Παναγιώτης Τσαγκάρης, Από τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη στο Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη!

Από τον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη

στο Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη!

Παναγιώτη Τσαγκάρη,

Προέδρου Ένωσης Θεολόγων Λέσβου (Παράρτημα ΠΕΘ)

Ο Σταυρός, το θυσιαστήριο δηλαδή, στο οποίο προσέφερε ο Χριστός, τον εαυτό του θυσία για την σωτηρία του σύμπαντος κόσμου [1],

είναι για τους συνειδητούς χριστιανούς, όχι απλά μια φλύαρη θεωρία αλλά οδοδείκτης και συνάμα, δρόμος ζωής και θυσιαστικής ομολογίας για την αγάπη του Χριστού. Η ιστορία μας προσφέρει αμέτρητα παραδείγματα αυτής της αλήθειας.

Τον Απρίλιο του 1941 οι Γερμανοί έχουν εισβάλει στην Ελλάδα και το  Γ.Ε.Ν. (Γενικό Επιτελείο Ναυτικού) δίνει εντολή, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού,  να βυθιστεί το πολυθρύλητο θωρηκτὸ του Πολεμικού Ναυτικού «Γ. ΑΒΕΡΩΦ», που είχε κατατροπώσει τον τουρκικὸ στόλο στον Α΄ Βαλκανικὸ πόλεμο και βρισκόταν αγκυροβολημένο στην Ελευσίνα.

Τότε ο στρατιωτικὸς ιερέας του «Αβέρωφ», Αρχιμανδρίτης π. Διονύσιος Παπανικολόπουλος – μετέπειτα Μητροπολίτης Ἐδέσσης καὶ Πέλλης – πήρε την πρωτοβουλία της ανυπακοής στην εντολή του Αρχηγείου του Πολεμικού Ναυτικού, προχωράει δηλαδή, και τον ακολουθεί σε αυτή την κίνησή του και το πλήρωμα του πλοίου, σε ανταρσία και δίνει εντολή οι μηχανικοί του πλοίου να φτιάξουν εναν σιδερενιο σταυρό πάνω στον οποίο χαράζουν: «Μεγάλη Πέμπτη 1941». Παίρνει τον σταυρό ο π. Διονύσιος και ανεβαίνει επάνω στον πυργίσκο της πλώρης, εκει που παλιά στεκόταν ο Ναύαρχος Κουντουριώτης. Εκεί υψώνει τον σταυρό και δηλώνει ότι «Κυβερνήτης μας είναι ο Χριστός, μέχρι να αναλάβει ο κανονικός κυβερνήτης»[2]. Έτσι το «Αβέρωφ», υπό τη διοίκηση του Πλωτάρχη Δαμηλάτη, με μεγάλη δυσκολία λόγω των επικίδυνων συνθηκών (ναρκοπέδιο, φράγμα της Ψυτάλλειας, ο κίνδυνος να βυθιστεί το πλοίο από τις βόμβες των αεροπλάνων), βγαίνει στον Σαρωνικό και φθάνει σώο και αβλαβές στη Σούδα της Κρήτης και από εκεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Έτσι σώθηκε το «Αβέρωφ» από την βύθιση και την καταστροφή. Σημειωτέον, ήταν και το μοναδικό πλοίο του ελληνικού πολεμικού στόλου, με εκκλησάκι επάνω στο κατάστρωμά του, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο.

Το «Αβέρωφ», ήταν το θρυλικό πολεμικό πλοίο με το οποίο μεγαλούργησε ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης ο οποίος καθ΄ όλη του τη ζωή «διατηρούσε ακλόνητη πίστη στον Θεό και πίστευε πως κάθε ενέργεια πρέπει να ξεκινά πάντοτε από την επίκληση της Θείας βοήθειας»[3], γι΄ αυτό και στην πρώτη παράγραφο της διαθήκης του έγραψε: «Έζησα πιστός εις την Χριστιανικήν θρησκείαν και εις την Ανατολικήν Ορθόδοξον εκκλησίαν. Ηγάπησα δι’ όλης της ψυχής μου την πατρίδαν μου. Κατά το μέτρον των δυνάμεών μου και τη βοήθεια του Θεού εξετέλεσα το καθήκον μου. Ατενίζω ήρεμος την κρίσιν της ιστορίας.»[4] 

