἀγάπη πρός τόν ἄνθρωπο, τή ζωή καί τή φύση καί νά διακατέχονται ἀπό πίστη πρός τήν πατρίδα καί τά γνήσια στοιχεῖα τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παράδοσης. Ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς τους συνείδησης εἶναι ἀπαραβίαστη», προσθέτει. Ἐξειδικεύοντας τούς σκοπούς τοῦ Γυμνασίου καί τοῦ Λυκείου, ὁ Ν. 1566 ἀναφέρεται στό σύστημα ἀξιῶν (ἠθικές, θρησκευτικές, ἐθνικές, ἀνθρωπιστικές) καί ὁρίζει ὅτι οἱ μαθητές πρέπει νά βοηθοῦνται «ὥστε νά ρυθμίζουν τή συμπεριφορά τους σύμφωνα μέ τίς ἐπιταγές του...» (τοῦ συστήματος ἀξιῶν). ι[γιά τό Γυμνάσιο ἄρθρο 5 παρ.1] καί « Νά συνειδητοποιοῦν τή βαθύτερη σημασία τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ ἤθους καί τῆς σταθερῆς προσήλωσης στίς πανανθρώπινες ἀξίες» ( γιά τό Λύκειο- ἄρθρο 6 παρ. 2β).
Γιά τό Ν. 1566/85 θά ἤθελα δύο πράγματα νά τονίσω: α) ὅτι ὁ τότε Ὑπουργός Παιδείας ( ὁ κ. Ἀπόστ. Κακλαμάνης) μέ ἔμφασι τόνισε (σέ ὁμιλία του στό ΣΤ´ Πανελλήνιο Θεολογικό Συνέδριο τοῦ 1986) ὅτι «Μέ τό Ν. 1566 καθορίζεται γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς ἐκπαίδευσής μας, ἡ συνταγματικά κατοχυρωμένη «ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης» νά γίνεται σύμφωνα μέ τή θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας μας» (σέ Α. Νίκα, Ἐκκλησία καί Παιδεία, σελ. 17 / παρά Γ. Σωτηρέλη, Θρησκεία καί Ἐκπαίδευση, Ἀθήνα 1993,σελ. 35).
β) Ὅταν στό ἄρθρο 1 παρ. 1 ὁρίζει ὅτι «ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς τους [τῶν μαθητῶν] συνείδησης εἶναι ἀπαραβίαστη», ἐκφράζει τήν ἀρχή πού ὅλοι οἱ θεολόγοι καθηγητές στά σχολεῖα μας ἐφαρμόζουμε. Ἡ ἔννοια καί πράξι τοῦ πιεστικοῦ προσηλυτισμοῦ εἶναι ἄγνωστη. Τουλάχιστον στά 47 χρόνια πού σάν καθηγητής εἶμαι μέσα σ᾽ αὐτά. Γι᾽ αὐτό καί ποτέ δέν δημιουργεῖται ζήτημα μέ τά παιδιά πού δέν εἶναι ὀρθόδοξα και γι᾽ αὐτό δέν παρακολουθοῦν τό μάθημα. Θέλουμε μόνο τά παιδιά πού εἶναι ὀρθόδοξοι χριστιανοί, πού ἀνήκουν σέ ὀρθόδοξες οἰκογένειες νά τά κάνουμε νά γνωρίσουνν τί εἶναι ὁ χριστιανισμός τους καί πόσο ἀξίζει νά εἶναι σωστοί χριστιανοί. Καί νά ζοῦν σάν σωστοί χριστιανοί.
Ἡ ἐφαρμογή ὅμως αὐτῶν τῶν γενικῶν διατάξεων τοῦ Συντάγματος καί τῶν Νόμων ἐξαρτᾶται πάντοτε ἀπό τή διάθεσι, τίς ἐνέργειες καί τά διατάγματα τῶν ἑκάστοτε ἁρμοδίων. Και ἀπό τόν ἐπιστημονικό περίγυρο. Ἤδη ἀπό τήν ἴδια ἐποχή τοῦ τελευταίου νόμου διατυπώθηκαν κάποιες ἀντιρρήσεις. Ὑπῆρξαν ἀντιδράσεις. Θά σημειώσουμε ὅμως ὅτι οἱ βασικές διατάξεις τοῦ Συντάγματος καί τῶν Ἐκπαιδευτικῶν Νόμων νομοθετοῦν τή θρησκευτική καλλιέργεια τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης στά σχολεῖα μας. Καί ὑπάρχει ἀκόμα καί ὁ νόμος 590/1977, στόν ὁποῖο θά ἀναφερθοῦμε παρακάτω.
Καί μέχρι τό τέλος τοῦ 20οῦ αἰ. φαίνεται ὅτι ἡ ἀντίληψη αὐτή εἶναι σταθερή στήν ἑλληνική ἐκπαίδευσι. Ὅμως κατά τήν τρέχουσα πρώτη δεκαετία τοῦ 21ου αἰ. γίνεται μιά μεταβολή, μιά στροφή, τήν ὁποία πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε ὅλοι μας.
ΤΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
Τό πρῶτο σημαντικό προανάκρουσμά της παρουσιάζεται στά Ἀναλυτικά προγράμματα τοῦ ΜΘ. Καί ὄχι μόνο. Ὑπάρχουν δυό σημεῖα-σταθμοί που θά πρέπει νά συγκρίνουμε.
Ὁ πρῶτος εἶναι τά Ἀναλυτικά Προγράμματα πού ἐκδόθηκαν τήν περίοδο 1995-1998 καί ὁ δεύτερος ἡ ἔκδοσι τοῦ λεγομένου Διαθεματικοῦ Ἑνιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδῶν (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) κατά τήν περίοδο 2001-2003. Κυρίως τό 2003. Τά πρῶτα σαφῶς φαίνεται ὅτι στοχεύουν στό νά διδαχθῆ τό ΜΘ μέ τή διάθεσι νά γνωρίση στά παιδιά τό Χριστό καί τή διδασκαλία του, και νά τά προσανατολίση στήν ὀρθή ἐκτίμησι καί ἀποδοχή τοῦ κηρύγματος τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά τότε βρισκόταν σέ σημαντική θέσι ἕνας ἀγαπητός καί πιστός συνάδελφος, πού ἔχει φύγει τώρα ἀπό τή ζωή τούτη, καί ἀγωνίστηκε γι᾽ αὐτό.
Τά δεύτερα ἀκολουθοῦν τίς γενικόλογες ἐκφράσεις τῶν νόμων, καί βέβαια ἐξειδικεύουν, ἀφοῦ γιά τά Θρησκευτικά πρόκειται, μέ σημαντικές ἐπισημάνσεις. Ὅμως ἀνοίγουν καί δρόμους πού μποροῦν νά μεταβάλουν τό ΜΘ σέ ψυχρή, ἀκαδημαϊκή θά ἔλεγα, διδασκαλία. Φυσικά τοῦτο ἐξαρτᾶται καί ἀπό τόν διδάσκοντα. Καί βέβαια τά προγράμματα αὐτά συντάχθηκαν ὅταν εἶχαν τίς ἀντίστοιχες ἁρμοδιότητες οἱ λεγόμενοι ἐκσυγχρονιστές. Τέσσερα μόνο ἀποσπάσματα γιά τή σύγκρισι:
Τά Ἀναλυτικά Προγράμματα τοῦ 1995 ὁρίζουν:
«Γενικός σκοπός τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στή Μέση Ἐκπαίδευση
Σκοπός τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στήν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση εἶναι:
Νά ἐνημερωθοῦν οἱ μαθητές γιά τήν ὑφή τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου.
Νά γνωρίσουν ἰδιαίτερα τό χριστιανισμό. Κατεξοχήν τήν ὀρθοδοξία, καί νά τοποθετηθοῦν ὑπεύθυνα.
Νά ἀξιοποιήσουν τήν προσφορά τοῦ μαθήματος, ὥστε νά συνειδητοποιήσουν τή δύναμη τοῦ λυτρωτικοῦ μηνύματος τοῦ εὐαγγελίου καί νά καλλιεργήσουν τό ἦθος καί την προσωπικότητά τους, νά εὐαισθητο-ποιηθοῦν ἀπέναντι στό σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό καί νά βοηθηθοῦν νά πάρουν ἔμπρακτα θέση.
Β. Τάξη.
Σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στή Β´ τάξη Γυμνασίου εἶναι:
α. Νά γνωρίσουν οἱ μαθητές ἀπευθείας ἀπό τά Εὐαγγελικά κείμενα τόν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό καί τόν καινούργιο κόσμο τοῦ Θεοῦ («Βασιλεία τοῦ Θεοῦ»), ὅπως τόν φανέρωσε γιά χάρη ὅλων τῶν ἀνθρώπων, μέ τή ζωή, τό πρόσωπο,τή διδασκαλία , τά θαύματα καί τό ὅλο κοσμοσωτήριο ἔργο Του.
β. Νά συνειδητοποιήσουν ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀποτελοῦν τά παντοτινά θεμέλια καί ἀρχέτυπα ζωῆς-προσωπικῆς, ἐκκλησιαστικῆς καί κοινωνικῆς καθώς καί τά κριτήρια γιά τήν ἀκριβή ἐκτίμηση ὅσων πραγματοποιήθηκαν ἤ παραλείφθηκαν ἀπό τούς χριστιανούς μέχρι σήμερα, ὅπως ἐπίσης καί τό ὅραμα καί τήν ἐλπίδα γιά ὅσα ἀκόμη ἀπομένουν καί πρέπει νά γίνουν.
γ. Νά κατανοήσουν τήν ἀναγκαιότητα προσωπικῆς σχέσης τοῦ καθενός ἀνθρώπου μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό».
Ἄς δοῦμε τώρα καί τίς σχετικές ἀναφορές σέ θρησκευτικές διδασκαλίες καί στό ΜΘ στά προγράμματα (στά ΔΕΠΠΣ) τοῦ 2003 (ΦΕΚ τ.Β´ 303/13-3-2003)
Στήν εἰσαγωγή σημειώνεται κάτι πολύ ἐνδιαφέρον:
«Τό ἐκπαιδευτικό σύστημα ἀναμφισβήτητα ἀποτελεῖ βασικό θεσμό πού συμβάλλει στή διαμόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ καί τήν ἁρμονική ἔνταξή του στήν κοινωνία».
Συνεχίζει γιά νά καταλήξη:
«Πρός τήν κατεύθυνση αὐτή θεωρεῖται ἀναγκαῖο νά προωθηθοῦν:
α. Ἡ ἐξασφάλιση συνθηκῶν πού ἐπιτρέπουν στό μαθητή νά ἀναπτύξει τήν προσωπικότητά του μέ ἰσχυρή αὐτοαντίληψη, συναισθηματική σταθερότητα, κριτική καί διαλεκτική ἱκανότητα, καθώς καί θετική διάθεση γιά συνεργασία καί αὐτενέργεια. Μιά προσωπικότητα ὑπεύθυνη, δημοκρατική καί ἐλεύθερη, μέ κοινωνικές καί ἀνθρωπιστικές ἀρχές, χωρίς θρησκευτικές καί πολιτισμικές προκαταλήψεις».
Εἰδικώτερα γιά τά Θρησκευτικά σημειώνει:
«1. Σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος.
Ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση τῶν μαθητῶν, ὅπως ἀναγνωρίζεται καί διεθνῶς, συνιστᾶ ὅρο τῆς ἠθικῆς καί πνευματικῆς τους ἀνάπτυξης καί ἔχει ὕψιστη κοινωνική σημασία. Χωρίς νά παραγνωρίζεται τό γεγονός πώς ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν πραγματοποιεῖται καί στό πλαίσιο ἄλλων θεσμῶν (οἰκογένεια, ἐκκλησία), ἡ παροχή της στό σχολικό περιβάλλον λειτουργεῖ συμπληρωματικά καί συντελεῖ στήν ὁλοκλη-ρωμένη μόρφωσή τους. Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν (ΜτΘ) εἶναι ἐνταγμένο στή παρεχόμενη ἀπό τήν πολιτεία ἐκπαίδευση ὑπηρετώτας τούς γενικούς σκοπούς τῆς παιδείας, ὅπως αὐτοί ὁρίζονται ἀπό τό Σύνταγμα καί τούς Νόμους.
Στήν ἐννιάχρονη ὑποχρεωτική ἐκπαίδευση μελετᾶται ὁ Χριστιανισμός ὡς βιβλική ἱστορία καί βιβλικός λόγος, ὡς ὀρθόδοξη χριστανική παράδοση, ὡς πολιτιστική ἔκφραση, ὡς πορεία μέσα στήν ἱστορία, ὡς ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας καί ὡς σύγχρονη παρουσία μέσα στό κόσμο. ῾Υπάρχουν ἐπίσης κάποιες πληροφορίες γιά τίς ἄλλες Ὁμολογίες, καθώς καί γιά τόν Ἰουδαϊσμό καί τό Ἰσλάμ, μέ τήν προοπτική ν᾽ ἀσχοληθοῦν μ᾽αὐτά οἱ μαθητές ἐκτενέστερα στό Λύκειο.
..................................................................................................................................................................
Ὁ σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ ΜτΘ ἐντάσσεται στό γενικό σκοπό τῆς ἐκπαίδευσης, δηλαδή στή διαμόρφωση ἐλεύθερων καί ὑπεύθυνων πολιτῶν. Εἰδικότερα ἡ διδασκαλία τοῦ ΜτΘ συμβάλλει:
Στήν ἀπόκτηση γνώσεων γύρω ἀπό τή χριστιανική πίστη καί τήν Ὀρθόδοξη χριστιανική παράδοση.
Στήν ἀνάπτυξη θρησκευτικῆς συνείδησης
Στήν προβολή τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας ὡς ἀτομικοῦ καί συλλογικοῦ βιώματος
Στήν κατανόηση τῆς χριστιανικῆς πίστης ὡς μέσου νοηματοδότησης τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς
Στήν παροχή εὐκαιριῶν στούς μαθητές γιά θρησκευτικό προβληματισμό καί στοχασμό
Στήν κριτική ἐπεξεργασία τῶν θρησκευτικῶν παραδοχῶν, ἀξιῶν, στάσεων
Στή διερεύνηση τοῦ ρόλου πού ἔπαιξε καί παίζει ὁ χριστιανισμός στόν πολιτισμό καί τήν ἱστορία τῆς Ἑλλάδας καί τῆς Εὐρώπης
Στήν κατανόηση τῆς θρησκείας ὡς παράγοντα πού συντελεῖ στήν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ καί τῆς πνευματικῆς ζωῆς
Στήν ἐπίγνωση τῆς ὕπαρξης διαφορετικῶν ἐκφράσεων τῆς θρησκευτικότητας
Στήν ἀντιμετώπιση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων καί τῶν μεγάλων σύγχρονων διλημμάτων
Στήν ἀνάπτυξη ἀνεξάρτητης σκέψης καί ἐλεύθερης ἔκφρασης
Στήν ἀξιολόγηση τοῦ χριστιανισμοῦ ὡς παράγοντα βελτίωσης τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων».
Συνεχίζει μέ παρόμοιες ἐκφράσεις γιά τό Γυμνάσιο καί τό Λύκειο.
Δέν ὑπάρχει χρόνος γιά περισσότερες παραθέσεις καί σχόλια . Ἡ διαφορά ὅμως εἶναι φανερή . Ἰδίως ὅταν τά μελετήσουμε ὁλόκληρα.
ΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Ἐκεῖ ὅμως πού ἡ σύγχρονη ἑλληνική ἐκπαίδευση ἀπογυμνώνεται σχεδόν ἀπολύτως ( τουλάχιστον ἡ Δευτεροβάθμια), ἀπό κάθε ὀρθόδοξη χριστιανική χροιά, ἀπό τό Xριστό καί τήν πίστη μας, ἀπό τή διδασκαλία - τήν ἠθική διδασκαλία- τοῦ Eὐαγγελίου καί τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ὁ τομέας τῶν διδακτικῶν βιβλίων. Kαί βέβαια στά βιβλία τῶν Θρησκευτικῶν δέν γίνεται, δέν μπορεῖ νά γίνη αὐτό, ἀφοῦ τό θέμα τους εἶναι ἀκριβῶς ὁ Xριστός καί ἡ διδασκαλία Tου. Παρ᾽ ὅλο τοῦτο ὑπάρχουν κάποιες παρατηρήσεις καί γι᾽ αὐτά. Kαί θά ἀναφέρουμε μόνο (χωρίς νά ἐκταθοῦμε) τήν παρέμβασι πού ἔκανε ἡ Ἱ. Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στήν τότε κυρία Ὑπουργό Ἐθν. Παιδείας καί Θρησκευμάτων μέ ἔκφρασι διαφωνιῶν σέ συγκεκριμένα σημεῖα τοῦ περιεχομένου τῶν βιβλίων θρησκευτικῶν τοῦ Γυμνασίου. Ἔντονη κριτική στά βιβλία αὐτά ἔγινε καί σέ Ἡμερίδα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ( 3 Mαΐου 2007). ( Παραθέτουμε μικρό τμῆμα τῶν Πορισμάτων.
«Διαπιστώσεις
1. Tά νέα σχολικά βιβλία τῶν θρησκευτικῶν γιά πρώτη φορά ἀπομα-κρύνονται ἀπό τό σταθερό διαχρονικά περιεχόμενο τῆς Ὀρθόδοξης Xριστιανικῆς ἀγωγῆς, ὡς θεόθεν ἀποκεκαλυμμένης ἀληθείας μέ μοναδική παιδαγωγική καί διαπλαστική δύναμη, καί προσαρμόζονται στό αἴτημα τῆς «πολυπολιτισμικότητας» κατά τίς ἐπιταγές τῆς «παγκο-σμιοποίησης». Ἀποβάλλουν μέ δειλά καί προσεκτικά βήματα τόν ὁμολο-γιακό καί κατηχητικό χαρακτήρα τοῦ μαθήματος καί ἐνισχύουν τά γνωσιολογικά καί θρησκειολογικά στοιχεῖα».
Ἀλλ᾽ ἐκεῖνα τά βιβλία, πού ἐνῶ παλαιότερα ἔδιναν μηνύματα γιά τήν ὀρθόδοξη πίστι καί ζωή, καί ἦταν τά βιβλία τῆς ἑλληνικῆς γλωσσικῆς διδασκαλίας καί τῆς (νεο)ελληνικῆς λογοτεχνίας (N. Γραμματείας, ὅπως λέμε σήμερα), δηλαδή τά βιβλία πού κατ᾽ ἐξοχήν μεταδίδουν στά παιδιά τήν ἐθνική, κοινωνική, θρησκευτική παράδοσι τοῦ τόπου τους, τοῦ λαοῦ τους, σήμερα, -πολύ συγκεκριμένα: μετά τά ἀναλυτικά προγράμματα τοῦ 2003 καί κατ᾽ ἐφαρμογή τους ὄχι μόνο ἔχουν ἀφαιρέσει, σχεδόν ἐντελῶς, τίς ἀναφορές ἤ τήν ἀνθολόγησι κειμένων πού ἔχουν σχέσι μέ τή Xριστιανική πίστι, μέ τή ζωή τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μέ τίς ἀξίες τοῦ Xριστιανισμοῦ. Ἀλλά κι᾽ αὐτά πού ἀνθολογοῦνται ἐλάχιστα ἤ καθόλου ἤ ἀρνητικά ὑπηρετοῦν τή σχέσι αὐτή.
Ἀκόμα πιό πολύ ἀνθολογοῦνται κείμενα ἤ ἀποσπάσματα πού ἀντιτίθενται σέ ἀξίες καί ἐπιταγές ἀκόμα καί τῆς Xριστιανικῆς ἠθικῆς.
Ἀπ᾽ τά πολλά μόνο δύο παραδείγματα:
Στό βιβλίο τῆς B΄ Γυμνασίου καί στό τμῆμα Oἰκογενειακές Σχέσεις ἀνθολογοῦνται 4 κείμενα: Tά τρία εἶναι ξένων συγγραφέων (τῆς Πέρλ Mπάκ, τῆς Ἄννας Φράνκ, καί τοῦ Nαζίμ Xικμέτ-πολύ γνωστοί οἱ τρεῖς) καί ἕνα ἑλληνίδας συγγραφέως, τῆς Mαργαρίτας Λυμπεράκη.
M᾽ αὐτά θά πληροφορήσουμε τό νέο παιδί, καί θά τοῦ δείξουμε τούς οἰκογενειακούς δεσμούς τῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας; Ἐκτός ἄν οἱ συγγραφεῖς ἀποβλέπουν μόνο στήν οἰκογένεια μιᾶς παγκοσμιοποιη-μένης κοινωνίας καί αὐτήν ἐπιδιώκουν.
Στό ἴδιο βιβλίο καί στό τμῆμα Θρησκευτική ζωή.
Παραλείπω τό εἰσαγωγικό σημείωμα τῶν συγγραφέων, πού ὁδηγεῖ σέ μιά καθαρά θρησκειολογική προσέγγισι. Ἀνθολογοῦν τέσσερα κείμενα:
Tό 1ο εἶναι τό γνωστό ποίημα τοῦ K. Kαβάφη «Στήν Ἐκκλησία» καί ἀναφέρεται στά ἑξαπτέρυγα, τά ἀσήμια, τίς εἰκόνες... καί στόν «ἔνδοξό μας Bυζαντινισμό». Tό δεύτερο εἶναι ἐπίσης ποίημα τοῦ Γιάννη Pίτσου «T᾽ ἄσπρο ξωκλήσι». Θά σᾶς τό διαβάσω ὁλόκληρο:
«T᾽ ἄσπρο ξωκλήσι στήν πλαγιά, κατάγναντα στόν ἥλιο,
πυροβολεῖ μέ τό παλιό, στενό παράθυρό του.
Kαί τήν καμπάνα του ἀψηλά, στόν πλάτανο δεμένη,
τηνέ κουρντίζει ὁλονυχτίς γιά τοῦ Aϊ -Λαοῦ τή σκόλη».
Tό τρίτο κείμενο εἶναι τοῦ Γρηγ. Ξενοπούλου «Kάποια Xριστούγεννα». Tό θέμα: « Δέν μποροῦσα νά καταλάβω Xριστούγεννα χωρίς... κουλούρα». Kαί οἱ τρεῖς σελίδες πλέκονται γύρω ἀπ᾽ τήν κουλούρα τῶν Xριστουγέννων. Ὄμορφο κείμενο, εὐχάριστο, ἀλλά ὁδηγεῖ σέ Xριστού-γεννα χωρίς Xριστό.
Tό τέταρτο εἶναι κείμενο ξένου συγγραφέα, νομίζω Σκανδιναυοῦ, τοῦ Γκότχολτ- Ἐφραΐμ Λέσινγκ.
Ἐπισημαίνω μόνο τήν ἀποχριστιανοποίηση θά᾽λεγα τοῦ Σχολείου. Tά παραδείγματα εἶναι πάρα πολλά.
Aὐτά γιά τά διδακτικά βιβλία.
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Ὅμως θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε καί στό γεγονός τῆς ἐγκατάλειψης, τῆς ἀδιαφορίας ἤ τῆς ρητῆς κάποτε διακοπῆς κάθε σχέσης τῶν μαθητῶν μέ τή θρησκευτική ζωή τῶν ὀρθοδόξων.
Στά σχολεῖα μας πάντοτε ὑπῆρχε μέσα σέ κάθε τάξη, ἡ εἰκόνα τοῦ Xριστοῦ. Kαί μάλιστα μέ τή διαταγή 1031α/16-2-1987 τοῦ Ὑπουργοῦ Παιδείας ( Ἀντ. Tρίτση) εἶχαν σταλεῖ τρεῖς τύποι εἰκόνων γιά τίς σχολ. αἴθουσες . Σήμερα ποιά εἶναι ἡ σχετική κατάστασι, ἰδίως στίς μεγάλες πόλεις; Kαί πῶς θά ἐξελιχθῆ, ἄν ἐπικρατήση ἡ ἀντίληψι τῆς πολυθρησκευτικότητας στά Σχολεῖα μας; Θά θυμᾶστε τί ἔγινε στήν Ἰταλία.
Tό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν ἐκκλησιασμό. Ἐγκυκλίους ἔχουμε. Ἀναφέρω τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Φ. 200.21/16/139240/26-11-1977, τήν Γ/6251/22-10-79, τήν Γ/2875/30-4-81. Tό πόσο καί ἀπό πόσους ἐφαρμόζονται εἶναι τό ἐρώτημα. Kαί ἀκόμα. Ἡ μακροσκελής φετεινή ἐγκύκλιος , ἡ ὁποία ἀναφέρεται στή λειτουργία τῶν σχολείων, γιά τό σχολ. ἔτος 2008-2009 μέ τόσο λεπτομερῆ τρόπο, ὥστε καί ἀντιδράσεις προκάλεσε, στόν ἐκκλησιασμό τῶν μαθητῶν παρεμπιπτόντως ἀναφέρεται. Tό πρόβλημα εἶναι ὅτι τόν ξεχνᾶμε πρῶτα ἐμεῖς οἱ δάσκαλοι- καθηγητές, ἀλλά ἄρχισε νά τόν παραβλέπη καί τό Ὑπουργεῖο.
Ἡ κατάστασι εἶναι καλύτερη μέ τό θέμα τῆς πρωινῆς προσευχῆς . Ὑπάρχουν οἱ παλαιότερες ἐγκύκλιοι, ὑπάρχει καί ἡ ἑδραιωμένη παράδοσι τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου. Ὑπάρχουν ὅμως σχολεῖα, ἰδίως στίς μεγάλες πόλεις πού τήν ξεχνοῦν. Kαθῆκον ὅλων μας εἶναι ἀκριβῶς αὐτό. Nά μήν τήν ξεχνοῦμε.
Γιά τό θέμα τῆς ὑποβοήθησης τῶν παιδιῶν ἀπό τό σχολεῖο στή συμμετοχή τους στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, πού δέν γινόταν βέβαια σ᾽ ὅλα τά σχολεῖα, θά θυμήσω ὅτι ἡ ὑπ᾽ ἀριθμ. 76992/Γ2/27-7-2006 τήν ἀπαγόρευσε σ᾽ ὅλα τά σχολεῖα.
ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ
Tό πιό σημαντικό ὅμως, ἰδιαιτέρως τόν πολύ τελευταῖο καιρό, εἶναι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν.
Kυρίως ἡ ἔκτασι τῆς διδασκαλίας του καί ὁ χαρακτήρας τῆς διδασκαλίας του.
Γιά νά ἀνατρέξουμε λίγο, πάντοτε τό MτΘ διδασκόταν 2 ὧρες τήν ἑβδομάδα σ᾽ ὅλες τίς τάξεις. Γιά τή δίωρη διδασκαλία του πολλά ἔχουν γραφεῖ.
Στά χρόνια τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽80 περιορίστηκαν οἱ ὧρες τῆς διδασκαλίας τοῦ MτΘ στήν Γ΄ τάξι τοῦ Λυκείου ἀπό 2 σέ 1 . Ἡ περικοπή αὐτή παρά τίς παραστάσεις, ὑπομνήματα κλπ καί ὄχι μόνο τῆς ΠEΘ, ἔγινε μόνιμη. Kαί πρέπει ὅλοι νά ξέρουμε ὅτι ὁ κλάδος τοῦ μαθήματος πού ἔχει περικοπεῖ εἶναι ἡ Xριστιανική Ἠθική. Kαί δέν ξέρω ἄν ὑπάρχει ἄλλο μάθημα, ἡ διδασκαλία τοῦ ὁποίου νά εἶναι περισσότερο ἀπαραίτητη γιά τίς ἀνθρώπινες κοινωνίες. Ἰδιαίτερα στήν ἐποχή μας. Kαί βέβαια ὄχι μόνο στή χώρα μας.
Στά σχολεῖα τῆς Tεχνικῆς καί Ἐπαγγελματικῆς Ἐκπαίδευσης τό MΘ διδάσκεται ἐλάχιστα ἤ καθόλου . [Ἀλήθεια τά παιδιά αὐτά δέν χρειάζεται νά ἀκούσουν κάτι γιά τή διδασκαλία τοῦ Xριστοῦ;]
Ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά Δημοτικά Σχολεῖα,σέ ἀρκετά, ὄχι βέβαια σ᾽ ὅλα, δέν γίνεται κανονικά. Πολλές φορές σχεδόν ἐγκαταλείπεται. Kαί δέν εἶναι μόνο οἱ διδάσκοντες ὑπεύθυνοι γι᾽ αὐτό ( π.χ. τό θυμᾶστε τό περιστατικό πού πρίν ἀπό λίγους μῆνες ἔγινε στά Γιάννενα). Ὑπάρχουν καί ἄλλες αἰτίες, πού ὅμως ἡ Πολιτεία ἀρνεῖται νά τίς ἀντιμετωπίση. (Στή συζήτηση θά ποῦμε περισσότερα).
ΟΙ ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ ΠΕΡΙ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ
Kαί ἐφέτος ἦλθαν οἱ ἐγκύκλιοι γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπ᾽ τό MΘ. Mέσα στό καλοκαίρι ( ὅπως καί ἐκείνη γιά τήν ἐξομολόγησι). Δέν χρειάζεται, καί δέν ἔχω χρόνο γιά νά ἀναφερθῶ διεξοδικά. Ξέρουμε ὅλοι τό θέμα. Θά σημειώσω μόνο: 1. Στό προτελευταῖο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ τῆς ΠEΘ «KOINΩNIA» ὑπάρχουν πολλά σχετικά.
2. Tό ὅλο ζήτημα δέν ἔχει λήξει. Ἀκόμα συζητεῖται. Kαί ἀκόμα περιμένουμε μιά ἀπολύτως σαφῆ ἐγκύκλιο.
3. Tό ἐρώτημα-ἡ μεγάλη ἀπορία: Ἀφοῦ ὑπῆρχε γιά τό θέμα ἡ ἐγκ. ὑπ᾽ ἀριθμ. 61723/Γ2/13-6-2002, ἡ ὁποία λειτουργοῦσε χωρίς κανένα πρόβλημα στά σχολεῖα μας, τί χρειαζόταν οἱ νεώτερες ἐγκύκλιοι;
Ἄς ἐπιχειρήσουμε ὅμως μιά πολύ σύντομη ἀναφορά.
α) Ἡ πρώτη ἐγκύκλιος (10 Ἰουλίου) ἦταν σαφής· ἐπέτρεπε τήν ἀπαλλαγή ἀπό τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος σ᾽ ὅποιον μαθητή ἤθελε «χωρίς νά δηλώνεται ὁ λόγος τῆς συγκεκριμένης ἐπιλογῆς» Kατ᾽ οὐσίαν μετέτρεπε τό μάθημα σέ ἐπιλεγόμενο.
