Γ.Βαρδαβάς, Απάντηση σε ανάρτηση του ιστολογίου σας

Από τον κ. Γ.Βαρδαβά λάβαμε την παρακάτω Απάντηση στην ανάρτηση του ιστολογίου μας Καζαντζάκης φιλοξενούμενος στην ιστοσελίδα του Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης

Γ. Μ. Βαρδαβάς
Θεολόγος, μέλος της Π.Ε.Θ. και του Συνδέσμου Κρητών Θεολόγων
E-mail: g_vardavas@yahoo.gr

Προς
τους διαχειριστές του ιστολογίου
thriskeftika.blogspot.com

Θέμα: Απάντηση σε ανάρτηση του ιστολογίου σας

Ηράκλειον Κρήτης, 10 Αυγούστου 2009

Αξιότιμοι συνάδελφοι, χαίρετε εν Κυρίω!
Παρακολουθώ εδώ και αρκετό καιρό το αξιόλογο ιστολόγιο σας. Πλούσιο, ενημερωτικό, μαχητικό, αποκαλυπτικό και πάντα εμφορούμενο με ορθόδοξα κριτήρια, είναι χρήσιμο για κάθε θεολόγο και για κάθε ορθόδοξο χριστιανό. Θερμά συγχαρητήρια και καλή δύναμη στο έργο που επιτελείτε.

Αξιότιμοι συνάδελφοι,
Δεν σας κρύβω την έκπληξη μου όταν είδα την από 3ης Αυγούστου ανάρτηση στο ιστολόγιο σας με τίτλο «Καζαντζάκης φιλοξενούμενος στην ιστοσελίδα του Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης», όπου γίνεται αναφορά σε παλιότερη ομιλία μου (2007), με ιδιαίτερα οξείς χαρακτηρισμούς.
Σαφώς κανείς δεν είναι υπεράνω κριτικής, πολλώ μάλλον ο υποφαινόμενος. Όταν η κριτική είναι εποικοδομητική και καλοπροαίρετη είναι χρήσιμη και βοηθάει το «συγγραφέα» να βελτιωθεί και ν’ αποφεύγει αστοχίες, λάθη, παραλείψεις κλπ.
Άντ’ αυτού όμως προτιμήθηκαν αυστηροί -για να μην πω απαξιωτικοί- χαρακτηρισμοί. Αναφέρει ο συντάκτης της αναρτήσεως:
«Ξεκάθαρα βλάσφημος ο Καζαντζάκης στα όρια της βλασφημίας αναγκαστικά κινούνται και οι εγκωμιαστές του, ανάμεσα τους και ο συγγραφέας της ομιλίας».
Και λίγο παρακάτω:
«Δεν αξίζει τον κόπο να αναλύσει και να αναιρέσει κανείς όλες τις ανοησίες που περιέχονται στην ομιλία αυτή».
Παρακαλώ θερμά, αγαπητοί συνάδελφοι, πείτε μου σε ποιο σημείο της ομιλίας καταφαίνεται βλασφημία κατά του Τριαδικού Θεού μας, των Αγίων μας, των Θείων, των Ιερών και των Οσίων μας. Λανθασμένες εκτιμήσεις ή αυθαίρετες, υποκειμενικές και ενδεχομένως επιδερμικές αξιολογικές κρίσεις μπορεί να υπάρχουν. Αδολεσχία και λεκτικές φιοριτούρες, ναι, να το δεχτώ. Αλλά βλασφημία; Η αναφορά σας αυτή με αδικεί κατάφωρα ως ορθόδοξο χριστιανό, αλλά και ως Κρητικό.
Είμαι από μικρό παιδί κοντά στην Εκκλησία της Κρήτης, κοντά στο σεπτό Οικουμενικό Θρόνο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, σεβόμενος απεριόριστα τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη κ. κ. Βαρθολομαίο και υπηρετώ από το μετερίζι μου (Μέση Εκπαίδευση) την Εκκλησία μας, αποδεχόμενος ανεπιφυλάκτως την πίστη της Μιας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας....... Σας τα λέγω όλα αυτά –που είναι τα αυτονόητα- διότι ο χαρακτηρισμός του προσώπου μου, από το ιστολόγιο σας, ως «βλασφήμου» με στεναχώρησε βαθύτατα.
Δεν σας ζητάω να ανακαλέσετε, αφού η άποψη σας φαίνεται παγιωμένη και «τελική», απλά θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ενίοτε «τα φαινόμενα απατούν». Ομολογώ μετ’ επιτάσεως την πίστη μου στα δόγματα της ορθοδόξου εκκλησίας και δηλώνω κατηγορηματικά ότι ήμουν, είμαι και θα είμαι ορθόδοξος, γνωρίζοντας ότι κενοδοξώ μ’ αυτά μου τα λόγια μια και ο Γέρων Σωφρόνιος του Essex έλεγε:
Είναι αδύνατον να ζήση τις χριστιανικώς. Χριστιανικώς δύναται τις μόνον να αποθάνη... (Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί, σελ.113).
Αλλού o σοφός Γέρων έλεγε:
Ο χριστιανισμός αποτελεί δι’ ημάς μοναδική αποκλειστικότητα, και εις ουδεμίαν περίπτωσιν εξετάζεται ως μια εκ των «παραδόσεων», καθώς επιχειρείται υπό άλλων (Άσκησις και Θεωρία, σελ.17).
Η διαφωνία σε κάθε περίπτωση είναι θεμιτή και ο διάλογος πάντα χρήσιμος. Η γνώμη ενός θεολόγου, που μπορεί να εμπεριέχει και πολλά σφάλματα, δεν δεσμεύει την Εκκλησία, ούτε είναι θέσφατο. Πολλώ μάλλον δεν λειτουργεί πατερναλιστικά για τους συναδέλφους του ή για την κοινωνία. Δόξα τω Θεώ, κρίση και ορθόδοξα κριτήρια έχουν όλοι, που γνωρίζουν αυθεντικά την ορθοδοξία μας. Αλίμονο, αν άκριτα ο καθένας μας έκανε αποδεκτή την άποψη ενός κολυβογράμματου θεολόγου. Κοντολογίς πρόκειται για μια γνώμη, υποκειμενική σαφώς, αλλά προκύψασα μετά από έρευνα, μελέτη και έλεγχο των προκειμένων του θέματος.