Χαρακτηριστικό της μεγάλης πίστης του Κουντουριώτη είναι και το παρακάτω ιστορούμενο περιστατικό. Πριν αρχίσει η ιστορική ναυμαχία της Έλλης, ο Κουντουριώτης πήρε ένα Σταυρό που είχε επάνω του «Τίμιο Ξύλο» από τον Πανάγιο Τάφο, τον ασπάστηκε, τον έβαλε στο «γεισό» της γέφυρας του πλοίου και είπε: «Εδώ που ακουμπάει ο Σταυρός, τούρκικη οβίδα δεν θα πέσει».[5] Και πραγματικά έτσι έγινε! Κι ύστερα τον κρέμασε στο στήθος του λέγοντας: «Με τη βοήθεια του Σταυρού κανέναν δε θα φοβηθούμε!».[6] Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας ο υποπλοίαρχος Δημήτριος Παπαλεξόπουλος προσπάθησε αρκετές φορές να αποτρέψει τον Κουντουριώτη να εξέρχεται στο απροφύλακτο τμήμα της γέφυρας αλλά ο Ναύαρχος -αψηφώντας τον κίνδυνο που διέτρεχε εξαιτίας των εχθρικών οβίδων- απαντούσε με σιγουριά «Εγώ έχω τον σταυρόν απάνω μου και θα φοβηθώ τις οβίδες;»[7].

Από αυτή την πίστη στον Χριστό, στον Σταυρό του Χριστού, στο σταυρικό πολίτευμα της Εκκλησίας και από αυτό το θυσιαστικό πνεύμα διαπνεόταν ο Παύλος Κουντουριώτης γι΄ αυτό και έδειξε «μιαν ακατάσχετη ορμητικότητα και ένα επιθετικό πνεύμα συνοδευόμενο από περιφρόνηση προς τον θάνατο»[8]. Είναι ενδεικτικό του χαρακτήρα του ότι στη ναυμαχία που έλαβε χώρα στις 3 Δεκεμβρίου 1912 στο ακρωτήριο της Έλλης, στόχευσε με το θωρηκτό «Αβέρωφ», την τουρκική ναυαρχίδα και με μεγάλη ορμή έπλευσε «πάση δυνάμει» να την εμβολίσει με το πλοίο του για να την κόψει στα δύο, αναγκάζοντας κατ΄ αυτόν τον παράτολμο τρόπο, τον τουρκικό στόλο, για να γλιτώσει την κατασροφή του, να τραπεί σε άτακτη φυγή και να κλειστεί στα Στενά των Δαρδανελλίων (Ελλήσποντος=Έλλης πόντος=Θάλασσα της Έλλης).[9] Έτσι, αποκτήθηκε η ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο και εμποδίστηκε η μεταφορά τουρκικού στρατού από την Τουρκία στα μέτωπα της Μακεδονίας και της Θράκης.

Δίκαια λοιπόν, έγινε ο Κουντουριώτης «η προσωποποίηση της παράδοσης των ηρωικών χρόνων του 1821, συνεχιστής των μπουρλοτιέρηδων, κληρονομώντας όλες τις αρετές και τις αδυναμίες της μεγάλης εκείνης γενιάς που συνδύαζε τα ασυμβίβαστα, τη φρόνηση, με τη γενναιότητα που άγγιζε τα όρια του παράλογου, το μυαλό με την καρδιά»[10] κι έτσι «αναδείχθηκε αναμφίβολα στο ψηλότερο ναυτικό σύμβολο της νεώτερης Ελλάδας»[11], χαρίζοντας στην Ελλάδα μεγάλες νικές στις ναυμαχίες που διεξήχθησαν κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων των ενδοξότερων ίσως πολέμων που διεξήγαγε το ελληνικό κράτος από την απελευθέρωσή του από τους τούρκους το 1821.

Από αυτό το πνεύμα εμφορούνταν και οι υπόλοιποι ηρωικοί αγωνιστές των Βαλκανικών πολέμων αλλά και των Μακεδονικών αγώνων.