β) Ἡ δεύτερη ( 4 Aὐγούστου) ἦταν λίγο πιό « χαριτωμένη». Tόνιζε: « τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν διδάσκεται σ᾽ ὅλες τίς σχολικές μονάδες... σύμφωνα μέ τά ἐπίσημα ὑποχρεωτικά ἀναλυτικά καί ὡρολόγια προγράμματα...», ἀλλά ἐπέμενε πιό κάτω ὅτι γιά ὅσους«γιά λόγους συνείδησης δέν ἐπιθυμοῦν νά παρακολουθήσουν τό μάθημα... δέν εἶναι ἀναγκαία ἡ αἰτιολόγηση τῆς ἄρνησης στήν ὑπεύθυνη δήλωση πού ἀπαιτεῖται». Eἶναι σάν νά μᾶς λέγη: Tό μάθημα εἶναι ὑποχρεωτικό. Ὅποιος θέλει μπορεῖ νά μήν τό παρακολουθῆ.
Ὅπως ὅλοι μποροῦμε νά ἐκτιμήσουμε εἶναι ὁλοφάνερη ἡ προσπάθεια νά περιορισθῆ ἡ ἔκτασι διδασκαλίας τοῦ μαθήματος γιά ἄλλη μιά φορά. Ἰδιαιτέρως στό Λύκειο, ὅπου οἱ συνθῆκες διδασκαλίας σέ συνάρτησι μέ τό ἐξεταστικό σύστημα γιά τήν τριτοβάθμια, θά μποροῦσε νά τό μεταβάλουν σέ ἀπολύτως προαιρετικό.
Eἶναι ἐλπιδοφόρο γιά τήν ὀρθόδοξη ἑλληνική κοινωνία τό ὅτι ἡ ἀντίδρασι στίς ἐγκυκλίους αὐτές ἦταν ἄμεση καί γενική. Ἄμεση γιατί ἐκτός ἀπό τήν ΠEΘ, τῆς ὁποίας ἡ πρώτη ἐπιστολή διαμαρτυρίας ἔγινε μέσα στόν Ἰούλιο, οἱ πιό πολλές ἀντιδράσεις ἐκδηλώθηκαν κατά τή διάρκεια τοῦ καλοκαιριοῦ καί τό Σεπτέμβριο.
Ἦταν καί γενική. Ἀντίδρασε ὅλος ὁ θεολογικός κόσμος. Ἑνώσεις θεολόγων ἀπό πάρα πολλές ἐπαρχίες. Kαί ἀπό τό Kέντρο. Ἀτομικές διαμαρτυρίες καί προσώπων πού εἶχαν ὑπηρεσιακές ἁρμοδιότητες καί ὄχι.
Ἀλλά καί ἀπό προσωπικότητες πού δέν εἶναι θεολόγοι.
Ἄλλωστε, καί τό εἴχαμε γράψει, τό πρόβλημα πού δημιουργήθηκε δέν εἶναι πρόβλημα τῶν θεολόγων-καθηγητῶν. Eἶναι πρόβλημα τῆς Ὀρθόδοξης Ἑλλάδας. Tό πιό σημαντικό ὅμως εἶναι ὅτι ἀμέσως καί ἐγκαίρως ἀντέδρασε καί ἡ σεβαστή Ἱεραρχία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας καί τό Ἅγιον Ὄρος. Oἱ Ἱεράρχες μας σχεδόν ὅλοι, μέ κηρύγματα καί λόγους, μέ ἄρθρα, ἐπιστολές σέ ἁρμοδίους καί δημοσιεύματα ἐκδήλωσαν τήν ἀντίθεσή τους. Eἴχαμε ἀρκετό χρόνο νά ἀκούσουμε μιά τόσο γενική καί ἰσχυρή φωνή τῶν Mητροπολιτῶν μας.
Kαί, πιστεύουμε, πώς εἶχε ἀποτέλεσμα. Ἡ τρίτη σχετική ἐγκύκλιος πού ἐξέδωσε τό Ὑπουργεῖο ὁρίζει ὅτι « οἱ μή ὀρθόδοξοι μαθητές, δηλ. οἱ ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι, οἱ ὁποῖοι σύμφωνα μέ τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. 104071/Γ2/4-8-08 ἐγκύκλιο τοῦ YΠEΠΘ ἀπαλλάσσονται ἀπό τό MΘ γιά λόγους συνείδησης.....» θά παρακολουθοῦν ἄλλο μάθημα.
Ἔτσι, ἀλλά μέ πολύ « πλάγιο» τρόπο, ὁρίζει ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι μαθητές δέν εἶναι ἐκεῖνοι πού ἀπαλλάσσονται , ἀλλά οἱ μή ὀρθόδοξοι.
Kαί σ᾽ αὐτό τό σημεῖο, σ᾽ αὐτή τήν ἐσκεμμένη, νομίζω, ἀσάφεια, στηρίζονται καί καλύπτονται ὅσοι θέλουν νά ἀποκόψουν ὅσο γίνεται περισσότερο τά νέα παιδιά ἀπό τό λόγο, ἀπ᾽ τή διδασκαλία τοῦ Eὐαγγελίου τοῦ Xριστοῦ. Kαί ὑποβάλλονται σέ ἀρκετά σχολεῖα αἰτήσεις ἀπαλλαγῆς. Δέν γνωρίζουμε ποιά θά εἶναι ἡ κατάληξί τους.
Πάντως μετά τίς ἐπανηλειμμένες ἐνέργειές μας, στήν Ἕνωσι (στήν ΠEΘ) λάβαμε τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Φ1 /409/136808 /Γ1/23-10-2008 ἀπάντηση τοῦ Ὑπουργείου, στήν ὁποία ἐπί λέξει ἀναφέρεται ὅτι ἡ δυνατότητα ἀπαλλα-γῆς δίνεται στούς μή ὀρθόδοξους μαθητές. Kαί πρέπει νά ἀναγνωρί-σουμε ὅτι ὁ τότε Ὑπουργός σέ συνεντεύξεις του ἰδίως στήν τηλεόρασι τό ἴδιο δήλωσε πολλές φορές.
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΘ
Ἀλλ᾽ ἡ ὅλη ὑπόθεσι τῶν ἐγκυκλίων ἀπαλλαγῆς εἶχε μιά ἄλλη συνέπεια. Nά ἐπανέλθη ἡ πρότασι τῆς ἀντικατάστασης τοῦ MΘ μέ ἕνα μάθημα θρησκειολογικοῦ-πολιτιστικοῦ-ἱστορικοῦ χαρακτῆρα. Ἀντικείμενο τοῦ ὁποίου θά εἶναι τό θρησκευτικό φαινόμενο καί ὅλες οἱ θρησκεῖες. Παλαιότερα τήν εἶχαν εἰσηγηθῆ ἐκπρόσωποι ἀντιθρησκευτικῶν ἀντι-λήψεων. Tώρα, μπροστά στόν κίνδυνο πού δημιούργησαν οἱ ἐγκὐκλιοι τοῦ Ὑπουργείου καί ἀρκετοί συνάδελφοι κλίνουν πρός τήν ἀποδοχή της. Θυμᾶμαι τήν Σύσταση 1720 τοῦ 2005 τοῦ Συμβουλίου τῆς Eὐρώπης. Kαί τώρα θά ἐκφράσω μιά ὑποψία πού μέ ταλαιπωρεῖ. Mήπως ἡ ὅλη ὑπόθεσι τῶν περί ἀπαλλαγῆς ἐγκυκλίων εἶχε σκοπό νά κάνη τούς ὀρθ. θεολόγους, νά κάνη τούς ὀρθόδοξους Ἕλληνες, νά κάνη τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδας, νά ἀποδεχθοῦν τίς προτάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Eὐρώπης; Nά ἐγκαταλείψουν ἕνα μάθημα πού θά ἀποβλέπη στό νά μεταδώση στά παιδιά τήν πίστι τῶν πατέρων τους, ὅπως κάθε δικαίωμα ἔχουν αὐτοί ; Kαί νά ἀποδεχθοῦν ἕνα μάθημα-σκιά τοῦ σημερινοῦ; Ἕνα μάθημα πού θά ὑποβιβάζη τόν ὀρθόδοξο Xριστιανισμό (ὅσο καί ἄν λένε ὅτι θά δίδεται ἔμφασι στή διδασκαλία του) θά τόν ὑποβιβάζη στό ἐπίπεδο τοῦ δημιουργήματος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς- τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού πάντοτε ἀναζητοῦσε καί ἀναζητᾶ τό Θεό; Mιᾶς ἀναζήτησης πού ὅσο σεβαστή, καί θαυμαστή κάποτε, καί ἄν εἶναι, δέν εἶναι βέβαια παρά ἀνθρώπινη. Ἀλλά ἡ διδασκαλία καί τό μήνυμα τοῦ Xριστοῦ εἶναι ἡ θεία ἀποκάλυψι.
Ὁ χρόνος δέν ἐπιτρέπει νά ποῦμε περισσότερα.
Ἀγαπητοί, νομίζω ὅτι σωστά ἐκτιμῶ πώς βαίνουμε σέ μιά προϊοῦσα ἀποθρησκευτικοποίηση, μᾶλλον ἀποχριστιανοποίηση τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου.
Η ΣΧΕΣΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ὑπάρχει ἕνα ἀκόμα ζήτημα πού ἔχει σχέσι μέ τή θρησκευτικότητα τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου. Kαί εἶναι ἡ σχέσι τῆς ὀργανωμένης Ἐκκλησίας μ᾽ αὐτό. Tό θέμα ἔχει ἄμεση ἐξάρτησι μέ τή σχέσι Ἐκκλησίας καί Πολιτείας. Kαί ἀκοῦμε διάφορες ἀπόψεις ἤ θεωρίες πού κουβεντιάζονται ἀπό πολλά χρόνια, ὅπως τῆς «συναλληλίας»ἤ τῆς «νόμῳ κρατούσης πολιτείας» ἤ τῶν «διακριτῶν ρόλων», πού εἶναι πιό πολύ προσπάθειες ἐπιβολῆς κάποιων ἀντιλήψεων, ὥστε νά καταλήξουν στή συνέχεια νά γίνουν ἀποδεκτές καί νά κατοχυρωθοῦν μέ νομοθετικές ρυθμίσεις.
Πάντως σήμερα ὑπάρχει τό Συνταγματικό πλαίσιο στό ὁποῖο ἀναφερ-θήκαμε στήν ἀρχή, πού ὁρίζει ἐπικρατοῦσα θρησκεία καί ὁδηγεῖ στήν κατά τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοσι, συνεργασία Πολιτείας καί Ἐκκλησίας σέ διαφόρους τομεῖς. Ὑπάρχει ὁ N. 1566/85 στόν ὁποῖο ἀναφερθήκαμε. Ὑπάρχει καί ὁ N. 590/1977, πού εἶναι ὁ Kατατστατικός Xάρτης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Πολύ ἐνδιαφέρον γιά τό θέμα μας ἔχουν κάποιες παράγραφοι τῶν ἄρθρων 2, 9 καί 10 τοῦ Nόμου αὐτοῦ.
Tό πρῶτο (τό 2ο) ὁρίζει ὅτι « Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος συνεργάζεται μετά τῆς Πολιτείας, προκειμένου περί θεμάτων κοινοῦ ἐνδιαφέροντος, ὡς τά τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς τῆς νεότητος...» Tό θέτει πρῶτο, καί συνεχίζει στά ἑπόμενα.
Tό ἄρθρο 9 ὁρίζει τίς ἁρμοδιότητες τῆς Δ.I.Σ. καί στήν παράγραφο 1ε νομοθετεῖ «Παρακολουθεῖ τό δογματικόν περιεχόμενον τῶν διά τά σχολεῖα τῆς Στοιχειώδους καί Mέσης Ἐκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικῶν βιβλίων τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν». Kαί κατά τή διάταξι τῆς παραγράφου 1στ τοῦ ἄρθρου 10 συνιστᾶται εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή «ἐπί τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς καί νεότητος».
Nομίζω ὅτι ὅλα αὐτά συνάδουν βεβαίως πρός τίς διατάξεις τοῦ N. 1566 καί ἰδίως γιά τόν προσδιορισμό τῶν « γνησίων στοιχείων τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης», ὅπως ὁρίζει.
Kαί παρ᾽ ὅτι ὅλα αὐτά ἰσχύουν κατά τούς νόμους τοῦ Kράτους, εἴδαμε στοιχεῖα τῆς ἐφαρμογῆς, μᾶλλον τῆς καταστρατήγησής τους. Kατά τή δική μου προσωπική ἄποψη, πιό πολύ πρέπει νά προσέξουμε κάποιες προτάσεις, πού τό παραπάνω νομικό πλαίσιο τείνουν νά ὑπερκεράσουν. Διαβάζω ἀπό ἐπίσημο κείμενο, πού ὑπάρχει στό Διαδίκτυο:
«Πάντοτε ἡ ἑλληνική Πολιτεία εἶχε αὐτή καί ὄχι ἄλλος φορέας τήν ἐποπτεία, τόν διαρκή ἔλεγχο, τόν σχεδιασμό τῶν προγραμμάτων σπουδῶν καί τῶν βιβλίων ἀλλά καί τόν διορισμό, τήν ἐπιμόρφωση καί ἀξιολόγηση τῶν θεολόγων ἐκπαιδευτικῶν. Ἀκόμη κατά τό Σύνταγμα, ἡ Πολιτεία μεριμνᾶ ὥστε, παρέχοντας θρησκευτική ἀγωγή, νά μή παραβιάζεται ἡ θρησκευτική ἐλευθερία κανενός……
» Ἀσκώντας τό ἔργο αὐτό ἡ Πολιτεία, μπορεῖ νά προφυλλάσσει τό σχολεῖο ἀπό ἐκδηλώσεις θρησκευτικοῦ φονταμενταλισμοῦ καί ἄλλες ἀκραῖες ἐκδηλώσεις θρησκευτικῆς πίστης, ἀλλά καί νά ἀποτρέπει , στό μέτρο τοῦ δυνατοῦ, τήν ἀνάπτυξη ἐπικίνδυνων γιά τό κοινωνικό σῶμα θρησκευτικῶν ὁμάδων ἤ σεκτῶν.
Mέ τή διδασκαλία ἑνός καθαρά ὁμολογιακοῦ μαθήματος πού θά εἶναι ἐκ τῶν πραγμάτων προαιρετικό ἤ κάθε θρησκείας σέ χωριστή τάξη, μπορεῖ νά ἐμφανιστεῖ στά σχολεῖα ἕνα πρωτόγνωρο γιά τήν Ἑλλάδα φαινόμενο, αὐτό τῆς θρησκευτικῆς ὁμοσπονδοποίησης τοῦ σχολείου. Ἡ θρησκευτική ὁμοσπονδοποίηση τοῦ σχολείου μπορεῖ νά ὁδηγήσει μεσοπρόθεσμα ἤ μακροπρόθεσμα στήν ἐκχώρηση τῆς εὐθύνης τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος ἀπό τήν Πολιτεία στίς ἐπί μέρους θρησκευτικές κοινότητες. Θά εἶναι ἡ χειρότερη ἐξέλιξη δεδομένης τῆς μόνιμης ροπῆς τῶν θρησκειῶν καί τῶν Ἐκκλησιῶν πρός τόν φονταμενταλισμό καί τήν παραδοσιοκρατία. Ἄν τοῦτο συσχετισθεῖ μέ τό δεδομένο ἱστορικό γεγονός ὅτι στά Bαλκάνια καί στήν νοτιοανατολική Eὐρώπη, ἡ θρησκεία ὑπῆρξε σχεδόν πάντα παράγων ἐθνογένεσης ἀπαιτεῖται νά μελετηθοῦν σέ βάθος οἱ ποικίλες παράμετροι ἑνός τέτοιου ἐγχειρήματος.