Αξιότιμοι συνάδελφοι,
Γνωρίζετε καλύτερα από μένα ότι πολλές φορές στις ομιλίες χρησιμοποιείται το ρητορικό σχήμα της υπερβολής. Οι ομιληταί το χρησιμοποιούν για να κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατηρίου. Νομίζω ότι το σχήμα αυτό παρεξηγήθηκε. Για να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα: δεν συγκρίνονται σε καμία περίπτωση ο απόστολος των Εθνών Παύλος και το κήρυγμα του καθώς και οι λόγοι των Αγίων και Θεοφόρων Πατέρων με το στοχασμό ενός κοσμικού, που μονίμως έψαχνε το Θεό και ποτέ δεν τον βρήκε.
Αυτό όμως ουδόλως σημαίνει ότι ο Κ. δεν γνώριζε την Αγία Γραφή, τα συναξάρια, τους μυστικούς και ασκητικούς πατέρες. Σίγουρα η «θεολογία» του είναι sui generis. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποια εποχή ήθελε να «ιδρύσει θρησκεία», ο αθεόφοβος! Για να καταλήξω: ο Κ. ενώ γνωρίζει την ελληνορθόδοξη παράδοση προσπαθεί να της δώσει νέο περιεχόμενο, που σαφώς αποκλίνει από την ορθοδοξία. Στην ομιλία αυτό ξεκαθαρίζεται δια των ακολούθων:
(...)Δυο δρόμοι υπάρχουν: ή η κριτική αναμέτρηση ή η μονιστική-φοβική σχεδόν- απόρριψη. Προσωπικά προτιμώ την αναμέτρηση -όσο δύσκολη κι αν είναι- με το στοχασμό ενός απόλυτα ελεύθερου πνεύματος διατηρώντας θεολογικά κριτικές επιφυλάξεις και τις απαραίτητες αποστάσεις(...).
Είναι, αν μου επιτρέπετε αγαπητοί συνάδελφοι, ξεκάθαρο: άλλο εγκωμιαστική -δουλική σχεδόν- αποδοχή και άλλο αποστασιοποίηση! Αποστάσεις κρατάω και από τη «χριστολογία» του, γεγονός που και οι ίδιοι αναγνωρίσατε και σας ευχαριστώ γι’ αυτό.

Αξιότιμοι συνάδελφοι,
Η Εκκλησία μας, όπως γνωρίζετε, δεν αφόρισε τον Καζαντζάκη. Σας θυμίζω τη δήλωση του αοίδιμου Πατριάρχου Αθηναγόρα κατά την επίσκεψη του στην Κρήτη το 1961: «Τα βιβλία του Καζαντζάκη κοσμούν την Πατριαρχική βιβλιοθήκη».
Η ομιλία μου έγινε σε εκδήλωση του Μουσικού Σχολείου Ηρακλείου, υπό την αιγίδα του Δήμου Γουβών, στο πλαίσιο του εορτασμού των 50 χρόνων από το θάνατο του Καζαντζάκη, στις 25 Ιουνίου 2007. Η κυρία Υποδιευθύντρια του Μουσικού Σχολείου μου έκανε την τιμή να εισηγηθώ το προκείμενο θέμα. Θέμα δύσκολο, ολισθηρό, ανεξάντλητο και με το διακύβευμα της παρεξηγήσεως ή της παρανοήσεως ορατό. Εν γνώσει των κινδύνων αυτών απεδέχθην την πρόταση. Δεν ισχυρίζομαι σε καμία περίπτωση ότι η ομιλία εξαντλεί το θέμα ή ότι είναι «άψογη» και «τελεία».
Τη χρονιά εκείνη έλαβαν χώρα πολλές εκδηλώσεις και συνέδρια όχι μόνο στην πατρίδα του Κ. την Κρήτη, αλλά σε όλον τον κόσμο.
Σε συνέδριο που έγινε στο Ηράκλειο (28-30 Σεπτεμβρίου 2007), υπό την αιγίδα του Εξοχωτάτου Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, με θέμα «Ο Νίκος Καζαντζάκης και ο Κρητικός Πολιτισμός» απηύθυνε χαιρετισμό ο Σεβασμιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Ειρηναίος.
Στις 12 Οκτωβρίου του 2007 η Εκκλησία της Κρήτης οργάνωσε ξεχωριστή εκδήλωση με θέμα «Νίκος Καζαντζάκης-Εκκλησία και Κρήτη» με κύριο ομιλητή τον αγιορείτη μοναχό π. Βασίλειο (Γοντικάκη), παρουσία του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ειρηναίου.
Ο Σεβασμιώτατος χοροστάτησε στο μνημόσυνο που τελέστηκε στη μνήμη του Κ. από τη Διεθνή Εταιρία Φίλων Ν. Καζαντζάκη στις 27 Οκτωβρίου 2007 στο Μαρτινέγκο .

Αξιότιμοι συνάδελφοι,
Ας δούμε εν συντομία τα «επίμαχα» σημεία, που μου ασκείτε κριτική:
1. την επισήμανση μας για το Α’ Κορ.15, 44 την οφείλουμε στον αείμνηστο καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Νίκο Ματσούκα. Στη μελέτη του «Η ελληνική παράδοση στο Νίκο Καζαντζάκη», που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Πολιτισμός αύρας λεπτής», εκδ. Το Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 73-140, το έχει στην υποσημείωση 5 της σελ. 78, όπου και σας παραπέμπω.
2. Περί Ασκητικής, αποφατισμού και απροσπαθείας: βλ. στο ίδιο βιβλίο, σελ. 130-132. Αντιγράφω ένα απόσπασμα:
Σε τούτο το κλίμα της εμπειρίας πάντα η θεολογία του Καζαντζάκη παραμένει αποφατική, στα αχνάρια της ορθόδοξης παράδοσης. Πολλοί σκανδαλίζονται καθώς διαβάζουν στο τέλος της Ασκητικής, και αλλού βέβαια, ότι ο Θεός δεν είναι παντοδύναμος, και ότι το ένα τούτο δεν υπάρχει. Αλλά αν ξέρουν δυο πράγματα θα λυτρωθούν από τον σκανδαλισμό τους:
1.Η ορθόδοξη αποφατική θεολογία, σε μια μεθοδική αντινομική αναμέτρηση, μένει στις αντινομίες κι αποδέχεται τις αντιφάσεις στην έννοια της θεότητας για να σώσει ακριβώς από τα μικρά μέτρα μας τούτη τη θεότητα. Έτσι ο Θεός είναι καταρχήν πολυώνυμος και ανώνυμος, φως και γνόφος, όν και μη όν, λογικός και άλογος[1] .
2. Ο Καζαντζάκης κινείται σε τούτη τη γραμμή, ακόμη και για όλα τα πράγματα και τα ιδανικά• θέλει να λευτερωθεί απ’ όλα αυτά, να τα αρνηθεί, για να τα «σώσει» στην ουσία τους, για να μην εμπλακεί στις ξεπεσμένες και απολιθωμένες έννοιες. Γι’ αυτό αρνείται τις «λέξεις» και τα «ιδανικά» που κάνουν τα μεγάλα κι απέραντα πράγματα να παίρνουν τα μέτρα του μπογιού μας. Εξαιτίας αυτής της έντασης, ανάμεσα στη μεγαλοσύνη, στη «σημαντικότητα» και στη μικρότητα και ασημαντότητα οι αντινομίες είναι απαραίτητες, όπως και η θεολογική γνωσιολογία, αλλά τελικά μέσω της διανόησης, που λήγει στα μικρά, λήγει η «προσπάθεια» και ο αγωνιζόμενος φτάνει στην άμεση θέα, στην Απροσπάθεια (μν. έργον, σελ. 130-131)[2] .
Κλείνοντας σας θυμίζω πως αρκετοί είναι οι συνάδελφοι που έχουν ασχοληθεί με το έργο του Κ. Ενδεικτικά αναφέρω -πέραν του Ν. Ματσούκα- τους Θεοχάρη Δετοράκη, Ματθαίο Μουντέ και Μιχ. Μακράκη (ομοτ. καθηγητής Θεολογικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών).
Υπάρχει επίσης η ανακοίνωση του μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου κ. Ανδρέα (καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Παν/μίου) «Η εκκλησία και ο Νίκος Καζαντζάκης», που δημοσιεύεται στην επίσημη ιστοσελίδα της μητροπόλεως. Ο σύνδεσμος της εν λόγω ανακοίνωσης είναι ο ακόλουθος:

http://www.imakb.gr/Mitropolitis_ar8ra_Nikos_Kazantzakis.htm

Αγαπητοί συνάδελφοι,
Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων για την ανοχή σας και σας χαιρετώ.

Μετά πάσης τιμής

Γ. Μ. Βαρδαβάς

Θεολόγος του 1ου ΕΠΑΛ Ηρακλείου Κρήτης
Μέλος της Πανελληνίου Ενώσεως Θεολόγων
και του Συνδέσμου Κρητών Θεολόγων

________________________
[1]Ο Ν.Μ. παραπέμπει στην υποσημ. 88, σελ. 130 του εν λόγω βιβλίου στον άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη και στον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, βλ. PG 3, 588B, PG 3, 596AB και PG 91, 664B.
[2]Με άλλο σαφώς περιεχόμενο υπάρχει ο όρος στον β’ λόγο «Περί Απροσπαθείας» του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος (βλ. ΚΛΙΜΑΞ, εκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2002, σελ.50-55).

Σύντομη απάντηση του blog thriskeftika στον κ. Βαρδαβά

κ.Βαρδαβά,
Όταν γράφαμε ότι ο συγγραφέας της ομιλίας κινείται «στα όρια της βλασφημίας» τίποτε άλλο δεν εννοούσαμε παρά τη σύγκριση και τον παραλληλισμό που επιχειρήσατε ανάμεσα στη θεία διδασκαλία των Αγίων Αποστόλων και Πατέρων και στην περιέχουσα όντως πλήθος βλασφημιών διδασκαλία του Καζαντζάκη. Τούτο φαίνεται πως και εσείς κατανοήσατε γι΄ αυτό και τώρα μας γράφετε πως κάποιες εκφράσεις σας είναι αποτέλεσμα «υπερβολής» ενώ ξεκάθαρα αποφαίνεσθε ότι «δεν συγκρίνονται σε καμία περίπτωση ο απόστολος των Εθνών Παύλος και το κήρυγμα του καθώς και οι λόγοι των Αγίων και Θεοφόρων Πατέρων με το στοχασμό ενός κοσμικού, που μονίμως έψαχνε το Θεό και ποτέ δεν τον βρήκε». Αυτό ακριβώς λέμε κι εμείς: ότι ουδεμία σύγκριση μπορεί να υπάρξει μεταξύ θείας αγιοπατερικής διδασκαλίας και περίεργης καζαντζακικής κοσμικής διανόησης.
Εμείς γράψαμε πως στο συγκεκριμένο κείμενό σας κινείσθε στα «όρια της βλασφημίας» και όχι ότι εσείς είστε βλάσφημος. Πιστεύουμε όσα γράφετε στο τωρινό κείμενό σας και δεχόμαστε καλοπροαίρετα τις εξηγήσεις σας.
Κλείνουμε με μια διαφωνία. Δεν αποτελεί για μας κριτήριο «καταξίωσης» του Καζαντζάκη στη συνείδησή μας το γεγονός ότι με το πρόσωπό του έχουν ασχοληθεί κάποιοι επίσκοποι ή θεολόγοι. Πολύ περισσότερο τίποτε δεν μας προσφέρει η ρήση του Πατριάρχη Αθηναγόρα περί των συγγραμμάτων του Καζαντζάκη, καθότι ο Πατριάρχης αυτός υπήρξε ο πρώτος διδάξας την οικουμενιστική δράση.