Του ιδίου πνεύματος, της αυτής πίστης στο Χριστό και της αγάπης στην Πατρίδα και αυτής της ορμητικότητας τέκνο ήταν και ο άλλος μεγαλος σήμερα μνημονευόμενος ιερωμένος αγωνιστής, ο Μακεδονομάχος, ο Μητροπολίτης  Καστορίας Γερμανός Καραβαγγέλης, ο εκ Στύψης της Λέσβου καταγόμενος, ο οποίος έδρασε την ίδια περίπου χρονική περίοδο στη Μακεδονική αλλά και στην Ποντιακή γη.   «Χάριν του ποιμνίου του και της ευθύνης έναντι της ιστορίας καί των δικαίων του Ελληνισμού της Μακεδονίας καί του Πόντου και της εν Κεντρώα Ευρώπη Διασποράς, ο Μητροπολίτης Γερμανός δεν υστέρησε σε αγώνες καί θυσίες.»[12]

Όμως, «... πανελλαδικά υπάρχει μια διάχυτη άγνοια, αλλά και σιωπή γύρω από τη δυνατή ιστορική προσωπικότητα του Γερμανού Καραβαγγέλη, ... αυτού του λεβέντη ρασοφόρου, που ήταν ταυτόχρονα δεινός ρήτορας, σαγηνευτικός διπλωμάτης, πανέξυπνος πολιτικός με εξαιρετική φιλοσοφική κατάρτιση. Η τεράστια προσφορά τον Γερμανού Καραβαγγέλη, άγνωστη για δεκαετίες στο ευρύ κοινό, αρχίζει επιτέλους να γίνεται γνωστή και να αποτιμιέται όπως της αξίζει...»[13].

Στα πλαίσια αυτά ο πολιτιστικός σύλλογος «Κιβωτός του Γένους» πιστός στις καταστατικές αρχές του να αποτελεί ένα μέσο προβολής και σωτηρίας της πνευματικής και πολιτιστικής μας παράδοσης και κληρονομιάς, καταβάλοντας διαρκή προσπάθεια ώστε ο λαός μας να γνωρίσει το ιστορικό του παρελθόν και τις παραδόσεις του, αποφάσισε να αφιερώσει το εγκόλπιο ημερολόγιο του έτους 2019 στη μεγάλη εκκλησιαστική και εθνική μορφή του Γερμανού Καραβαγγέλη.

Ο Γερμανός Καραβαγγέλης ο επονομαζόμενος και Λέσβιος Παπαφλέσσας, από τη στιγμή της ανάδειξής του σε Μητροπολίτη Καστορίας, συνέδεσε το όνομά του με το Μακεδονικό Αγώνα και αναδείχθηκε σε μια από τις κορυφαίες φυσιογνωμίες του εργαζόμενος με όλες του τις δυνάμεις για την απελευθέρωση της Μακεδονίας.

Δημιουργεί τα πρώτα ανταρτικά σώματα αυτοάμυνας των Ελλήνων Μακεδόνων. Πετυχαίνει την εξάρθρωση των ληστοσυμμοριών της περιοχής. Βρίσκεται σε  διαρκή επικοινωνία με τα προξενεία μας, τους Μητροπολίτες, τους ντόπιους οπλαρχηγούς, τους Έλληνες αξιωματικούς, τις κοινότητες, τους  ιερείς, τους δασκάλους, το λαό.

Ο  φλογερός Πολεμιστής - Ιεράρχης καβάλα στ’ άλογό του, με το μάνλιχερ στο χέρι, οργώνει τα χωριά, εμψυχώνει τους  Έλληνες. Ντυμένος αστυνομικός διασχίζει τα Βουλγαρικά χωριά, αποφεύγει τις δολοφονικές ενέδρες των εχθρών του αλλάζοντας δρομολόγια  και ξεγελώντας τους. Ανοίγει εκκλησιές που είχαν κλείσει οι κομιτατζήδες, σπάζοντας τις πόρτες, μπαίνει μέσα με το ρεβόλβερ στο χέρι και λειτουργεί με το μάνλιχερ “παρά πόδας”. “Έτσι  επεβλήθηκα” θα  πει, αυτός ο Παπαφλέσσας της Λέσβου.