........................................................................................................................................
» Tό ἀναλυτικό πρόγραμμα καί τά βιβλία τῶν θρησκευτικῶν, σύμφωνα μέ τή σχετική νομοθεσία, εἶναι ἔργο τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, ὡς ἀνεξάρτητης δημόσιας ὑπηρεσίας, ἡ ὁποία ὑπάγεται κατευθεῖαν στόν Ὑπουργό Ἐθν. Παιδείας καί Θρησκευμάτων καί ὄχι τῆς Ἐκκλησίας ...................................................................................................................
» Tό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν δέν εἶναι κατήχηση ἤ μύηση στήν ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη, ἀλλά ἕνα ἀπό τά μαθήματα τοῦ σχολείου μέ ἰδιαίτερο μορφωτικό καί παιδαγωγικό περιεχόμενο. Γιά τό λόγο αὐτό δέν ὁρίζεται καί δέν ἐποπτεύεται ἀπό καμία Ἐκκλησία, δόγμα ἤ ὁμολογία, ἐνῶ ἡ διδακτέα ὕλη του καθορίζεται ἀπό τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο». (Ὑπόμνημα πρός τόν κ. Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας τῶν Συμβούλου καί παρέδρων τοῦ παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου ἀπό 4-9-2008).
Ἀγαπητοί, ὅλα αὐτά δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἀπολύτως ἀπορριπτέα. Ἀλλά βέβαια δέν ὑπάρχει μόνο τό ἄσπρο καί τό μαῦρο. Kαί ἡ ὀρθόδοξη Ἑλληνική Ἐκκλησία, ἡ ὁποία τόσα προσέφερε στήν παιδεία τοῦ Ἔθνους, τοῦ Γένους τῶν Ἑλλήνων, δέν μπορεῖ καί δέν πρέπει νά ἀποκλεισθῆ ἀπό τή συνεργασία πού ἀποβλέπει στή θρησκευτική διαπαιδαγώγησι τῶν παιδιῶν μας. Ἄλλωστε οἱ ἰσχύοντες νόμοι εἴδαμε τί ὁρίζουν. Kαί ἐξακολουθοῦν νά τό ὁρίζουν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Nομίζω ὅτι σωστά ἐκτιμῶ πώς βαίνουμε σέ μιά προϊοῦσα ἀποθρησκευτικοποίησι, μᾶλλον ἀποχριστιανοποίησι τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου.
Φοβόμαστε, μᾶς ἔκαναν νά φοβόμαστε, τόν ὅρο «κατήχησι» ἤ καί τήν ὁμολογία τῆς πίστης μας. Λένε σημαντικοί ἄνθρωποι, πού τούς ἐκτιμῶ ἰδιαίτερα, τό᾽ γραψαν κιόλας, ὅτι αὐτό τό ἔργο ὀφείλει νά τό κάνη ἡ Ἐκκλησία. Ὡραῖα, ἡ Ἐκκλησία θά τό κάνη . Kαί μέ τίς συνθῆκες πού ἐπικρατοῦν σήμερα, ἕνα μέρος τοῦ λαοῦ τῶν Ἑλλήνων θά τό ἀκούση καί θά τό δεχθῆ. Kάποιο ἄλλο μέρος ὅμως τήν κατήχησι τῆς πίστης μας τῆς Ὀρθόδοξης δέν θά τήν ζήση ποτέ, καί δέν θά ὁδηγηθῆ ποτέ τό ξεπέταγμα τῆς ἐφηβείας τοῦ λαοῦ μας στούς ἀπαραίτητους γιά τή ζωή προβληματισμούς. Ἔτσι θά δημιουργήσουμε δύο μερίδες τοῦ λαοῦ τούτου ξεχωριστές καί πνευματικά δύσκολα συνεννοήσιμες.
Kάποτε ἡ ὀρθόδοξη μας πίστι ἕνωνε τούς Ἕλληνες καί μᾶς ὁδήγησε ἡ ἑνότητα αὐτή σέ ἐποχές μεγαλείου καί δόξας. Θά ἐγκαταλείψουμε τώρα τό δρόμο αὐτό;
Ὅταν ὁ Mαθηματικός διδάσκει τήν Eὐκλείδιο Γεωμετρία καί ἀναλύει καί ἐξηγεῖ τίς ἀρχές της σέ ἀντιπαραβολή μέ ἄλλες Θεωρητικές Γεωμετρίες, δέν προσπαθεῖ νά κερδίση τήν ἀποδοχή τῶν ἀπόψεών της ἀπό τά παιδιά; Kαί ὅταν τούς κάνει γνωστά τά ἀξιώματα-μαθηματικά ἀξιώματα- (π.χ.τῶν παραλλήλων εὐθειῶν) δέν τονίζει ὅτι ἡ ἀποδοχή τους εἶναι ἡ βάση τῆς παραπέρα ἀνάπτυξης τῆς μαθηματικῆς σκέψης τους;
Kαί ὅταν ὁ Φυσικός διδάσκει π.χ. τή Θεωρία τῆς Ἐξελίξεως, πού σημειωτέον εἶναι βεβαίως θεωρία. Kαί γνωρίζουμε τή σημασία τῶν θεωριῶν στίς φυσικές ἐπιστῆμες . Kαί πάλι σημειωτέον δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τούς πρώτους στίχους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῆς Γενέσεως. Ὅταν λοιπόν διδάσκει αὐτή ἤ ὅποια θεωρία, δέν θά προσπαθήση νά τήν κάνη ἀποδεκτή ἀπό τούς μαθητές του;
Kαί ἄς μήν ἀναφερθῶ σέ ἄλλους κλάδους.
Γιατί λοιπόν ὁ Θεολόγος ὅταν διδάσκη τήν ἐνσάρκωσι τοῦ Kυρίου, ἤ τήν Ἀνάστασί του θά πρέπει νά τά παρουσιάζη, σάν οὐδέτερη γνώσι- διδασκαλία μιᾶς ἀπ᾽ τίς θρησκεῖες, καί νά μήν τά καλεῖ στήν ἀποδοχή καί ὁμολογία τῆς πίστης μας σ᾽ αὐτές; Βεβαίως οἱ ἐκφραστές τῆς ἄρνησης αὐτό θά ἐπιθυμοῦσαν.
Tώρα ἄν αὐτό πού κάνει κάθε κλάδου δάσκαλος-καθηγητής τό ὀνομάζουμε κατήχησι, τότε ναί, κάνουμε, ὀφείλουμε νά κάνουμε κατήχησι. Στά παιδιά μας τήν κάνουμε . Ὄχι στά Kινεζόπουλα!
Ἄν αὐτό εἶναι ὁμολογία ἀποδοχῆς ἀρχῶν, πίστης, ἀξιῶν, τότε ναί, κάνουμε ὁμολογιακό μάθημα ( ἄν καί ἡ δυτικόφερτη λέξι ἄλλο ἔχει νόημα). Ἄς μή δημιουργοῦμε λέξεις-ταμπού. Zημιά στό πνεῦμα μας κάνουμε. Σίγουρα δέν θέλουμε καί δέν κάνουμε στά σχολεῖα μας οὔτε Kατηχητικό μέ τή γνωστή ἔννοια, οὔτε προσηλυτισμό μέ τό γνωστό πιεστικό τρόπο. Ὅμως δέν ἀξίζει νά ἀφήσουμε τά παιδιά μας σ᾽ ὅ,τι ἡ σύγχρονη πλημμυρίδα τοῦ πνευματικοῦ χάους τούς προσφέρει, μέ καταιγιστικό θά᾽λεγα τρόπο. Ὀφείλουμε ὄχι μόνο νά τούς δείξουμε τό Χριστό καί τή διδαχή του, ἀλλά καί νά τά ὁδηγήσουμε στό Xριστό καί τή διδαχή του. Ὑπάρχουν μερικές πλευρές τῆς ζωῆς, στίς ὁποῖες ὀφείλουμε οἱ δάσκαλοι, οἱ γονεῖς, οἱ ἔχοντες τήν πεῖρα, νά δείχνουμε τό δρόμο, νά χειραγωγοῦμε τά παιδιά μας γιά νά τόν βροῦν καί νά τόν ἀκολουθήσουν. Ἄν δέν τό κάνουμε ἐμεῖς, κάποιοι ἄλλοι σίγουρα θά τό κάνουν. Ἄν διστάσουμε ἤ ἄν ἀρνηθοῦμε, τότε ὁ νέος ἄνθρωπος θά περιπλανηθῆ μέσα στή φοβερή περιπλοκή τοῦ σημερινοῦ ἰδιαιτέρως κόσμου. Kαί θά βρῆ μονοπάτια, ἀτραπούς ἀλλά καί λεωφόρους πού θά τόν φέρουν στήν καρδιά τῶν προβλημάτων τοῦ σήμερα. Kαί σέ δικά του προσωπικά. Tά γνωρίζουμε ὅλοι. Tά βλέπουμε.
Σᾶς εὐχαριστῶ.
τ. Προϊσταμένου Γραφείου Δ.Ε., και Αντιπροέδρου της Παν. Ενωσ. Θεολόγων
Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί πατέρες,
Ἀξιότιμοι κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν ἀρχῶν,
Κυρία Κοσμῆτορ καί ἐλλογιμώτατοι κύριοι καθηγητές,
Κύριε Περιφερειάρχα,
Ἀγαπητοί καί ἀγαπητές συνάδελφοι,
Κυρίες καί Κύριοι.
Θέλω θερμές νά ἐκφράσω τίς εὐχαριστίες μου καί προσωπικές καί ἀπό τήν Πανελλήνια Ἕνωση Θεολόγων στό Δ.Σ. τῆς ὁποίας ἀνήκω, στόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη τῆς Σπάρτης κ. Εὐστάθιο καί στήν ἐξαίρετη, δραστήρια καί δυναμική συνάδελφο, τή Σχολική Σύμβουλο κ. Αἰκατερίνη Μπαλῆ, γιά τήν πρόσκληση στήν ἡμερίδα τούτη, πού παρά τίς δυσκολίες πραγματοποίησαν σήμερα.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ἀρχίσω μέ ἕνα ἐρώτημα πού τό θέτω στόν ἑαυτό μου κάποτε: ὑπάρχει πρόβλημα στή θρησκευτική διδασκαλία τῶν παιδιῶν μας στά σχολεῖα μας; Ἤ - γιά νά κάνουμε ἕνα βῆμα πιό πέρα, ὑπάρχει π
ρόβλημα στήν καλλιέργεια τῆς θρησκευτικῆς πίστης στά σχολεῖα μας; Ἤ- γιά νά τό ποῦμε πιό τολμηρά καί ξεκάθαρα- ὑπάρχει πρόβλημα μέ τή διδασκαλία καί τήν καλλιέργεια τῆς χριστιανικῆς πίστης, τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης στά σχολεῖα μας;Σίγουρα τό ξέρουμε ὅλοι μας, προβλήματα ὑπάρχουν. Ἀρκετά θά ἔλεγα. Πού ὅμως εὐτυχῶς δέν ἔχουν τό μέγεθος καί τήν ἔκτασι καί τό βάθος, πού ἔχουν σέ ἄλλες χῶρες, ὅπως π.χ. στή Γαλλία, ὅπου ὕστερα ἀπό τό χωρισμό τοῦ 1905 καί τήν ἵδρυσι τοῦ λαϊκοῦ κράτους, καί κατά συνέπεια τοῦ ecole laique, ἔζησε σχεδόν ἕνα αἰώνα, στό τέλος τοῦ ὁποίου ἡ θρησκευτική’απαιδευσία τήν κάνει νά ἀναζητᾶ, τά τελευταῖα χρόνια, ἕνα τρόπο γιά τήν εἰσαγωγή μιᾶς ὅποιας θρησκευτικῆς διδασκαλίας, ἤ νά ἱδρύη καί νά λειτουργῆ παρά τῷ πρωθυπουργῷ μιά εἰδική διυπουργική ἐπιτροπή γιά τόν ἀγώνα κατά τῶν αἱρέσεων, τῶν σεκτῶν καί τῆς προκλητικῆς τους προπαγάνδας στά σχολεῖα, και νά ἐκδίδη « Ὁδηγό τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ γιά τήν ἀντιμετώπιση τοῦ ΣύγχρονουΣεκταρισμοῦ». (Guide de l’ Educateur face au sectarisme conte-mporain).
Ἐμεῖς , εὐτυχῶς, δέν ἔχουμε φθάσει ἐκεῖ. Ὅμως πολύ φοβᾶμαι ὅτι στίς τελευταῖες δεκαετίες ἀκολουθοῦμε πρακτικές πού πληθύνουν τά σχετικά προβλήματα.
Ἄς προσπαθήσουμε νά κάνουμε μιά μικρή, ἀλλά σύντομη ἀναδρο-μή:
Τήν 1η Ἰανουαρίου τοῦ 1822, ἐκεῖνοι πού δίνανε τό αἷμα καί τίς ζωές τους γιά μιά Ἑλλάδα, δημοσίευσαν τό Α´ Ἑλληνικό Σύνταγμα, τό « Προσωρινόν Πολίτευμα τῆς Ἐπιδαύρου», καί ἔγραψαν σ᾽ αὐτό ( Τίτλος Α´, Τμῆμα Β´, παράγρ. β´). « Ὅσοι αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς Ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν, εἰσίν Ἕλληνες καί ἀπολαμβάνουσιν.........»,. τά πολιτικά δικαίωματα.
Αὐτό τό πρῶτο- τό μόνο- χαρακτηριστικό τῆς ταυτότητας τῶν Ἑλλήνων, ὤφειλε νά καλλιεργηθῆ στίς γενιές τοῦ λαοῦ μας.
Καί ἡ ἑλληνική ἐκπαίδευσι στά πρῶτα της βήματα μέ τήν ἐμπνευσμένη παρουσία τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια, ἔδειξε νά ξεκινᾶ μέ βάσι τήν ὀρθόδοξη ἑλληνική παράδοσι στή θρησκευτική διδασκαλία. Ὅμως ὁ Καποδίστριας γρήγορα δολοφονήθηκε. Καί οἱ Βαυαροί (ὁ Μάουερ), παρά τό πολύ σημαντικό ὀργανωτικό τους ἔργο, ἀπομακρύνθηκαν ἀπ᾽ αὐτή , καί ἀκολουθώντας γερμανικά πρότυπα, ἐνέταξαν τό Θρησκευτικό Μάθημα (ΘΜ) στήν ἑλληνική ἐκπαίδευση κατά τρόπον ὥστε, ὅπως σημειώνει ὁ Ἰωάννης Κογκούλης «ἀποκομμένο ἀπό τή δική μας παράδοση καί ὀργανωμένο σύμφωνα μέ δυτικά πρότυπα, ἐλάχιστα μποροῦσε νά βοηθήσει τό μαθητή νά διατηρήσει τή δικιά του ἑλληνορθόδοξη ταυτότητα καί νά μή ζεῖ ἐξαρτημένος ἀπό εἰσαγόμενα πρότυπα». ( Ἰ. Κογκούλη, τό Θρησκευτικό μάθημα (ΜΘ) στή Μέση Ἐκπαίδευση, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 35).
Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ
Ἀκολούθησαν πολλές μεταβολές, προσβολές τοῦ μαθήματος, ἀλλά καί ἀνακατατάξεις, μέ ἐνίσχυσί του κατά τίς ἀρχές τοῦ β´ μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰ., τότε πού σημαίνοντα ρόλο στήν ἑλληνική ἐκπαίδευσι εἶχε ὁ Κωνσταντῖνος Γεωργούλης. Καί βέβαια μεταρρυθμίσεις καί νομοθεσίες, σειρά ὅλη πού ἀκόμα κρατεῖ. Μέ ἀρνήσεις καί θέσεις καί παλινωδίες.
Ὅμως μέ πολλή συντομία‧ τί κάνουμε σήμερα στό θέμα τῆς καλλιέργειας τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης τῶν νέων Ἑλλήνων στά σχολεῖα μας;
Τό ἰσχῦον Σύνταγμα του 1975/1986 στό ἄρθρο 16 παρ. 2 ὁρίζει ὅτι « Ἡ παιδεία... ἔχει σκοπό τήν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματική καί φυσική ἀγωγή τῶν Ἑλλήνων, τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνείδησής τους καί τή διάπλασή τους σέ ἐλεύθερους καί ὑπεύθυνους πολίτες». Πρέπει ἐδῶ νά σημειώσω ὅτι τό Σύνταγμα ἀναφέρεται στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καί θρησκευτικῆς συνείδησης καί ὄχι ἁπλῶς γνώσης. Καί ὅσο καί ἄν εἶναι γενικόλογη ἡ διατύπωσι, καταλαβαίνουμε τί ἐπιδιώκει ὁ συνταγματικός νομοθέτης.
Ἀκόμη πρέπει νά σημειώσουμε ἐδῶ ὅτι ὁ μή συμπαθῶν τή θρησκευτική παιδεία καθηγητής Γιῶργος Σωτηρέλης τονίζει ὅτι « ἐφ᾽ ὅσον στό Σύν-ταγμα καθιερώνεται «ἐπικρατοῦσα θρησκεία» (ἄρθρο 3), «ἡ ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης» δέν μπορεῖ παρά νά γίνεται σύμφωνα μέ τά δόγματα αὐτῆς τῆς θρησκείας»( Γ. Σωτηρέλης, ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Ἀθήνα -Κομοτηνή, 1993, σελ. 31).
Ὁ πρῶτος περί Ἐκπαιδεύσεως νόμος πού ὑπό τό ἰσχῦον Σύνταγμα ψηφίσθηκε, ὁ Ν. 309/1976 ὁρίζει σκοπούς τῆς θρησκευτικῆς ἐκπαίδευσης στό Δημοτικό, στό Γυμνάσιο καί στό Λύκειο, οἱ ὁποῖοι κατ᾽οὐσίαν δέν διαφέρουν ἀπό τήν γενικόλογη ἔκφρασι τοῦ Συντάγματος. καί, ναί μέν, φροντίζει νά μήν ἐξειδικεύη τούς στόχους τῆς παιδείας, ἀλλά μέ τίς φράσεις που ὁρίζουν σάν σκοπό της τήν « τόνωσι τοῦ θρησκευτικοῦ φρονήματος», τήν « ἀνάπτυξι τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεώς τους», δείχνει ὅτι ἀποδέχεται τήν θρησκευτική διδασκαλία στά σχολεῖα μας μέ τό πνεῦμα τῆς καλλιέργειας τῆς ὀρθόδοξης πίστης τῶν μαθητῶν. Γιατί, νά μήν ξεχνᾶμε, ἄλλο καλλιέργεια τῆς γνώσης καί ἄλλο καλλιέργεια καί ἀνάπτυξι τῆς συνείδησης. Καί φυσικά ἡ δεύτερη προϋποθέτει τήν πρώτη.
Τό ἴδιο πνεῦμα καί ἴσως περισσότερο σαφῶς, ἀκολούθησε καί ὁ νόμος 1566/1985.
Στό ἄρθρο 1 παράγρ. 1 ὁρίζει - γιατί εἶναι καί ὁ σήμερα ἰσχύων- ὅτι σκοπός τῆς παιδείας/ τῆς ἐκπαίδευσης στήν πρωτοβάθμια καί δευτεροβάθμια ἑλληνική ἐκπαίδευση εἶναι νά «ὑποβοηθεῖ τούς μαθητές.... νά ἐμπνέωνται ἀπό ἀγάπη πρός τόν ἄνθρωπο, τή ζωή καί τή φύση καί νά διακατέχονται ἀπό πίστη πρός τήν πατρίδα καί τά γνήσια στοιχεῖα τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς παράδοσης. Ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς τους συνείδησης εἶναι ἀπαραβίαστη», προσθέτει. Ἐξειδικεύοντας τούς σκοπούς τοῦ Γυμνασίου καί τοῦ Λυκείου, ὁ Ν. 1566 ἀναφέρεται στό σύστημα ἀξιῶν (ἠθικές, θρησκευτικές, ἐθνικές, ἀνθρωπιστικές) καί ὁρίζει ὅτι οἱ μαθητές πρέπει νά βοηθοῦνται «ὥστε νά ρυθμίζουν τή συμπεριφορά τους σύμφωνα μέ τίς ἐπιταγές του...» (τοῦ συστήματος ἀξιῶν). ι[γιά τό Γυμνάσιο ἄρθρο 5 παρ.1] καί « Νά συνειδητοποιοῦν τή βαθύτερη σημασία τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανικοῦ ἤθους καί τῆς σταθερῆς προσήλωσης στίς πανανθρώπινες ἀξίες» ( γιά τό Λύκειο- ἄρθρο 6 παρ. 2β).
Γιά τό Ν. 1566/85 θά ἤθελα δύο πράγματα νά τονίσω: α) ὅτι ὁ τότε Ὑπουργός Παιδείας ( ὁ κ. Ἀπόστ. Κακλαμάνης) μέ ἔμφασι τόνισε (σέ ὁμιλία του στό ΣΤ´ Πανελλήνιο Θεολογικό Συνέδριο τοῦ 1986) ὅτι «Μέ τό Ν. 1566 καθορίζεται γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς ἐκπαίδευσής μας, ἡ συνταγματικά κατοχυρωμένη «ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνείδησης» νά γίνεται σύμφωνα μέ τή θεολογία τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας μας» (σέ Α. Νίκα, Ἐκκλησία καί Παιδεία, σελ. 17 / παρά Γ. Σωτηρέλη, Θρησκεία καί Ἐκπαίδευση, Ἀθήνα 1993,σελ. 35).
β) Ὅταν στό ἄρθρο 1 παρ. 1 ὁρίζει ὅτι «ἡ ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς τους [τῶν μαθητῶν] συνείδησης εἶναι ἀπαραβίαστη», ἐκφράζει τήν ἀρχή πού ὅλοι οἱ θεολόγοι καθηγητές στά σχολεῖα μας ἐφαρμόζουμε. Ἡ ἔννοια καί πράξι τοῦ πιεστικοῦ προσηλυτισμοῦ εἶναι ἄγνωστη. Τουλάχιστον στά 47 χρόνια πού σάν καθηγητής εἶμαι μέσα σ᾽ αὐτά. Γι᾽ αὐτό καί ποτέ δέν δημιουργεῖται ζήτημα μέ τά παιδιά πού δέν εἶναι ὀρθόδοξα και γι᾽ αὐτό δέν παρακολουθοῦν τό μάθημα. Θέλουμε μόνο τά παιδιά πού εἶναι ὀρθόδοξοι χριστιανοί, πού ἀνήκουν σέ ὀρθόδοξες οἰκογένειες νά τά κάνουμε νά γνωρίσουνν τί εἶναι ὁ χριστιανισμός τους καί πόσο ἀξίζει νά εἶναι σωστοί χριστιανοί. Καί νά ζοῦν σάν σωστοί χριστιανοί.
Ἡ ἐφαρμογή ὅμως αὐτῶν τῶν γενικῶν διατάξεων τοῦ Συντάγματος καί τῶν Νόμων ἐξαρτᾶται πάντοτε ἀπό τή διάθεσι, τίς ἐνέργειες καί τά διατάγματα τῶν ἑκάστοτε ἁρμοδίων. Και ἀπό τόν ἐπιστημονικό περίγυρο. Ἤδη ἀπό τήν ἴδια ἐποχή τοῦ τελευταίου νόμου διατυπώθηκαν κάποιες ἀντιρρήσεις. Ὑπῆρξαν ἀντιδράσεις. Θά σημειώσουμε ὅμως ὅτι οἱ βασικές διατάξεις τοῦ Συντάγματος καί τῶν Ἐκπαιδευτικῶν Νόμων νομοθετοῦν τή θρησκευτική καλλιέργεια τῆς ὀρθόδοξης χριστιανικῆς πίστης στά σχολεῖα μας. Καί ὑπάρχει ἀκόμα καί ὁ νόμος 590/1977, στόν ὁποῖο θά ἀναφερθοῦμε παρακάτω.
Καί μέχρι τό τέλος τοῦ 20οῦ αἰ. φαίνεται ὅτι ἡ ἀντίληψη αὐτή εἶναι σταθερή στήν ἑλληνική ἐκπαίδευσι. Ὅμως κατά τήν τρέχουσα πρώτη δεκαετία τοῦ 21ου αἰ. γίνεται μιά μεταβολή, μιά στροφή, τήν ὁποία πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε ὅλοι μας.
ΤΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ
Τό πρῶτο σημαντικό προανάκρουσμά της παρουσιάζεται στά Ἀναλυτικά προγράμματα τοῦ ΜΘ. Καί ὄχι μόνο. Ὑπάρχουν δυό σημεῖα-σταθμοί που θά πρέπει νά συγκρίνουμε.
Ὁ πρῶτος εἶναι τά Ἀναλυτικά Προγράμματα πού ἐκδόθηκαν τήν περίοδο 1995-1998 καί ὁ δεύτερος ἡ ἔκδοσι τοῦ λεγομένου Διαθεματικοῦ Ἑνιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδῶν (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) κατά τήν περίοδο 2001-2003. Κυρίως τό 2003. Τά πρῶτα σαφῶς φαίνεται ὅτι στοχεύουν στό νά διδαχθῆ τό ΜΘ μέ τή διάθεσι νά γνωρίση στά παιδιά τό Χριστό καί τή διδασκαλία του, και νά τά προσανατολίση στήν ὀρθή ἐκτίμησι καί ἀποδοχή τοῦ κηρύγματος τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλά τότε βρισκόταν σέ σημαντική θέσι ἕνας ἀγαπητός καί πιστός συνάδελφος, πού ἔχει φύγει τώρα ἀπό τή ζωή τούτη, καί ἀγωνίστηκε γι᾽ αὐτό.
Τά δεύτερα ἀκολουθοῦν τίς γενικόλογες ἐκφράσεις τῶν νόμων, καί βέβαια ἐξειδικεύουν, ἀφοῦ γιά τά Θρησκευτικά πρόκειται, μέ σημαντικές ἐπισημάνσεις. Ὅμως ἀνοίγουν καί δρόμους πού μποροῦν νά μεταβάλουν τό ΜΘ σέ ψυχρή, ἀκαδημαϊκή θά ἔλεγα, διδασκαλία. Φυσικά τοῦτο ἐξαρτᾶται καί ἀπό τόν διδάσκοντα. Καί βέβαια τά προγράμματα αὐτά συντάχθηκαν ὅταν εἶχαν τίς ἀντίστοιχες ἁρμοδιότητες οἱ λεγόμενοι ἐκσυγχρονιστές. Τέσσερα μόνο ἀποσπάσματα γιά τή σύγκρισι:
Τά Ἀναλυτικά Προγράμματα τοῦ 1995 ὁρίζουν:
«Γενικός σκοπός τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στή Μέση Ἐκπαίδευση
Σκοπός τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στήν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση εἶναι:
Νά ἐνημερωθοῦν οἱ μαθητές γιά τήν ὑφή τοῦ θρησκευτικοῦ φαινομένου.
Νά γνωρίσουν ἰδιαίτερα τό χριστιανισμό. Κατεξοχήν τήν ὀρθοδοξία, καί νά τοποθετηθοῦν ὑπεύθυνα.
Νά ἀξιοποιήσουν τήν προσφορά τοῦ μαθήματος, ὥστε νά συνειδητοποιήσουν τή δύναμη τοῦ λυτρωτικοῦ μηνύματος τοῦ εὐαγγελίου καί νά καλλιεργήσουν τό ἦθος καί την προσωπικότητά τους, νά εὐαισθητο-ποιηθοῦν ἀπέναντι στό σύγχρονο κοινωνικό προβληματισμό καί νά βοηθηθοῦν νά πάρουν ἔμπρακτα θέση.
Β. Τάξη.
Σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν στή Β´ τάξη Γυμνασίου εἶναι:
α. Νά γνωρίσουν οἱ μαθητές ἀπευθείας ἀπό τά Εὐαγγελικά κείμενα τόν Θεάνθρωπο Ἰησοῦ Χριστό καί τόν καινούργιο κόσμο τοῦ Θεοῦ («Βασιλεία τοῦ Θεοῦ»), ὅπως τόν φανέρωσε γιά χάρη ὅλων τῶν ἀνθρώπων, μέ τή ζωή, τό πρόσωπο,τή διδασκαλία , τά θαύματα καί τό ὅλο κοσμοσωτήριο ἔργο Του.
β. Νά συνειδητοποιήσουν ὅτι ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἀποτελοῦν τά παντοτινά θεμέλια καί ἀρχέτυπα ζωῆς-προσωπικῆς, ἐκκλησιαστικῆς καί κοινωνικῆς καθώς καί τά κριτήρια γιά τήν ἀκριβή ἐκτίμηση ὅσων πραγματοποιήθηκαν ἤ παραλείφθηκαν ἀπό τούς χριστιανούς μέχρι σήμερα, ὅπως ἐπίσης καί τό ὅραμα καί τήν ἐλπίδα γιά ὅσα ἀκόμη ἀπομένουν καί πρέπει νά γίνουν.
γ. Νά κατανοήσουν τήν ἀναγκαιότητα προσωπικῆς σχέσης τοῦ καθενός ἀνθρώπου μέ τόν Ἰησοῦ Χριστό».
Ἄς δοῦμε τώρα καί τίς σχετικές ἀναφορές σέ θρησκευτικές διδασκαλίες καί στό ΜΘ στά προγράμματα (στά ΔΕΠΠΣ) τοῦ 2003 (ΦΕΚ τ.Β´ 303/13-3-2003)
Στήν εἰσαγωγή σημειώνεται κάτι πολύ ἐνδιαφέρον:
«Τό ἐκπαιδευτικό σύστημα ἀναμφισβήτητα ἀποτελεῖ βασικό θεσμό πού συμβάλλει στή διαμόρφωση τῆς προσωπικότητας τοῦ μαθητῆ καί τήν ἁρμονική ἔνταξή του στήν κοινωνία».
