Το πνεύμα της αιώνιας Πόλης και οι σύγχρονες προκλήσεις με αφορμή την 29η Μαίου

Το πνεύμα της αιώνιας Πόλης και οι σύγχρονες προκλήσεις με αφορμή την 29^η Μαίου

"Αλώθηκε” η Πόλη, όμως το πνεύμα της ανυπότακτο, δεν αλώνεται, ούτε αναλώνεται στο διάβα των αιώνων!

Σταμάτης Πορτελάνος

τ. Καθηγητής Πανεπιστημίου

Πρόεδρος Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας

Η Τούρκικη διπλωματία είναι ανίσχυρη να αφανίσει το οχύρωμα της μνήμης και της ιστορίας από τη ζωή του Βυζαντίου και της Πόλης. Η Κωνσταντινούπολη φιλοξένησε την προδρομική Ελληνική φιλοσοφία της θείας πρόνοιας. Ο Πλατωνικός θεός θεωρείται σύμβολο του γεγονότος ότι οι πραγματικές ιστορίες, σε αντιδιαστολή με εκείνες που επινοούμε, δεν έχουν δημιουργό, συνιστά πρόδρομο της θείας πρόνοιας. O Adam Smith περιέγραψε, μεταφυσικά, «ένα αόρατο χέρι» που καθοδηγεί τις οικονομικές δοσοληψίες στην ανταλλακτική αγορά και δείχνει ότι στην ανταλλαγή δεν υπάρχει μόνο καθαυτό οικονομική δραστηριότητα και ότι ο οικονομικός άνθρωπος (homo oikonomikus) δεν είναι αποκλειστικά αυτόνομος. Η Κωνσταντινούπολη είναι η αιώνια πόλη αφού κτίστηκε από συμπαρουσία και συμπαραγωγή κτιστής δύναμης και ακτίστου φωτός. Η «καλή ζωή» της Πόλης, όπως και η φιλοσοφία του Αριστοτέλη ορίζει, ήταν καλή επειδή δεν υποτασσόταν στη συνήθεια και την ανεμελιά, αλλά επειδή είχε κυριαρχήσει στις υλικές ανάγκες της ζωής με την άσκηση των αρετών που ταυτιζόταν με τη θεοπτία, ως πνευματική μεθηλικίωση (Άγιος Συμεών Νέος Θεολόγος). Αυτό το «ευ ζην» είχε υπερβεί τις διεργασίες της βιολογικής ζωής και ήταν συμφυής με τον ανώτερο σκοπό του ανθρώπου που σαρκώνεται με το σαρκωμένο Λόγο. Η μυχιότητα, η πίστη και η εσωτερίκευση του Λόγου παρήγαγε τα «προϊόντα» της ανακαίνισης και της ανάπλασης του εαυτού που αντανακλούν στη μεταμόρφωση της τέχνης και του πολιτισμού του Βυζαντίου.

Των Ρωμιών, των πιστών, οι κοινότητες ζούσαν υπό το ανέσπερο φως που έδειχνε πορεία στην ύπαρξη, ουσιαστικοποιούσε τη ζωή και παρείχε νόημα στη συνύπαρξη. Η ανάλωση της ελευθερίας σε μόχθο με στόχο εδαφικές κατακτήσεις στην ιδιωτική ή δημόσια σφαίρα είναι μια ζωή υποταγμένη στην ανάγκη και στην εξουσιολαγνεία, την υλομανία  και αυτή δεν είναι η πραγματική ζωή. Είναι ζωή άπνευστη και άχρωμη καταδικασμένη στη ματαιότητα, που η ασκούμενη Εκκλησία των Πατέρων την υπερέβη με την κατανυκτική ταπείνωση και τη συμφιλίωση. Η μεταφυσική του Πλάτωνα, προδρομική του Χριστιανισμού, προβάλλει τη μια και μοναδική αιώνια ιδέα που υπερβαίνει την πολλότητα των φθαρτών πραγμάτων. Η σάρκωση του Λόγου σαρκώνεται στο Βυζάντιο και διδάσκει τόσο τον ανηφορικό δρόμο της ενότητας όσο και την αντίληψη ότι ο άνθρωπος δεν είναι το «μέτρο των πραγμάτων» προς χρήση, αλλά εικόνα της Τριαδικής θεότητας.

Τα μνημεία της Πόλης πιστοποιούν ότι δεν αποτελεί ίδρυση μονολιθικής κτιστότητας, αλλά συνάντηση κτιστής βούλησης και ακτίστου ενέργειας. Η ιστορία του Βυζαντίου υφαίνεται και μέσα στο Ναό της Αγίας Σοφίας, αιώνιο σύμβολο και κέντρο ζωής της Πόλης, όπου αναπαρίστανται εκτός από τις υλικές και άυλες εικόνες μιας Αλήθειας που εξακολουθεί διαγενεαλογικά και μνημονικά να αναβιώνεται. Γι' αυτό είναι αδούλωτη στη μνήμη, στον παγκόσμιο πολιτισμό και στην ιστορία.  Οι ήχοι της ανακαλύπτονται και αναπαράγονται με τη σύγχρονη τεχνολογία. Είναι κατάκτηση του Πνεύματος της Αλήθειας ως πρότυπο τέχνης και του πολιτισμού.  Δεν αλώθηκε, ούτε κατακτιέται η «Αγία Σοφία» διότι εδραιώθηκε και ήταν έμπνευση από την Αιτιώδη προτέρα αρχή της, την του Θεού Σοφία. Η Αγία Σοφία δεν αποτελεί άψυχο μνημείο αφού αναπαράγει την αιώνια Αλήθεια πάνω στην οποία κτίσθηκε. Δεν κατακτιέται γιατί είναι δημιούργημα συνέργειας αδούλωτου, ζωοδόχου Πνεύματος. Η έννοια του «πραγματικού» δεν χρησιμοποιείτο στο μεσαιωνικό κόσμο, αλλά η έννοια της «Αλήθειας». Όσο για την Αγία Σοφία που ο κ. Ερντογάν θεωρεί ότι προσφέρθηκε σε κατακτητές με την άλωση της Πόλης, ως δικαίωμα, αυτό αποτελεί ύβρη αφού ο Ναός αυτός αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς και αναβιωτικής μνήμης.

Η πολιτιστική ταυτότητα του Ναού δεν μπορεί ν' αλλάξει. Είναι βεβήλωση η μετάλλαξή της σε άλλου είδους θρησκευτική λειτουργικότητα, όταν στις λειτουργίες της «Αγιά Σοφιάς» μυείτο ο πιστός στην ορθή δόξα (Ορθοδοξία), στην αιτιώδη Σοφία και την ασκητική της Αλήθειας.

Η «Αγία Σοφία» ως τέχνη και ως ζωή συνετέλεσε στη διαμόρφωση πολιτιστικής και διαπολιτιστικής ταυτότητας των Βυζαντινών, αλλά εξακολουθεί ως κληρονομιά ν’ αποτελεί ιστορική αναγωγή και υπόδειγμα ένθεο απέχθειας της ματαιότητας.