Αυτός ήταν ο Γερμανός: “Ένας λεβέντης που έμοιαζε με Θεό”,  όπως θα τον χαρακτηρίσει, ένας πληρωμένος, παρ’ ολίγον φονιάς του  που όμως εντυπωσιασμένος από το παράστημα του Δεσπότη, δεν  εξετέλεσε το δολοφονικό του έργο.»[14]

Ο Γερμανός Καραβαγγέλης εκτός όλων των άλλων εκκλησιστικών και εθνικών δράσεών του, γνωρίζεται και βοηθάει τον Παύλο Μελά όταν αυτός ανεβαίνει στη Μακεδονία για να πολεμήσει για την απελευθέρωσή της από τους Βούλγαρους Κομιτατζήδες, Τούρκους και Ρουμάνους που την λυμαίνονταν. Μετά δε τον τραγικό θάνατο του ήρωα, ο Καραβαγγέλης παραλαμβάνει ο ίδιος το νεκρό σώμα του Παύλου Μελά και το κηδεύει. 

Η μετάθεσή του, κατόπιν πιέσεων των Τούρκων και των Βουλγάρων, από την Καστοριά στην περιοχή του Πόντου ανοίγει ένα νέο στάδιο αγώνων του για τη διάσωση αυτή την φορά, του Πόντου και των Ποντίων από την τουρκική εθνικιστική μανία και θηριωδία.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να διασώσει και πάλι τον Γερμανό Καραβαγγέλη από τη δολοφονική μανία του Κεμάλ Αττατουρκ και των νεότουρκων τον εκλέγει Μητροπολίτη Ιωαννίνων και από εκεί τον τοποθετεί στη νεοϊδρυθείσα  Μητρόπολη Ουγγαρίας και κατόπιν τον αναδεικνύει Έξαρχο στη Μητρόπολη Κεντρώας Ευρώπης, με έδρα τη Βιέννη, τον «τόπο της εξορίας» του όπως έλεγε ο Γερμανός.

Δυστυχώς ο Γερμανός Καραβαγγέλης στα τελευταία χρόνια της ζωής του  δοκίμασε πικρία από τον παραγκωνισμό του από το Ελληνικό κράτος.

Πέθανε στο Μπάντεν της Αυστρίας στις 11 Φεβρουαρίου 1935, και η μετακομιδή των λειψάνων του στην Καστοριά έγινε το 1959 οπότε και στήθηκε η προτομή του. Προτομή του Γερμανού Καραβαγγέλη στήθηκε  και στο νησί μας στη Στύψη, το χωριό όπου και γεννήθηκε αυτή η μεγάλη εκκλησιαστική και εθνική μορφή.

«Εορταστικές εκδηλώσεις εις τιμήν και μνήμην των μεγάλων μορφών και εξεχουσών προσωπικοτήτων της Εκκλησίας και του Γένους δεν αποτελούν μόνον ελάχιστον φόρον τιμής ή αναγνώριση εκκλησιαστικού και εθνικού έργου και έκφραση ευγνωμοσύνης γι' αυτό, αλλά πρώτιστα καθήκον διατήρησης ζωντανών των αξιών και των αρχών, ως και του πνεύματος, εκείνου, το οποίο αναδεικνύει εκκλησιαστικούς ηγέτες, εθνικούς ήρωες και ενσαρκωτές της ανδρείας και του μεγαλείου του Ελληνισμού»[15], όπως υπήρξαν ο θρυλικός Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης αλλά και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

Mέσα σε αυτή την αντισταυρική και  αντιηρωική εποχή που ζούμε, όπου κυριαρχούν τα αντιχριστιανικά και αντορθόδοξα ιδεώδη και παραθεωρούνται οι προγονικές αξίες, ευελπιστούμε να αποτυπωθούν στις καρδιές όλων μας φωτεινά χριστιανικά, ορθόδοξα, πατριωτικά και ηρωικά πρώτυπα, όπως το πρότυπο του μεγάλου πατριώτη, του Λέσβιου Δεσπότη της Καστοριάς, του Γερμανού Καραβαγγέλη ο οποίος σφράγισε την ιστορία της Μακεδονίας και του Πόντου με τη σφραγίδα του έργου του, σφραγίζοντας πρώτα ο ίδιος την καρδιά του με την αγάπη του Χριστού και της πατρίδας αλλά και του ήρωα των Βαλκανικών πολέμων, του παράτολμου Ναυάρχου και θερμού πατριώτη του Παύλου Κουντουριώτη και να αποτελούν πάντα πηγή έμπνευσης για όλο τον ελληνισμό και ιδιαίτερα για τη νεολαία μας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ, έχουμε ανάγκη να φωτίσουν το δρόμο της πατρίδα μας, ηρωικά πρότυπα όπως οι αγνές, πατριωτικές, ηρωικές, χριστιανικές, ορθόδοξες μορφές του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη και του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη.

Υποσημειώσεις:

1. Αγαθαγγέλου Επισκόπου Φαναρίου, Ο Σταυρός του Χριστού, Ηλ. Πηγή:  http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?cat=afier&

main=kat007&file=2.4.htm

2. Νίκου Α. Σταθάκη, Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ», Χρονικὸ τοῦ θωρηκτοῦ τῆς νίκης, ἔκδοση Πολεμικοῦ Ναυτικοῦ, Ηλ. Πηγή: http://www.imkifissias.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=2848:ereas-poy-sose-ton-averof&catid=108&Itemid=996 και https://averoph.wordpress.com/2016/05/10/%CE%B8%CF%89%CF%81%CE%B7%CE%BA%CF%84%CF%8C-%CE%B1%CE%B2%CE%AD%CF%81%CF%89%CF%86-%CF%80%CE%AC%CF%83%CF%87%CE%B1-1941-%CF%80%CF%8E%CF%82-%CF%86%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B1%CE%BC%CE%B5-%CF%83%CF%8E%CE%BF/#more-84882

3. Ιωάννη Παλουμπή, Αντιναυάρχου ε.α., Ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, Ηλ. Πηγή:  http://www.geetha.mil.gr/media/1.VALKANIKOI/arxeia/kountouriotis.pdf

4. Ό.π.

5. Παναγιώτη Αγγελόπουλου, Ο Άγιος Νικόλαος και το Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, Ηλ. Πηγή:  https://www.romfea.gr/afieromata/25558-o-agios-nikolaos-kai-to-thk-g-aberof

6. Eυδοξίας Αυγουστίνου, Παῦλος Κουντουριώτης, ὁ πιστός ναύαρχος, Ηλ. Πηγή:   https://www.apolytrosis.gr/index.php/component/k2/item/903-kountouriotis

7. Αριστείδη Διαμαντή, Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης (1855-1935): μια ψυχογραφική προσέγγιση, Ηλ. Πηγή: https://www.jieed.gr/index.php/el/digital-library/year2013/44-teyxos-1/414-nayarxos-paylos-kountouriotis-1855-1935-mia-psyxografiki-proseggisi-273.htmll

8. Ιωάννη Παλουμπή, Αντιναυάρχου ε.α., Ό.π.

9.  Ό.π.

10.  Ό.π.

11. Ό.π.

12. Μιχαήλ Στάϊκου, Μητροπολίτου Αυστρίας, Εξάρχου Ουγγαρίας και Μεσευρώπης, Γερμανός Καραβαγγέλης Μητροπολίτης Αμασείας και Έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης(1924-1935), Διδακροική διατριβή, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 279

13. Ό.π. σ. 278

14. Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανός Καραβαγγέλης Ο Παπαφέσσας της Λέσβου, Μυτιλήνη 2011, σ.σ. 14-15

15. Μιχαήλ Στάϊκου, Μητροπολίτου Αυστρίας, Εξάρχου Ουγγαρίας και Μεσευρώπης, Ό.π. σ.σ. 277-278

Ομιλία που εκφωνήθηκε σε εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου «ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ» και υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου,  την Κυριακή 9 Νοεμβρίου 2018 και ώρα 11:00 π.μ., στο Πολιτιστικό Κέντρο της Αγίας Παρασκευής Λέσβου, με θέμα: «Από τον Γερμανό Καραβαγγέλη και τους Μακεδονικούς Αγώνες  στον Παύλο Κουντουριώτη Απελευθερωτή της Λέσβου». Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Αντιστράτηγος(ε.α), Επίτιμος Διευθυντής Πυροβολικού/ ΓΕΣ, Γεώργιος Καμπούρης, ο Πρόεδρος της Ένωσης Θεολόγων Λέσβου, Παναγιώτης Τσαγκάρης και ο Δήμαρχος Ύδρας και Επίκουρος καθηγητής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, Γεώργιος Κουκουδάκης.

Από την εφημερίδα «Ορθόδοξος τύπος», 25 Ιανουαρίου 2019.