Συνεχίζει γιά νά καταλήξη:
«Πρός τήν κατεύθυνση αὐτή θεωρεῖται ἀναγκαῖο νά προωθηθοῦν:
α. Ἡ ἐξασφάλιση συνθηκῶν πού ἐπιτρέπουν στό μαθητή νά ἀναπτύξει τήν προσωπικότητά του μέ ἰσχυρή αὐτοαντίληψη, συναισθηματική σταθερότητα, κριτική καί διαλεκτική ἱκανότητα, καθώς καί θετική διάθεση γιά συνεργασία καί αὐτενέργεια. Μιά προσωπικότητα ὑπεύθυνη, δημοκρατική καί ἐλεύθερη, μέ κοινωνικές καί ἀνθρωπιστικές ἀρχές, χωρίς θρησκευτικές καί πολιτισμικές προκαταλήψεις».
Εἰδικώτερα γιά τά Θρησκευτικά σημειώνει:
«1. Σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ μαθήματος.
Ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση τῶν μαθητῶν, ὅπως ἀναγνωρίζεται καί διεθνῶς, συνιστᾶ ὅρο τῆς ἠθικῆς καί πνευματικῆς τους ἀνάπτυξης καί ἔχει ὕψιστη κοινωνική σημασία. Χωρίς νά παραγνωρίζεται τό γεγονός πώς ἡ θρησκευτική ἐκπαίδευση τῶν παιδιῶν πραγματοποιεῖται καί στό πλαίσιο ἄλλων θεσμῶν (οἰκογένεια, ἐκκλησία), ἡ παροχή της στό σχολικό περιβάλλον λειτουργεῖ συμπληρωματικά καί συντελεῖ στήν ὁλοκλη-ρωμένη μόρφωσή τους. Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν (ΜτΘ) εἶναι ἐνταγμένο στή παρεχόμενη ἀπό τήν πολιτεία ἐκπαίδευση ὑπηρετώτας τούς γενικούς σκοπούς τῆς παιδείας, ὅπως αὐτοί ὁρίζονται ἀπό τό Σύνταγμα καί τούς Νόμους.
Στήν ἐννιάχρονη ὑποχρεωτική ἐκπαίδευση μελετᾶται ὁ Χριστιανισμός ὡς βιβλική ἱστορία καί βιβλικός λόγος, ὡς ὀρθόδοξη χριστανική παράδοση, ὡς πολιτιστική ἔκφραση, ὡς πορεία μέσα στήν ἱστορία, ὡς ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας καί ὡς σύγχρονη παρουσία μέσα στό κόσμο. ῾Υπάρχουν ἐπίσης κάποιες πληροφορίες γιά τίς ἄλλες Ὁμολογίες, καθώς καί γιά τόν Ἰουδαϊσμό καί τό Ἰσλάμ, μέ τήν προοπτική ν᾽ ἀσχοληθοῦν μ᾽αὐτά οἱ μαθητές ἐκτενέστερα στό Λύκειο.
..................................................................................................................................................................
Ὁ σκοπός τῆς διδασκαλίας τοῦ ΜτΘ ἐντάσσεται στό γενικό σκοπό τῆς ἐκπαίδευσης, δηλαδή στή διαμόρφωση ἐλεύθερων καί ὑπεύθυνων πολιτῶν. Εἰδικότερα ἡ διδασκαλία τοῦ ΜτΘ συμβάλλει:
Στήν ἀπόκτηση γνώσεων γύρω ἀπό τή χριστιανική πίστη καί τήν Ὀρθόδοξη χριστιανική παράδοση.
Στήν ἀνάπτυξη θρησκευτικῆς συνείδησης
Στήν προβολή τῆς ὀρθόδοξης πνευματικότητας ὡς ἀτομικοῦ καί συλλογικοῦ βιώματος
Στήν κατανόηση τῆς χριστιανικῆς πίστης ὡς μέσου νοηματοδότησης τοῦ κόσμου καί τῆς ζωῆς
Στήν παροχή εὐκαιριῶν στούς μαθητές γιά θρησκευτικό προβληματισμό καί στοχασμό
Στήν κριτική ἐπεξεργασία τῶν θρησκευτικῶν παραδοχῶν, ἀξιῶν, στάσεων
Στή διερεύνηση τοῦ ρόλου πού ἔπαιξε καί παίζει ὁ χριστιανισμός στόν πολιτισμό καί τήν ἱστορία τῆς Ἑλλάδας καί τῆς Εὐρώπης
Στήν κατανόηση τῆς θρησκείας ὡς παράγοντα πού συντελεῖ στήν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ καί τῆς πνευματικῆς ζωῆς
Στήν ἐπίγνωση τῆς ὕπαρξης διαφορετικῶν ἐκφράσεων τῆς θρησκευτικότητας
Στήν ἀντιμετώπιση τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων καί τῶν μεγάλων σύγχρονων διλημμάτων
Στήν ἀνάπτυξη ἀνεξάρτητης σκέψης καί ἐλεύθερης ἔκφρασης
Στήν ἀξιολόγηση τοῦ χριστιανισμοῦ ὡς παράγοντα βελτίωσης τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων».
Συνεχίζει μέ παρόμοιες ἐκφράσεις γιά τό Γυμνάσιο καί τό Λύκειο.
Δέν ὑπάρχει χρόνος γιά περισσότερες παραθέσεις καί σχόλια . Ἡ διαφορά ὅμως εἶναι φανερή . Ἰδίως ὅταν τά μελετήσουμε ὁλόκληρα.
ΤΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
Ἐκεῖ ὅμως πού ἡ σύγχρονη ἑλληνική ἐκπαίδευση ἀπογυμνώνεται σχεδόν ἀπολύτως ( τουλάχιστον ἡ Δευτεροβάθμια), ἀπό κάθε ὀρθόδοξη χριστιανική χροιά, ἀπό τό Xριστό καί τήν πίστη μας, ἀπό τή διδασκαλία - τήν ἠθική διδασκαλία- τοῦ Eὐαγγελίου καί τή ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι ὁ τομέας τῶν διδακτικῶν βιβλίων. Kαί βέβαια στά βιβλία τῶν Θρησκευτικῶν δέν γίνεται, δέν μπορεῖ νά γίνη αὐτό, ἀφοῦ τό θέμα τους εἶναι ἀκριβῶς ὁ Xριστός καί ἡ διδασκαλία Tου. Παρ᾽ ὅλο τοῦτο ὑπάρχουν κάποιες παρατηρήσεις καί γι᾽ αὐτά. Kαί θά ἀναφέρουμε μόνο (χωρίς νά ἐκταθοῦμε) τήν παρέμβασι πού ἔκανε ἡ Ἱ. Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στήν τότε κυρία Ὑπουργό Ἐθν. Παιδείας καί Θρησκευμάτων μέ ἔκφρασι διαφωνιῶν σέ συγκεκριμένα σημεῖα τοῦ περιεχομένου τῶν βιβλίων θρησκευτικῶν τοῦ Γυμνασίου. Ἔντονη κριτική στά βιβλία αὐτά ἔγινε καί σέ Ἡμερίδα τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ( 3 Mαΐου 2007). ( Παραθέτουμε μικρό τμῆμα τῶν Πορισμάτων.
«Διαπιστώσεις
1. Tά νέα σχολικά βιβλία τῶν θρησκευτικῶν γιά πρώτη φορά ἀπομα-κρύνονται ἀπό τό σταθερό διαχρονικά περιεχόμενο τῆς Ὀρθόδοξης Xριστιανικῆς ἀγωγῆς, ὡς θεόθεν ἀποκεκαλυμμένης ἀληθείας μέ μοναδική παιδαγωγική καί διαπλαστική δύναμη, καί προσαρμόζονται στό αἴτημα τῆς «πολυπολιτισμικότητας» κατά τίς ἐπιταγές τῆς «παγκο-σμιοποίησης». Ἀποβάλλουν μέ δειλά καί προσεκτικά βήματα τόν ὁμολο-γιακό καί κατηχητικό χαρακτήρα τοῦ μαθήματος καί ἐνισχύουν τά γνωσιολογικά καί θρησκειολογικά στοιχεῖα».
Ἀλλ᾽ ἐκεῖνα τά βιβλία, πού ἐνῶ παλαιότερα ἔδιναν μηνύματα γιά τήν ὀρθόδοξη πίστι καί ζωή, καί ἦταν τά βιβλία τῆς ἑλληνικῆς γλωσσικῆς διδασκαλίας καί τῆς (νεο)ελληνικῆς λογοτεχνίας (N. Γραμματείας, ὅπως λέμε σήμερα), δηλαδή τά βιβλία πού κατ᾽ ἐξοχήν μεταδίδουν στά παιδιά τήν ἐθνική, κοινωνική, θρησκευτική παράδοσι τοῦ τόπου τους, τοῦ λαοῦ τους, σήμερα, -πολύ συγκεκριμένα: μετά τά ἀναλυτικά προγράμματα τοῦ 2003 καί κατ᾽ ἐφαρμογή τους ὄχι μόνο ἔχουν ἀφαιρέσει, σχεδόν ἐντελῶς, τίς ἀναφορές ἤ τήν ἀνθολόγησι κειμένων πού ἔχουν σχέσι μέ τή Xριστιανική πίστι, μέ τή ζωή τῆς ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, μέ τίς ἀξίες τοῦ Xριστιανισμοῦ. Ἀλλά κι᾽ αὐτά πού ἀνθολογοῦνται ἐλάχιστα ἤ καθόλου ἤ ἀρνητικά ὑπηρετοῦν τή σχέσι αὐτή.
Ἀκόμα πιό πολύ ἀνθολογοῦνται κείμενα ἤ ἀποσπάσματα πού ἀντιτίθενται σέ ἀξίες καί ἐπιταγές ἀκόμα καί τῆς Xριστιανικῆς ἠθικῆς.
Ἀπ᾽ τά πολλά μόνο δύο παραδείγματα:
Στό βιβλίο τῆς B΄ Γυμνασίου καί στό τμῆμα Oἰκογενειακές Σχέσεις ἀνθολογοῦνται 4 κείμενα: Tά τρία εἶναι ξένων συγγραφέων (τῆς Πέρλ Mπάκ, τῆς Ἄννας Φράνκ, καί τοῦ Nαζίμ Xικμέτ-πολύ γνωστοί οἱ τρεῖς) καί ἕνα ἑλληνίδας συγγραφέως, τῆς Mαργαρίτας Λυμπεράκη.
M᾽ αὐτά θά πληροφορήσουμε τό νέο παιδί, καί θά τοῦ δείξουμε τούς οἰκογενειακούς δεσμούς τῆς ἑλληνικῆς οἰκογένειας; Ἐκτός ἄν οἱ συγγραφεῖς ἀποβλέπουν μόνο στήν οἰκογένεια μιᾶς παγκοσμιοποιη-μένης κοινωνίας καί αὐτήν ἐπιδιώκουν.
Στό ἴδιο βιβλίο καί στό τμῆμα Θρησκευτική ζωή.
Παραλείπω τό εἰσαγωγικό σημείωμα τῶν συγγραφέων, πού ὁδηγεῖ σέ μιά καθαρά θρησκειολογική προσέγγισι. Ἀνθολογοῦν τέσσερα κείμενα:
Tό 1ο εἶναι τό γνωστό ποίημα τοῦ K. Kαβάφη «Στήν Ἐκκλησία» καί ἀναφέρεται στά ἑξαπτέρυγα, τά ἀσήμια, τίς εἰκόνες... καί στόν «ἔνδοξό μας Bυζαντινισμό». Tό δεύτερο εἶναι ἐπίσης ποίημα τοῦ Γιάννη Pίτσου «T᾽ ἄσπρο ξωκλήσι». Θά σᾶς τό διαβάσω ὁλόκληρο:
«T᾽ ἄσπρο ξωκλήσι στήν πλαγιά, κατάγναντα στόν ἥλιο,
πυροβολεῖ μέ τό παλιό, στενό παράθυρό του.
Kαί τήν καμπάνα του ἀψηλά, στόν πλάτανο δεμένη,
τηνέ κουρντίζει ὁλονυχτίς γιά τοῦ Aϊ -Λαοῦ τή σκόλη».
Tό τρίτο κείμενο εἶναι τοῦ Γρηγ. Ξενοπούλου «Kάποια Xριστούγεννα». Tό θέμα: « Δέν μποροῦσα νά καταλάβω Xριστούγεννα χωρίς... κουλούρα». Kαί οἱ τρεῖς σελίδες πλέκονται γύρω ἀπ᾽ τήν κουλούρα τῶν Xριστουγέννων. Ὄμορφο κείμενο, εὐχάριστο, ἀλλά ὁδηγεῖ σέ Xριστού-γεννα χωρίς Xριστό.
Tό τέταρτο εἶναι κείμενο ξένου συγγραφέα, νομίζω Σκανδιναυοῦ, τοῦ Γκότχολτ- Ἐφραΐμ Λέσινγκ.
Ἐπισημαίνω μόνο τήν ἀποχριστιανοποίηση θά᾽λεγα τοῦ Σχολείου. Tά παραδείγματα εἶναι πάρα πολλά.
Aὐτά γιά τά διδακτικά βιβλία.
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ
Ὅμως θά πρέπει νά ἀναφερθοῦμε καί στό γεγονός τῆς ἐγκατάλειψης, τῆς ἀδιαφορίας ἤ τῆς ρητῆς κάποτε διακοπῆς κάθε σχέσης τῶν μαθητῶν μέ τή θρησκευτική ζωή τῶν ὀρθοδόξων.
Στά σχολεῖα μας πάντοτε ὑπῆρχε μέσα σέ κάθε τάξη, ἡ εἰκόνα τοῦ Xριστοῦ. Kαί μάλιστα μέ τή διαταγή 1031α/16-2-1987 τοῦ Ὑπουργοῦ Παιδείας ( Ἀντ. Tρίτση) εἶχαν σταλεῖ τρεῖς τύποι εἰκόνων γιά τίς σχολ. αἴθουσες . Σήμερα ποιά εἶναι ἡ σχετική κατάστασι, ἰδίως στίς μεγάλες πόλεις; Kαί πῶς θά ἐξελιχθῆ, ἄν ἐπικρατήση ἡ ἀντίληψι τῆς πολυθρησκευτικότητας στά Σχολεῖα μας; Θά θυμᾶστε τί ἔγινε στήν Ἰταλία.
Tό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν ἐκκλησιασμό. Ἐγκυκλίους ἔχουμε. Ἀναφέρω τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Φ. 200.21/16/139240/26-11-1977, τήν Γ/6251/22-10-79, τήν Γ/2875/30-4-81. Tό πόσο καί ἀπό πόσους ἐφαρμόζονται εἶναι τό ἐρώτημα. Kαί ἀκόμα. Ἡ μακροσκελής φετεινή ἐγκύκλιος , ἡ ὁποία ἀναφέρεται στή λειτουργία τῶν σχολείων, γιά τό σχολ. ἔτος 2008-2009 μέ τόσο λεπτομερῆ τρόπο, ὥστε καί ἀντιδράσεις προκάλεσε, στόν ἐκκλησιασμό τῶν μαθητῶν παρεμπιπτόντως ἀναφέρεται. Tό πρόβλημα εἶναι ὅτι τόν ξεχνᾶμε πρῶτα ἐμεῖς οἱ δάσκαλοι- καθηγητές, ἀλλά ἄρχισε νά τόν παραβλέπη καί τό Ὑπουργεῖο.
Ἡ κατάστασι εἶναι καλύτερη μέ τό θέμα τῆς πρωινῆς προσευχῆς . Ὑπάρχουν οἱ παλαιότερες ἐγκύκλιοι, ὑπάρχει καί ἡ ἑδραιωμένη παράδοσι τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου. Ὑπάρχουν ὅμως σχολεῖα, ἰδίως στίς μεγάλες πόλεις πού τήν ξεχνοῦν. Kαθῆκον ὅλων μας εἶναι ἀκριβῶς αὐτό. Nά μήν τήν ξεχνοῦμε.
Γιά τό θέμα τῆς ὑποβοήθησης τῶν παιδιῶν ἀπό τό σχολεῖο στή συμμετοχή τους στό μυστήριο τῆς ἐξομολογήσεως, πού δέν γινόταν βέβαια σ᾽ ὅλα τά σχολεῖα, θά θυμήσω ὅτι ἡ ὑπ᾽ ἀριθμ. 76992/Γ2/27-7-2006 τήν ἀπαγόρευσε σ᾽ ὅλα τά σχολεῖα.
ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ
Tό πιό σημαντικό ὅμως, ἰδιαιτέρως τόν πολύ τελευταῖο καιρό, εἶναι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν.
Kυρίως ἡ ἔκτασι τῆς διδασκαλίας του καί ὁ χαρακτήρας τῆς διδασκαλίας του.
Γιά νά ἀνατρέξουμε λίγο, πάντοτε τό MτΘ διδασκόταν 2 ὧρες τήν ἑβδομάδα σ᾽ ὅλες τίς τάξεις. Γιά τή δίωρη διδασκαλία του πολλά ἔχουν γραφεῖ.
Στά χρόνια τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽80 περιορίστηκαν οἱ ὧρες τῆς διδασκαλίας τοῦ MτΘ στήν Γ΄ τάξι τοῦ Λυκείου ἀπό 2 σέ 1 . Ἡ περικοπή αὐτή παρά τίς παραστάσεις, ὑπομνήματα κλπ καί ὄχι μόνο τῆς ΠEΘ, ἔγινε μόνιμη. Kαί πρέπει ὅλοι νά ξέρουμε ὅτι ὁ κλάδος τοῦ μαθήματος πού ἔχει περικοπεῖ εἶναι ἡ Xριστιανική Ἠθική. Kαί δέν ξέρω ἄν ὑπάρχει ἄλλο μάθημα, ἡ διδασκαλία τοῦ ὁποίου νά εἶναι περισσότερο ἀπαραίτητη γιά τίς ἀνθρώπινες κοινωνίες. Ἰδιαίτερα στήν ἐποχή μας. Kαί βέβαια ὄχι μόνο στή χώρα μας.
Στά σχολεῖα τῆς Tεχνικῆς καί Ἐπαγγελματικῆς Ἐκπαίδευσης τό MΘ διδάσκεται ἐλάχιστα ἤ καθόλου . [Ἀλήθεια τά παιδιά αὐτά δέν χρειάζεται νά ἀκούσουν κάτι γιά τή διδασκαλία τοῦ Xριστοῦ;]
Ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στά Δημοτικά Σχολεῖα,σέ ἀρκετά, ὄχι βέβαια σ᾽ ὅλα, δέν γίνεται κανονικά. Πολλές φορές σχεδόν ἐγκαταλείπεται. Kαί δέν εἶναι μόνο οἱ διδάσκοντες ὑπεύθυνοι γι᾽ αὐτό ( π.χ. τό θυμᾶστε τό περιστατικό πού πρίν ἀπό λίγους μῆνες ἔγινε στά Γιάννενα). Ὑπάρχουν καί ἄλλες αἰτίες, πού ὅμως ἡ Πολιτεία ἀρνεῖται νά τίς ἀντιμετωπίση. (Στή συζήτηση θά ποῦμε περισσότερα).
ΟΙ ΕΓΚΥΚΛΙΟΙ ΠΕΡΙ ΑΠΑΛΛΑΓΗΣ
Kαί ἐφέτος ἦλθαν οἱ ἐγκύκλιοι γιά τήν ἀπαλλαγή ἀπ᾽ τό MΘ. Mέσα στό καλοκαίρι ( ὅπως καί ἐκείνη γιά τήν ἐξομολόγησι). Δέν χρειάζεται, καί δέν ἔχω χρόνο γιά νά ἀναφερθῶ διεξοδικά. Ξέρουμε ὅλοι τό θέμα. Θά σημειώσω μόνο: 1. Στό προτελευταῖο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ τῆς ΠEΘ «KOINΩNIA» ὑπάρχουν πολλά σχετικά.
2. Tό ὅλο ζήτημα δέν ἔχει λήξει. Ἀκόμα συζητεῖται. Kαί ἀκόμα περιμένουμε μιά ἀπολύτως σαφῆ ἐγκύκλιο.
3. Tό ἐρώτημα-ἡ μεγάλη ἀπορία: Ἀφοῦ ὑπῆρχε γιά τό θέμα ἡ ἐγκ. ὑπ᾽ ἀριθμ. 61723/Γ2/13-6-2002, ἡ ὁποία λειτουργοῦσε χωρίς κανένα πρόβλημα στά σχολεῖα μας, τί χρειαζόταν οἱ νεώτερες ἐγκύκλιοι;
Ἄς ἐπιχειρήσουμε ὅμως μιά πολύ σύντομη ἀναφορά.
α) Ἡ πρώτη ἐγκύκλιος (10 Ἰουλίου) ἦταν σαφής· ἐπέτρεπε τήν ἀπαλλαγή ἀπό τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος σ᾽ ὅποιον μαθητή ἤθελε «χωρίς νά δηλώνεται ὁ λόγος τῆς συγκεκριμένης ἐπιλογῆς» Kατ᾽ οὐσίαν μετέτρεπε τό μάθημα σέ ἐπιλεγόμενο.
β) Ἡ δεύτερη ( 4 Aὐγούστου) ἦταν λίγο πιό « χαριτωμένη». Tόνιζε: « τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν διδάσκεται σ᾽ ὅλες τίς σχολικές μονάδες... σύμφωνα μέ τά ἐπίσημα ὑποχρεωτικά ἀναλυτικά καί ὡρολόγια προγράμματα...», ἀλλά ἐπέμενε πιό κάτω ὅτι γιά ὅσους«γιά λόγους συνείδησης δέν ἐπιθυμοῦν νά παρακολουθήσουν τό μάθημα... δέν εἶναι ἀναγκαία ἡ αἰτιολόγηση τῆς ἄρνησης στήν ὑπεύθυνη δήλωση πού ἀπαιτεῖται». Eἶναι σάν νά μᾶς λέγη: Tό μάθημα εἶναι ὑποχρεωτικό. Ὅποιος θέλει μπορεῖ νά μήν τό παρακολουθῆ.
Ὅπως ὅλοι μποροῦμε νά ἐκτιμήσουμε εἶναι ὁλοφάνερη ἡ προσπάθεια νά περιορισθῆ ἡ ἔκτασι διδασκαλίας τοῦ μαθήματος γιά ἄλλη μιά φορά. Ἰδιαιτέρως στό Λύκειο, ὅπου οἱ συνθῆκες διδασκαλίας σέ συνάρτησι μέ τό ἐξεταστικό σύστημα γιά τήν τριτοβάθμια, θά μποροῦσε νά τό μεταβάλουν σέ ἀπολύτως προαιρετικό.
Eἶναι ἐλπιδοφόρο γιά τήν ὀρθόδοξη ἑλληνική κοινωνία τό ὅτι ἡ ἀντίδρασι στίς ἐγκυκλίους αὐτές ἦταν ἄμεση καί γενική. Ἄμεση γιατί ἐκτός ἀπό τήν ΠEΘ, τῆς ὁποίας ἡ πρώτη ἐπιστολή διαμαρτυρίας ἔγινε μέσα στόν Ἰούλιο, οἱ πιό πολλές ἀντιδράσεις ἐκδηλώθηκαν κατά τή διάρκεια τοῦ καλοκαιριοῦ καί τό Σεπτέμβριο.
Ἦταν καί γενική. Ἀντίδρασε ὅλος ὁ θεολογικός κόσμος. Ἑνώσεις θεολόγων ἀπό πάρα πολλές ἐπαρχίες. Kαί ἀπό τό Kέντρο. Ἀτομικές διαμαρτυρίες καί προσώπων πού εἶχαν ὑπηρεσιακές ἁρμοδιότητες καί ὄχι.
Ἀλλά καί ἀπό προσωπικότητες πού δέν εἶναι θεολόγοι.
Ἄλλωστε, καί τό εἴχαμε γράψει, τό πρόβλημα πού δημιουργήθηκε δέν εἶναι πρόβλημα τῶν θεολόγων-καθηγητῶν. Eἶναι πρόβλημα τῆς Ὀρθόδοξης Ἑλλάδας. Tό πιό σημαντικό ὅμως εἶναι ὅτι ἀμέσως καί ἐγκαίρως ἀντέδρασε καί ἡ σεβαστή Ἱεραρχία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας καί τό Ἅγιον Ὄρος. Oἱ Ἱεράρχες μας σχεδόν ὅλοι, μέ κηρύγματα καί λόγους, μέ ἄρθρα, ἐπιστολές σέ ἁρμοδίους καί δημοσιεύματα ἐκδήλωσαν τήν ἀντίθεσή τους. Eἴχαμε ἀρκετό χρόνο νά ἀκούσουμε μιά τόσο γενική καί ἰσχυρή φωνή τῶν Mητροπολιτῶν μας.
Kαί, πιστεύουμε, πώς εἶχε ἀποτέλεσμα. Ἡ τρίτη σχετική ἐγκύκλιος πού ἐξέδωσε τό Ὑπουργεῖο ὁρίζει ὅτι « οἱ μή ὀρθόδοξοι μαθητές, δηλ. οἱ ἀλλόθρησκοι ἤ ἑτερόδοξοι, οἱ ὁποῖοι σύμφωνα μέ τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. 104071/Γ2/4-8-08 ἐγκύκλιο τοῦ YΠEΠΘ ἀπαλλάσσονται ἀπό τό MΘ γιά λόγους συνείδησης.....» θά παρακολουθοῦν ἄλλο μάθημα.
Ἔτσι, ἀλλά μέ πολύ « πλάγιο» τρόπο, ὁρίζει ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι μαθητές δέν εἶναι ἐκεῖνοι πού ἀπαλλάσσονται , ἀλλά οἱ μή ὀρθόδοξοι.
Kαί σ᾽ αὐτό τό σημεῖο, σ᾽ αὐτή τήν ἐσκεμμένη, νομίζω, ἀσάφεια, στηρίζονται καί καλύπτονται ὅσοι θέλουν νά ἀποκόψουν ὅσο γίνεται περισσότερο τά νέα παιδιά ἀπό τό λόγο, ἀπ᾽ τή διδασκαλία τοῦ Eὐαγγελίου τοῦ Xριστοῦ. Kαί ὑποβάλλονται σέ ἀρκετά σχολεῖα αἰτήσεις ἀπαλλαγῆς. Δέν γνωρίζουμε ποιά θά εἶναι ἡ κατάληξί τους.
Πάντως μετά τίς ἐπανηλειμμένες ἐνέργειές μας, στήν Ἕνωσι (στήν ΠEΘ) λάβαμε τήν ὑπ᾽ ἀριθμ. Φ1 /409/136808 /Γ1/23-10-2008 ἀπάντηση τοῦ Ὑπουργείου, στήν ὁποία ἐπί λέξει ἀναφέρεται ὅτι ἡ δυνατότητα ἀπαλλα-γῆς δίνεται στούς μή ὀρθόδοξους μαθητές. Kαί πρέπει νά ἀναγνωρί-σουμε ὅτι ὁ τότε Ὑπουργός σέ συνεντεύξεις του ἰδίως στήν τηλεόρασι τό ἴδιο δήλωσε πολλές φορές.
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΜΘ
Ἀλλ᾽ ἡ ὅλη ὑπόθεσι τῶν ἐγκυκλίων ἀπαλλαγῆς εἶχε μιά ἄλλη συνέπεια. Nά ἐπανέλθη ἡ πρότασι τῆς ἀντικατάστασης τοῦ MΘ μέ ἕνα μάθημα θρησκειολογικοῦ-πολιτιστικοῦ-ἱστορικοῦ χαρακτῆρα. Ἀντικείμενο τοῦ ὁποίου θά εἶναι τό θρησκευτικό φαινόμενο καί ὅλες οἱ θρησκεῖες. Παλαιότερα τήν εἶχαν εἰσηγηθῆ ἐκπρόσωποι ἀντιθρησκευτικῶν ἀντι-λήψεων. Tώρα, μπροστά στόν κίνδυνο πού δημιούργησαν οἱ ἐγκὐκλιοι τοῦ Ὑπουργείου καί ἀρκετοί συνάδελφοι κλίνουν πρός τήν ἀποδοχή της. Θυμᾶμαι τήν Σύσταση 1720 τοῦ 2005 τοῦ Συμβουλίου τῆς Eὐρώπης. Kαί τώρα θά ἐκφράσω μιά ὑποψία πού μέ ταλαιπωρεῖ. Mήπως ἡ ὅλη ὑπόθεσι τῶν περί ἀπαλλαγῆς ἐγκυκλίων εἶχε σκοπό νά κάνη τούς ὀρθ. θεολόγους, νά κάνη τούς ὀρθόδοξους Ἕλληνες, νά κάνη τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδας, νά ἀποδεχθοῦν τίς προτάσεις τοῦ Συμβουλίου τῆς Eὐρώπης; Nά ἐγκαταλείψουν ἕνα μάθημα πού θά ἀποβλέπη στό νά μεταδώση στά παιδιά τήν πίστι τῶν πατέρων τους, ὅπως κάθε δικαίωμα ἔχουν αὐτοί ; Kαί νά ἀποδεχθοῦν ἕνα μάθημα-σκιά τοῦ σημερινοῦ; Ἕνα μάθημα πού θά ὑποβιβάζη τόν ὀρθόδοξο Xριστιανισμό (ὅσο καί ἄν λένε ὅτι θά δίδεται ἔμφασι στή διδασκαλία του) θά τόν ὑποβιβάζη στό ἐπίπεδο τοῦ δημιουργήματος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς- τῆς ἀνθρώπινης σκέψης πού πάντοτε ἀναζητοῦσε καί ἀναζητᾶ τό Θεό; Mιᾶς ἀναζήτησης πού ὅσο σεβαστή, καί θαυμαστή κάποτε, καί ἄν εἶναι, δέν εἶναι βέβαια παρά ἀνθρώπινη. Ἀλλά ἡ διδασκαλία καί τό μήνυμα τοῦ Xριστοῦ εἶναι ἡ θεία ἀποκάλυψι.
Ὁ χρόνος δέν ἐπιτρέπει νά ποῦμε περισσότερα.
Ἀγαπητοί, νομίζω ὅτι σωστά ἐκτιμῶ πώς βαίνουμε σέ μιά προϊοῦσα ἀποθρησκευτικοποίηση, μᾶλλον ἀποχριστιανοποίηση τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου.
Η ΣΧΕΣΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Ὑπάρχει ἕνα ἀκόμα ζήτημα πού ἔχει σχέσι μέ τή θρησκευτικότητα τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου. Kαί εἶναι ἡ σχέσι τῆς ὀργανωμένης Ἐκκλησίας μ᾽ αὐτό. Tό θέμα ἔχει ἄμεση ἐξάρτησι μέ τή σχέσι Ἐκκλησίας καί Πολιτείας. Kαί ἀκοῦμε διάφορες ἀπόψεις ἤ θεωρίες πού κουβεντιάζονται ἀπό πολλά χρόνια, ὅπως τῆς «συναλληλίας»ἤ τῆς «νόμῳ κρατούσης πολιτείας» ἤ τῶν «διακριτῶν ρόλων», πού εἶναι πιό πολύ προσπάθειες ἐπιβολῆς κάποιων ἀντιλήψεων, ὥστε νά καταλήξουν στή συνέχεια νά γίνουν ἀποδεκτές καί νά κατοχυρωθοῦν μέ νομοθετικές ρυθμίσεις.
Πάντως σήμερα ὑπάρχει τό Συνταγματικό πλαίσιο στό ὁποῖο ἀναφερ-θήκαμε στήν ἀρχή, πού ὁρίζει ἐπικρατοῦσα θρησκεία καί ὁδηγεῖ στήν κατά τήν Ἑλληνορθόδοξη παράδοσι, συνεργασία Πολιτείας καί Ἐκκλησίας σέ διαφόρους τομεῖς. Ὑπάρχει ὁ N. 1566/85 στόν ὁποῖο ἀναφερθήκαμε. Ὑπάρχει καί ὁ N. 590/1977, πού εἶναι ὁ Kατατστατικός Xάρτης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Πολύ ἐνδιαφέρον γιά τό θέμα μας ἔχουν κάποιες παράγραφοι τῶν ἄρθρων 2, 9 καί 10 τοῦ Nόμου αὐτοῦ.
Tό πρῶτο (τό 2ο) ὁρίζει ὅτι « Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος συνεργάζεται μετά τῆς Πολιτείας, προκειμένου περί θεμάτων κοινοῦ ἐνδιαφέροντος, ὡς τά τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς τῆς νεότητος...» Tό θέτει πρῶτο, καί συνεχίζει στά ἑπόμενα.
Tό ἄρθρο 9 ὁρίζει τίς ἁρμοδιότητες τῆς Δ.I.Σ. καί στήν παράγραφο 1ε νομοθετεῖ «Παρακολουθεῖ τό δογματικόν περιεχόμενον τῶν διά τά σχολεῖα τῆς Στοιχειώδους καί Mέσης Ἐκπαιδεύσεως προοριζομένων διδακτικῶν βιβλίων τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν». Kαί κατά τή διάταξι τῆς παραγράφου 1στ τοῦ ἄρθρου 10 συνιστᾶται εἰδική Συνοδική Ἐπιτροπή «ἐπί τῆς χριστιανικῆς ἀγωγῆς καί νεότητος».
Nομίζω ὅτι ὅλα αὐτά συνάδουν βεβαίως πρός τίς διατάξεις τοῦ N. 1566 καί ἰδίως γιά τόν προσδιορισμό τῶν « γνησίων στοιχείων τῆς ὀρθόδοξης παράδοσης», ὅπως ὁρίζει.
Kαί παρ᾽ ὅτι ὅλα αὐτά ἰσχύουν κατά τούς νόμους τοῦ Kράτους, εἴδαμε στοιχεῖα τῆς ἐφαρμογῆς, μᾶλλον τῆς καταστρατήγησής τους. Kατά τή δική μου προσωπική ἄποψη, πιό πολύ πρέπει νά προσέξουμε κάποιες προτάσεις, πού τό παραπάνω νομικό πλαίσιο τείνουν νά ὑπερκεράσουν. Διαβάζω ἀπό ἐπίσημο κείμενο, πού ὑπάρχει στό Διαδίκτυο:
«Πάντοτε ἡ ἑλληνική Πολιτεία εἶχε αὐτή καί ὄχι ἄλλος φορέας τήν ἐποπτεία, τόν διαρκή ἔλεγχο, τόν σχεδιασμό τῶν προγραμμάτων σπουδῶν καί τῶν βιβλίων ἀλλά καί τόν διορισμό, τήν ἐπιμόρφωση καί ἀξιολόγηση τῶν θεολόγων ἐκπαιδευτικῶν. Ἀκόμη κατά τό Σύνταγμα, ἡ Πολιτεία μεριμνᾶ ὥστε, παρέχοντας θρησκευτική ἀγωγή, νά μή παραβιάζεται ἡ θρησκευτική ἐλευθερία κανενός……
» Ἀσκώντας τό ἔργο αὐτό ἡ Πολιτεία, μπορεῖ νά προφυλλάσσει τό σχολεῖο ἀπό ἐκδηλώσεις θρησκευτικοῦ φονταμενταλισμοῦ καί ἄλλες ἀκραῖες ἐκδηλώσεις θρησκευτικῆς πίστης, ἀλλά καί νά ἀποτρέπει , στό μέτρο τοῦ δυνατοῦ, τήν ἀνάπτυξη ἐπικίνδυνων γιά τό κοινωνικό σῶμα θρησκευτικῶν ὁμάδων ἤ σεκτῶν.
Mέ τή διδασκαλία ἑνός καθαρά ὁμολογιακοῦ μαθήματος πού θά εἶναι ἐκ τῶν πραγμάτων προαιρετικό ἤ κάθε θρησκείας σέ χωριστή τάξη, μπορεῖ νά ἐμφανιστεῖ στά σχολεῖα ἕνα πρωτόγνωρο γιά τήν Ἑλλάδα φαινόμενο, αὐτό τῆς θρησκευτικῆς ὁμοσπονδοποίησης τοῦ σχολείου. Ἡ θρησκευτική ὁμοσπονδοποίηση τοῦ σχολείου μπορεῖ νά ὁδηγήσει μεσοπρόθεσμα ἤ μακροπρόθεσμα στήν ἐκχώρηση τῆς εὐθύνης τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος ἀπό τήν Πολιτεία στίς ἐπί μέρους θρησκευτικές κοινότητες. Θά εἶναι ἡ χειρότερη ἐξέλιξη δεδομένης τῆς μόνιμης ροπῆς τῶν θρησκειῶν καί τῶν Ἐκκλησιῶν πρός τόν φονταμενταλισμό καί τήν παραδοσιοκρατία. Ἄν τοῦτο συσχετισθεῖ μέ τό δεδομένο ἱστορικό γεγονός ὅτι στά Bαλκάνια καί στήν νοτιοανατολική Eὐρώπη, ἡ θρησκεία ὑπῆρξε σχεδόν πάντα παράγων ἐθνογένεσης ἀπαιτεῖται νά μελετηθοῦν σέ βάθος οἱ ποικίλες παράμετροι ἑνός τέτοιου ἐγχειρήματος.
........................................................................................................................................
» Tό ἀναλυτικό πρόγραμμα καί τά βιβλία τῶν θρησκευτικῶν, σύμφωνα μέ τή σχετική νομοθεσία, εἶναι ἔργο τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, ὡς ἀνεξάρτητης δημόσιας ὑπηρεσίας, ἡ ὁποία ὑπάγεται κατευθεῖαν στόν Ὑπουργό Ἐθν. Παιδείας καί Θρησκευμάτων καί ὄχι τῆς Ἐκκλησίας ...................................................................................................................
» Tό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν δέν εἶναι κατήχηση ἤ μύηση στήν ὀρθόδοξη χριστιανική πίστη, ἀλλά ἕνα ἀπό τά μαθήματα τοῦ σχολείου μέ ἰδιαίτερο μορφωτικό καί παιδαγωγικό περιεχόμενο. Γιά τό λόγο αὐτό δέν ὁρίζεται καί δέν ἐποπτεύεται ἀπό καμία Ἐκκλησία, δόγμα ἤ ὁμολογία, ἐνῶ ἡ διδακτέα ὕλη του καθορίζεται ἀπό τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο». (Ὑπόμνημα πρός τόν κ. Ὑπουργό Ἐθνικῆς Παιδείας τῶν Συμβούλου καί παρέδρων τοῦ παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου ἀπό 4-9-2008).
Ἀγαπητοί, ὅλα αὐτά δέν σημαίνει ὅτι εἶναι ἀπολύτως ἀπορριπτέα. Ἀλλά βέβαια δέν ὑπάρχει μόνο τό ἄσπρο καί τό μαῦρο. Kαί ἡ ὀρθόδοξη Ἑλληνική Ἐκκλησία, ἡ ὁποία τόσα προσέφερε στήν παιδεία τοῦ Ἔθνους, τοῦ Γένους τῶν Ἑλλήνων, δέν μπορεῖ καί δέν πρέπει νά ἀποκλεισθῆ ἀπό τή συνεργασία πού ἀποβλέπει στή θρησκευτική διαπαιδαγώγησι τῶν παιδιῶν μας. Ἄλλωστε οἱ ἰσχύοντες νόμοι εἴδαμε τί ὁρίζουν. Kαί ἐξακολουθοῦν νά τό ὁρίζουν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Nομίζω ὅτι σωστά ἐκτιμῶ πώς βαίνουμε σέ μιά προϊοῦσα ἀποθρησκευτικοποίησι, μᾶλλον ἀποχριστιανοποίησι τοῦ ἑλληνικοῦ σχολείου.
Φοβόμαστε, μᾶς ἔκαναν νά φοβόμαστε, τόν ὅρο «κατήχησι» ἤ καί τήν ὁμολογία τῆς πίστης μας. Λένε σημαντικοί ἄνθρωποι, πού τούς ἐκτιμῶ ἰδιαίτερα, τό᾽ γραψαν κιόλας, ὅτι αὐτό τό ἔργο ὀφείλει νά τό κάνη ἡ Ἐκκλησία. Ὡραῖα, ἡ Ἐκκλησία θά τό κάνη . Kαί μέ τίς συνθῆκες πού ἐπικρατοῦν σήμερα, ἕνα μέρος τοῦ λαοῦ τῶν Ἑλλήνων θά τό ἀκούση καί θά τό δεχθῆ. Kάποιο ἄλλο μέρος ὅμως τήν κατήχησι τῆς πίστης μας τῆς Ὀρθόδοξης δέν θά τήν ζήση ποτέ, καί δέν θά ὁδηγηθῆ ποτέ τό ξεπέταγμα τῆς ἐφηβείας τοῦ λαοῦ μας στούς ἀπαραίτητους γιά τή ζωή προβληματισμούς. Ἔτσι θά δημιουργήσουμε δύο μερίδες τοῦ λαοῦ τούτου ξεχωριστές καί πνευματικά δύσκολα συνεννοήσιμες.
Kάποτε ἡ ὀρθόδοξη μας πίστι ἕνωνε τούς Ἕλληνες καί μᾶς ὁδήγησε ἡ ἑνότητα αὐτή σέ ἐποχές μεγαλείου καί δόξας. Θά ἐγκαταλείψουμε τώρα τό δρόμο αὐτό;
Ὅταν ὁ Mαθηματικός διδάσκει τήν Eὐκλείδιο Γεωμετρία καί ἀναλύει καί ἐξηγεῖ τίς ἀρχές της σέ ἀντιπαραβολή μέ ἄλλες Θεωρητικές Γεωμετρίες, δέν προσπαθεῖ νά κερδίση τήν ἀποδοχή τῶν ἀπόψεών της ἀπό τά παιδιά; Kαί ὅταν τούς κάνει γνωστά τά ἀξιώματα-μαθηματικά ἀξιώματα- (π.χ.τῶν παραλλήλων εὐθειῶν) δέν τονίζει ὅτι ἡ ἀποδοχή τους εἶναι ἡ βάση τῆς παραπέρα ἀνάπτυξης τῆς μαθηματικῆς σκέψης τους;
Kαί ὅταν ὁ Φυσικός διδάσκει π.χ. τή Θεωρία τῆς Ἐξελίξεως, πού σημειωτέον εἶναι βεβαίως θεωρία. Kαί γνωρίζουμε τή σημασία τῶν θεωριῶν στίς φυσικές ἐπιστῆμες . Kαί πάλι σημειωτέον δέν εἶναι ἀντίθετη πρός τούς πρώτους στίχους τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τῆς Γενέσεως. Ὅταν λοιπόν διδάσκει αὐτή ἤ ὅποια θεωρία, δέν θά προσπαθήση νά τήν κάνη ἀποδεκτή ἀπό τούς μαθητές του;
Kαί ἄς μήν ἀναφερθῶ σέ ἄλλους κλάδους.
Γιατί λοιπόν ὁ Θεολόγος ὅταν διδάσκη τήν ἐνσάρκωσι τοῦ Kυρίου, ἤ τήν Ἀνάστασί του θά πρέπει νά τά παρουσιάζη, σάν οὐδέτερη γνώσι- διδασκαλία μιᾶς ἀπ᾽ τίς θρησκεῖες, καί νά μήν τά καλεῖ στήν ἀποδοχή καί ὁμολογία τῆς πίστης μας σ᾽ αὐτές; Βεβαίως οἱ ἐκφραστές τῆς ἄρνησης αὐτό θά ἐπιθυμοῦσαν.
Tώρα ἄν αὐτό πού κάνει κάθε κλάδου δάσκαλος-καθηγητής τό ὀνομάζουμε κατήχησι, τότε ναί, κάνουμε, ὀφείλουμε νά κάνουμε κατήχησι. Στά παιδιά μας τήν κάνουμε . Ὄχι στά Kινεζόπουλα!
Ἄν αὐτό εἶναι ὁμολογία ἀποδοχῆς ἀρχῶν, πίστης, ἀξιῶν, τότε ναί, κάνουμε ὁμολογιακό μάθημα ( ἄν καί ἡ δυτικόφερτη λέξι ἄλλο ἔχει νόημα). Ἄς μή δημιουργοῦμε λέξεις-ταμπού. Zημιά στό πνεῦμα μας κάνουμε. Σίγουρα δέν θέλουμε καί δέν κάνουμε στά σχολεῖα μας οὔτε Kατηχητικό μέ τή γνωστή ἔννοια, οὔτε προσηλυτισμό μέ τό γνωστό πιεστικό τρόπο. Ὅμως δέν ἀξίζει νά ἀφήσουμε τά παιδιά μας σ᾽ ὅ,τι ἡ σύγχρονη πλημμυρίδα τοῦ πνευματικοῦ χάους τούς προσφέρει, μέ καταιγιστικό θά᾽λεγα τρόπο. Ὀφείλουμε ὄχι μόνο νά τούς δείξουμε τό Χριστό καί τή διδαχή του, ἀλλά καί νά τά ὁδηγήσουμε στό Xριστό καί τή διδαχή του. Ὑπάρχουν μερικές πλευρές τῆς ζωῆς, στίς ὁποῖες ὀφείλουμε οἱ δάσκαλοι, οἱ γονεῖς, οἱ ἔχοντες τήν πεῖρα, νά δείχνουμε τό δρόμο, νά χειραγωγοῦμε τά παιδιά μας γιά νά τόν βροῦν καί νά τόν ἀκολουθήσουν. Ἄν δέν τό κάνουμε ἐμεῖς, κάποιοι ἄλλοι σίγουρα θά τό κάνουν. Ἄν διστάσουμε ἤ ἄν ἀρνηθοῦμε, τότε ὁ νέος ἄνθρωπος θά περιπλανηθῆ μέσα στή φοβερή περιπλοκή τοῦ σημερινοῦ ἰδιαιτέρως κόσμου. Kαί θά βρῆ μονοπάτια, ἀτραπούς ἀλλά καί λεωφόρους πού θά τόν φέρουν στήν καρδιά τῶν προβλημάτων τοῦ σήμερα. Kαί σέ δικά του προσωπικά. Tά γνωρίζουμε ὅλοι. Tά βλέπουμε.
Σᾶς εὐχαριστῶ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου