πηγή: Ι.Μονή Παντοκράτορος ΜελισσοχωρίουΆγιου Κυρίλλου του Θεσσαλονικέως
Διάλογος με τους Μωαμεθανούς Άραβες[1]
Εισαγωγικά
Οι Θεσσαλονικείς Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, οι φωτιστές των Σλάβων, είναι από τις μεγαλύτερες ιεραποστολικές φυσιογνωμίες τις οποίες έχει να επιδείξει η εκκλησιαστική μας ιστορία. Όλοι οι σλαβικοί πληθυσμοί των Βαλκανίων που ζουν σήμερα την εν Χριστώ ζωή στη Μία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, της οποίας αποτελούν πληθυσμιακά και ένα πολύ μεγάλο τμήμα, αποτελούν την «σφραγίδα της εν Κύριω Αποστολής [2] των δύο αδελφών, οι οποίοι, αφού εγκατέλειψαν την εγκόσμιο ζωή και τα λαμπρά αξιώματα στα οποία θα ανέρχονταν, κοσμημένοι όχι μόνο με φυσικά χαρίσματα και κοσμική μόρφωση, αλλά κυρίως με αρετές και αγιοπνευματικές δωρεές, ανάλωσαν τη ζωή τους στη σωτηρία των εν αγνοία του ευαγγελίου διατελούντων εθνών.......
Καρπός της προσπάθειας των δύο αυταδέλφων υπήρξε ο εκχριστιανισμός μεγάλων πληθυσμών της Μοραβίας (της περιοχής περί τον ποταμό Μοράβα, κοντά στα νότια σύνορα της σημερινής Τσεχίας), της Βοημίας, της Σλοβακίας, της Πανονίας (Κροατίας), της Νοτίου Πολωνίας και της Λουσατίας (της περιοχής που περιελάμβανε τα σημερινά κράτη της Τσεχίας και Σλοβακίας, την Ουγγαρία και τμήματα των ομόρων κρατών)[3]. Οι μαθητές τους, αφ' ότου εξεδιώχθησαν από τον φραγκικό κλήρο, έδρασαν νοτιότερα, στη Σερβία και τη Βουλγαρία[4].
Ο βίος των δύο αδελφών μας διασώζει, πλην της δράσεώς τους στην Μοραβία, και άλλα περιστατικά της ζωής τους, στα οποία διαφαίνεται τόσο ο προς Θεό ζήλος τους, ο οποίος και τους οδήγησε στον μοναχικό βίο, όσο και η πλούσια θεολογική και γενική τους κατάρτιση. Ο Κύριλλος, κατά κόσμο Κωνσταντίνος, χρημάτισε καθηγητής της Φιλοσοφίας στην ανώτερη Σχολή του Πανεπιστημίου της Μαγναύρας, διαδεχθείς τον Μεγάλο Φώτιο, κατοπινό Πατριάρχη· λόγο της καθηγητικής του αυτής ιδιότητας του δόθηκε και η προσωνυμία «φιλόσοφος»[5]. Ο Μεθόδιος, κατά κόσμο Μιχαήλ, πριν μεταβεί στον Όλυμπο της Βιθυνίας και ασπαστεί τη μοναχική ζωή, είχε ανέλθει σε αξίωμα της ανώτερης κρατικής υπαλληλίας· είχε διορισθεί διοικητής «Σκλαβηνίας», επαρχίας, δηλαδή, της Αυτοκρατορίας όπου κατοικούσαν σλαβικοί πληθυσμοί[6].
Περί το έτος 855[7] τοποθετείται η πρώτη Αποστολή του Αγίου Κυρίλλου σε αλλοθρήσκους· ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Γ' (842-867) απέστειλε προς τους Μωαμεθανούς Άραβες αντιπροσωπία με επικεφαλής τον Άγιο, τότε Κωνσταντίνο. Η συνάντηση της αντιπροσωπίας με τους εντεταλμένους του ηγεμόνος Αμερουμνή πιθανότατα έλαβε χώρα στην Βαγδάτη, έδρα του Χαλιφάτου[8]. Τον διάλογο αυτό παρουσιάζουμε στη συνέχεια. Αργότερα ο Κωνσταντίνος απεστάλη και στους Χαζάρους της Κριμαίας, οι οποίοι ευρίσκονταν σε δίλημμα ως προς την πίστη την οποία θα ασπάζονταν. Τον διάλογο του Αγίου Κυρίλλου με τους Χαζάρους που είχαν ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό θα παρουσιάσουμε, συν Θεό, σε επόμενο τεύχος της «Θεοδρομίας».
Τα μέτρα καταπίεσης. Κατά την άφιξή τους στην Βαγδάτη, οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι είδαν δαιμονικές μορφές ζωγραφισμένες έξω από τα σπίτια των Χριστιανών. Η σχεδίαση των δαιμονικών αυτών παραστάσεων ήταν προφανώς μέτρο καταπιέσεως και εξυβρίσεως των Χριστιανών από μέρους των μωαμεθανικών αρχών[9] όμως ο Άγιος Κύριλλος πολύ ευφυώς διετύπωσε την πραγματική κατάσταση· όπου οι δαίμονες είναι ζωγραφισμένοι έξω από τα σπίτια, δεν κατοικούν μέσα σ' αυτά, όπως συμβαίνει στα υπόλοιπα, στα μωαμεθανικά. Η επέκταση του Μωαμεθανισμού. Για να αποδείξουν την υπεροχή και την αλήθεια του Μωαμεθανισμού, οι Άραβες συζητητές επικαλέστηκαν το γεγονός της μεγάλης διάδοσης του και της παραδειγματικής προσήλωσης των πιστών του σ' αυτόν, σ' αντίθεση με τη χαλαρότητα των ηθών και τις διαφοροποιήσεις στη ζωή των Χριστιανών. Ο άγιος Κύριλλος απαντώντας απέδωσε τη διάδοση του Μωαμεθανισμού στην ευκολία των διατάξεών του και στο ότι υπηρετεί τα πάθη των ανθρώπων, ρίχνοντάς τους στην άβυσσο. Αντίθετα ο Θεός των Χριστιανών αποτελεί βάθος απροσμέτρητο, και γι' αυτό τον προσεγγίζουν λίγοι και δια πολλών δυσκολιών. Η τριαδικότητα του Θεού των Χριστιανών. Στην απόπειρά τους να εξευτελίσουν τη χριστιανική πίστη στην αγία Τριάδα και στην από Παρθένου Γέννηση του Κυρίου, οι Μωαμεθανοί δέχθηκαν την επιτίμηση του Αγίου Κυρίλλου, ο οποίος χρησιμοποίησε φράση του Κορανίου για να δείξει ότι και ο Μωάμεθ είχε τη γνώση του τρόπου αυτού της Γεννήσεως του Χριστού· μετά από αυτό έστρεψαν τη συζήτηση σε πολιτικά θέματα. Πως δικαιολογείται η ύπαρξη στρατού στους Χριστιανούς. Για να φέρουν σε δύσκολη θέση τον Άγιο, οι Μωαμεθανοί προέβαλαν την φαινομενική ασυνέπεια των Χριστιανών, οι οποίοι, ενώ θα έπρεπε να υπακούουν στην εντολή του Χριστού να αγαπούν τους εχθρούς τους και να στρέφουν και το άλλο μάγουλο σε οποίον τους ραπίσει στο ένα[10] , ωστόσο οργανώνουν στρατό για την καταπολέμηση των εχθρών και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, των Αράβων. Ο Άγιος Κύριλλος, χωρίς να αρνηθεί την ισχύ της εντολής αυτής, υπενθύμισε την υποχρέωση των Χριστιανών να τηρούν όλες τις εντολές του Χριστού˙ μία από αυτές είναι και να θυσιάζεται κανείς για τους φίλους του˙ αυτό πράττουν και οι στρατευόμενοι Χριστιανοί, θυσιάζονται δηλαδή για την ψυχική ωφέλεια των αμάχων, ώστε να μη ζημιωθούν ψυχικά οι τελευταίοι από την αιχμαλωσία και τα άλλα δεινά του πολέμου[11]. Η Χριστιανό-μωαμεθανική φιλία. Μετά από όλα αυτά οι εντεταλμένοι του Άραβος ηγεμόνος πρότειναν στον Άγιο Κύριλλο την φιλία μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων με αντάλλαγμα, την καταβολή φόρων από την Αυτοκρατορία στους Άραβες, σύμφωνα με το παράδειγμα του Χριστού, ο οποίος πλήρωνε φόρους στη ρωμαϊκή εξουσία. Ο Άγιος ανταπάντησε ότι οι Χριστιανοί πληρώνουν, όπως και ο Χριστός, τους καθορισμένους φόρους στη ρωμαϊκή εξουσία[12] ωστόσο φιλία με τους Μωαμεθανούς δεν μπορεί να υπάρξει, επειδή αυτοί προσπαθούν να αποσπάσουν τους Χριστιανούς από τον βίο που τους υπέδειξε ο Διδάσκαλος τους. Τα επιτεύγματα των Αράβων. Εντυπωσιασμένοι από τη γενική μόρφωση του Αγίου, οι συνομιλητές του θέλησαν να κάνουν επίδειξη των τεχνικών επιτευγμάτων τους. Ο Άγιος πράγματι παραδέχθηκε τη σημαντική επιστημονική γνώση που κατείχαν οι Άραβες, αλλά τόνισε πως η δόξα για όλα αυτά ανήκει μόνο στον Θεό, και όχι σε ανθρώπους. Μετά από μία αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, ο Άγιος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, λίγο αργότερα δε, ασπάστηκε τη μοναχική ζωή.
Ο Άγιος Κύριλλος μιλάει με τους Μουσουλμάνους ευθαρσώς, όχι μόνο επειδή είναι πεπεισμένος πως κατέχει, ως Χριστιανός, την αλήθεια, αλλά και επειδή ενδιαφέρεται για τη σωτηρία των στην πλάνη ευρισκομένων Μουσουλμάνων. Ωστόσο υπάρχουν σήμερα Χριστιανοί οι οποίοι πιθανότατα φρονούν πως είναι φιλανθρωπότεροι των Αγίων, και, μη θέλοντας να αποκλείσουν τη σωτηρία των Μουσουλμάνων, σαν να εξαρτάτο η σωτηρία των Μουσουλμάνων απ' αυτούς, και όχι από την προαίρεση εκείνων και από την επιστροφή τους στην Εκκλησία, πιστεύουν και διατείνονται πως Χριστιανοί και Μωαμεθανοί πιστεύουμε στον ίδιο Θεό˙ αν όμως ο ίδιος ο Χριστός είπε για την πιο ευσεβή μερίδα των Ιουδαίων, τους Φαρισαίους, πως έχουν πατέρα τον διάβολο, επειδή ψεύδονταν και ήθελαν να τον εξοντώσουν[13], ποια περαιτέρω μαρτυρία χρειάζεται για την καταδίκη του Μωαμεθανισμού ως σατανικού εφευρήματος, ο οποίος έκτος της απιστίας προς τον Χριστό, φέρει και πλήθος άλλων πλανών; Δεν είναι αληθινά τα λόγια του Κυρίου πως κανείς δεν πλησιάζει τον Πατέρα παρά μόνο μέσω του Χριστού[14]; Μήπως θα πρέπει να θεωρήσουμε κοινό τον αγώνα για θεογνωσία των Αγίων Νεομαρτύρων και των βασανιστών τους Μωαμεθανών; Αν τελικά πιστεύουμε στον ίδιο Θεό και αν ο Παράδεισος νοείται ως αιώνιος ζωή με το Θεού, θα διαιρέσουμε τον Παράδεισο σε δύο «παραρτήματα», ένα άκτιστο για τους θεώμενους Αγίους και ένα κτιστό για τους αιμοβόρους Μουτζαχεντίν του Ισλάμ; Φαίνεται πως εξέλιπε από μερικούς Χριστιανούς το πνευματικό φιλότιμο που θα δημιουργούσε ένα πραγματικό θεοφιλές μίσος εναντίον όχι των Μουσουλμάνων, αλλά της σαρκολατρικής τους θρησκείας, χωρίς την οποία ίσως να ήταν Χριστιανοί κάποιοι από τα δισεκατομμύρια Μωαμεθανών του παρελθόντος και τα σημερινά 850 εκατομμύρια (1988) των «πιστών του Αλλάχ».
Το κείμενο του διαλόγου
Τον καιρό εκείνο οι Aγαρηνοί[15], οι οποίοι ονομάζονται και Σαρακηνοί, εξέφεραν βλασφημία εναντίον της μιας θεότητας της Αγίας Τριάδας· είπαν δηλαδή: «Πως είναι δυνατό να πιστεύετε εσείς οι Χριστιανοί σε ένα Θεό, και κατόπιν να τον διαχωρίζετε σε τρεις, λέγοντας πως είναι ένας Πατήρ, ένας Υιός και ένα Άγιο Πνεύμα; Αν μπορείτε να το εξηγήσετε αυτό, τότε στείλτε μας κάποιο ο οποίος να μπορεί να μιλήσει για το θέμα αυτό, και να πεισει και εμάς».
Ο Φιλόσοφος τότε ήταν είκοσι τεσσάρων ετών. Ο αυτοκράτορας συνεκάλεσε τη σύγκλητο, τον κάλεσε και τον είπε: «Φιλόσοφε, ακούς τι λένε οι άθεοι Αγαρηνοί εναντίον της πίστης μας; Επειδή εσύ είσαι υπηρέτης και μαθητής της Αγίας Τριάδος[16] ,πήγαινε και δώσε τους απάντηση· και ο Θεός, ο οποίος φέρνει τα πάντα σε τελειότητα, ο οποίος υμνείται εν Τριάδι, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, είθε να χαρίσει δύναμη και χάρη και σ' εσένα και στα λόγια σου. Είθε να σε στέφει σαν δεύτερο Ο Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ[17] τον οποίο νίκησε με τρεις λίθους, και να σε φέρει πίσω κοντά μας, άξιο της βασιλείας των ουρανών».
Όταν τα άκουσε αυτά ο Φιλόσοφος, είπε: «Ευχαρίστως θα πάω εκεί για χάρη της Χριστιανικής πίστης· άλλωστε τι πολυτιμότερο υπάρχει για μένα στον κόσμο αυτόν, από το να πεθαίνω και να ζω για χάρη της Αγίας Τριάδας;». Αφού λοιπόν διόρισαν γραμματέα του τον Γεώργιο, τους απέστειλαν. Όταν έφθασαν εκεί, είδαν ότι στην εξωτερική πλευρά της πόρτας των σπιτιών στα οποία κατοικούσαν Χριστιανοί είχαν ζωγραφιστεί εικόνες δαιμόνων, οι οποίοι έκαναν μαγείες και μορφασμούς. Ρώτησαν τότε τον Φιλόσοφο: ˙
«Φιλόσοφε, τι σημαίνουν τα σχέδια αυτά;» Και εκείνος τους είπε: «Βλέπω πρόσωπα δαιμόνων και γι αυτό υποθέτω ότι μέσα στα σπίτια κατοικούν Χριστιανοί· δηλαδή οι δαίμονες δεν μπορούν να ζήσουν με αυτούς, αλλά βγαίνουν έξω, μακριά τους. Εκεί όμως που δεν υπάρχουν απ' έξω από τα σπίτια τα σχέδια αυτά, οι δαίμονες συγκατοικούν με τους ανθρώπους μέσα στα σπίτια».
Όταν oι Αγαρηνοί, άνθρωποι σοφοί και πολύ καλοί γνώστες των επιστημών[18], μορφωμένοι στη γεωμετρία, στην αστρονομία και σε όλες τις άλλες επιστήμες, κάθισαν στο δείπνο, τον εξέταζαν και τον ρωτούσαν λέγοντας: «Φιλόσοφε, βλέπεις το εξαίσιο θαύμα, το πως, δηλαδή, ο προφήτης Μωάμεθ, αυτός που μας μετέφερε το χαρμόσυνο άγγελμα από τον Θεό, μετέστρεψε πολλούς ανθρώπους, και ότι όλοι εμείς τηρούμε τον νόμο του, χωρίς να τον παραβαίνουμε στο ελάχιστο; Εσείς, αντίθετα, που ακλουθείτε τον νόμο του Προφήτη σας, του Χριστού, άλλοι τον τηρείτε με ένα τρόπο και άλλοι με άλλο, και διάγετε όπως ακριβώς αρέσει στον καθένα σας».
Σε αυτά ο Φιλόσοφος απάντησε τα εξής: «Ο Θεός μας μοιάζει με τα βάθη της θαλάσσης. Ο προφήτης λέει γι' αυτόν: "την καταγωγή του ποιος μπορεί να την διηγηθεί; επειδή είναι πάνω από την γη η ζωή των".[19] Πολλοί βυθίζονται στο βάθος αυτό για να Τον αναζητήσουν αυτοί στους οποίους δόθηκε η δύναμη της κατανοήσεως λαμβάνουν με τη βοήθειά Του την πληρότητα της συνέσεως, κολυμβούν και επιστρέφουν. Αντιθέτως, από τους ασθενείς, οι οποίοι προσπαθούν να διαπεράσουν την θάλασσαν πάνω σε σάπια πλοία, άλλοι πνίγονται, ενώ άλλοι, αναπνέοντας μετά δυσκολίας, κινούνται προς τα κει με λιποθυμική αδυναμία. Αντιθέτως η δική σας θάλασσα είναι στενή και χωρίς κύματα και γι' αυτό μπορεί καθένας, μικρός ή μεγάλος, να πηδήξει από πάνω της. Γιατί υπάρχουν μόνο ανθρώπινες συνήθειες και ο, τι μπορεί κάθε άνθρωπος να τηρήσει[20]' αλλιώς τε ο Μωάμεθ δεν σας απαγόρευσε και τίποτε· δεν περιόρισε την οργή και το πάθος[21], αλλά τα επέτρεψε. Σε τι άβυσσο επιθυμεί να σας ρίξει! Ένας λογικός άνθρωπος μπορεί να το κατανοήσει αυτό. Ο Χριστός αντιθέτως ανυψώνει το βαρύ από κάτω προς τα ύψη και διδάσκει τους ανθρώπους μέσω της πίστης και των θείων ενεργειών. Είναι άλλως τε ο δημιουργός όλων των όντων. Δημιούργησε τον άνθρωπο μεταξύ των αγγέλων και των ζώων[22] διαχωρίζοντάς τον από μεν τα ζώα με τη γλώσσα και τη σκέψη, από δε τους Αγγέλους με την οργή και την επιθυμία· ανάλογα με την περιοχή την οποία ο άνθρωπος προσεγγίζει, γίνεται μέτοχος της φύσεως των αγγέλων η των ζώων».
Τότε τον ρώτησαν και πάλι: «Πως συμβαίνει ο Θεός σας να τιμάται σε τρία πρόσωπα, αν και είναι μόνο ένας Θεός; Αν το γνωρίζεις, εξήγησέ το. Ομιλείτε για Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα. Εφ' όσον λοιπόν έτσι έχει, τότε δώστε Του και μία γυναίκα, για να γεννηθούν απ' αυτόν πολλοί θεοί». Για αυτά απάντησε ο Φιλόσοφος τα εξής: «Μη λέτε απερίσκεπτα τέτοιες βλασφημίες εναντίον του Θεού, επειδή εμείς καλώς διδαχθήκαμε από τους Πατέρες, τους Προφήτες και τους διδασκάλους[23] να δοξάζουμε την Τριάδα, τον Πατέρα, τον Λόγο και το Πνεύμα, τρεις υποστάσεις σε μία ουσία. Ο Λόγος προσέλαβε μέσα στην Παρθένο σάρκα[24] και γεννήθηκε για τη σωτηρία μας, όπως επιβεβαιώνει και ο δικός σας προφήτης, ο Μωάμεθ, ο οποίος έγραψε τα εξής: "Στείλαμε το Πνεύμα μας στην Παρθένο και ευδοκήσαμε να γεννήσει αυτή"[25]. Λοιπόν, σας φέρνω και από αυτά μαρτύρια για την Αγία Τριάδα».
Επειδή πληγώθηκαν πολύ από τα λόγια αυτά, γύρισαν τον λόγο σε άλλα θέματα, λέγοντας: «Τότε τα πράγματα έχουν όπως μας τα λες, ξένε. Αν όμως ο Χριστός είναι ο Θεός σας, γιατί δεν κάνετε αυτό που Εκείνος ορίζει; Στα βιβλία των Ευαγγελίων είναι γραμμένο "Προσεύχεσθε για τους εχθρούς σας˙ ευεργετείτε όσους σας μισούν και σας διώκουν, και προσφέρετε το σαγόνι σας σε όσους σας χτυπούν[26]. Όμως εσείς δεν κάνετε έτσι, αλλά ακονίζεται τα όπλα σας εναντίον εκείνων οι οποίοι πράττουν σε βάρος σας αυτά που προαναφέραμε». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος: «Όταν στον νόμο περιέχονται δύο εντολές, ποιος εκπληρώνει πραγματικά το νόμο; Αυτός που τηρεί την μια εντολή ή αυτός που σέβεται και τις δύο;» Εκείνοι απάντησαν˙ «Αυτός που σέβεται και τις δύο». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος « Ο Θεός είπε: "Προσεύχεσθε για όσους σας αδικούν[27]. Ωστόσο είπε και τα εξής: "Κανείς δεν μπορεί στην παρούσα ζωή να δείξει μεγαλύτερη αγάπη από εκείνον ο οποίος δίνει την ζωή του για χάρη των φίλων του"[28]. Αυτό κάνουμε και μείς χάριν των φίλων, για να μην βλαβεί, μαζί με την σωματική αιχμαλωσία, και η ψυχή τους».
Του είπαν πάλι εκείνοι: «Ο Χριστός πλήρωσε φόρους[29] για τον Εαυτό Του και για τους άλλους. Γιατί, λοιπόν, δεν τον ακολουθείτε και σεις στο θέμα αυτό; Αλλά και όταν εσείς αμύνεσθε, γιατί δεν δίνετε φόρους στον ισχυρό ισμαηλιτικό λαό, χάριν των αδελφών και των φίλων σας; Από σας ζητούμε λίγα, μόνο ένα χρυσό σόλδιον[30] και έτσι, για όσο χρόνο υπάρχει κόσμος, θα υπάρχει μεταξύ μας φιλία ανώτερη από οπουδήποτε αλλού». Ο Φιλόσοφος απάντησε˙ «Όταν κάποιος περπατά πάνω στα χνάρια τν ποδών του διδασκάλου του και επιθυμεί να προχωρεί ακόμη περισσότερο πάνω στα ίδια χνάρια, όπως εκείνος, αλλά κάποιος άλλος τον συναντά και προσπαθεί να τον απομακρύνει από την πορεία του αυτή, είναι φίλος του ή εχθρός του;» Εκείνοι απάντησαν˙ «είναι εχθρός του». Τότε προσέθεσε ο Φιλόσοφος: «Ποια κυριαρχία υπήρχε όταν ο Χριστός πλήρωσε τους φόρους, η ισμαηλιτική ή η ρωμαϊκή;» «Η ρωμαϊκή», απάντησαν εκείνοι. « Τότε δεν πρέπει να μας περιφρονείτε, επειδή τους φόρους μας στους Ρωμαίους τους πληρώνουμε όλοι», είπε εκείνος.
Κατόπιν έθεσαν πολλές άλλες ερωτήσεις, δοκιμάζοντάς τον σε όλα τα πεδία της γνώσεως την οποία και οι ίδιοι κατείχαν. Εκείνος τους εξήγησε τα πάντα˙ όταν τους είχε πείσει για όλα τα θέματα, τον είπαν: «Πως είναι δυνατόν να τα γνωρίζεις όλα;» Και εκείνος τους απάντησε: «Ένας άνθρωπος πήρε νερό από τη θάλασσα και, μεταφέροντάς το μέσα σ' ένα ασκό, υπερηφανευόταν και έλεγε στους ξένους "Βλέπετε το νερό; Κανείς άλλος δεν έχει εκτός από μένα. Τότε τον πλησίασε ένας άνθρωπος που ζούσε κοντά στη θάλασσα και του είπε: " Δεν είσαι ματαιόφρονας να υπερηφανεύεσαι για ένα βρωμερό ασκό; Υπάρχει ολόκληρη θάλασσα από νερό" Έτσι ακριβώς κάνετε και εσείς· από σας προήλθαν όλες οι επιστήμες».
Τότε θέλησαν να τον καταπλήξουν και του έδειξαν ένα αμπέλι που μόλις φυτεύτηκε, αναπτύχθηκε με μιας και υψώθηκε από το έδαφος. Όταν εκείνος τους εξήγησε πως συνέβη αυτό, του έδειξαν όλο τον πλούτο και τα ανάκτορα, τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσό και ασήμι, με πολυτελείς λίθους και μαργαριτάρια, και του είπαν: «Φιλόσοφε, δες λοιπόν το μεγάλο αυτό θαύμα! Μεγάλη είναι η δύναμη και ο πλούτος του Άμερουμνή, του ηγεμόνος των Σαρακηνών». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος: «Αυτό δεν είναι καθ' όλο αξιοθαύμαστο. Δόξα και ύμνος ανήκει μόνο στον Θεό, ο οποίος δημιούργησε όλα αυτά και τα εδώ σε στους ανθρώπους για παρηγοριά, επειδή σ' αυτόν ανήκουν και σε κανένα άλλον».
Τότε έστρεψαν πάλι εναντίον του την κακία τους, δίνοντάς του να πιει δηλητήριο. Αλλά ο οικτίρμων Θεός, ο οποίος είπε «Και εάν πιείτε κάτι θανατηφόρο δεν θα σας βλάψει»[31] τον απάλλαξε και από αυτό και τον οδήγησε πίσω στην χώρα τον υγιή.
Μετά από λίγο καιρό απαρνήθηκε τη ζωή αυτή, εγκαταστάθηκε σε κάποιο τόπο και, ελεύθερος από άλλες ασχολίες, πρόσεχε μόνο τον εαυτό του. Δεν κρατούσε τίποτα για την επόμενη ημέρα, αλλά τα μοίραζε όλα στους πτωχούς, αφήνοντας τη μέριμνα του εαυτού του στον Θεό[32], ο οποίος προνοεί για όλους και για κάθε ημέρα.
Ανήμερα κάποιας εορτής, ο υπηρέτης του[33] γεμάτος αγωνία του είπε: «Δεν έχουμε τα απαραίτητα τρόφιμα για την εορτή». Τότε του απάντησε «Αυτός πού χόρτασε τους Ισραηλίτες στην έρημο[34], θα δώσει και σε μας τροφή. Πήγαινε και κάλεσε τουλάχιστο πέντε πτωχούς ανθρώπους και περίμενε τη βοήθεια του Θεού»[35]. Πράγματι, όταν ήλθε η ώρα του γεύματος, κάποιος του έφερε μεγάλη ποσότητα εδεσμάτων κάθε είδους και δέκα χρυσά σολδία˙ για, όλα αυτά εδόξασε τον Θεό.
Μετά από αυτά μετέβη στον Ολυμπο[36], στον αδελφό του Μεθόδιο και, αρχίζοντας την εκεί ζωή του, προσευχόταν αδιαλείπτως στον Θεό, ασχολούμενος μόνο με τα βιβλία.
Επιμέλεια - Παρουσίαση: Νικόλαος Ζήσης
Θεοδρομία, Τριμηνιαία Έκδοση Ορθοδόξου Διαδαχής, Τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1999.
Παραπομπές
[1]. Από τον Βίον Κωνσταντίνου, γραμμένον πρωτοτύπως στην παλαιοσλαβική γλώσσα και μεταφερμένο στα ελληνικά, από γερμανική του μετάφραση, από τον καθηγητή Ιω. Αναστασίου. Η ελληνική αυτή μετάφραση δημοσιεύθηκε ολόκληρη στην Επιστημονική Επετηρίδα της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 12(1967)118έ.
[2] Πρβλ. Α Κορ. 9,2.
[3] Π. Χρήστου, Κύριλλος και Μεθόδιος οι Θεσσαλονικείς φωτισταί των Σλάβων, Θεσσαλονίκη 19882, σελ. 95ε.
[4] Βλ. Φειδα, 3Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμ. Β', 'Αθήναι 1994, σελ. 55.
[5] Βλ. Ιω. Αναστασίου, «Η κατάστασις της παιδείας εις το Βυζάντιον κατά την διάρκειαν του Θ' αιώνος», Κυρίλλω καί Μεθοδίω τόμος εόρτιος, τόμ. Β', Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 61.
[6] Βλ. Π. Χρήστου, ενθ' άνωτ., σελ. 17.
[7] Βλ. Ιω. Αναστασίου, ενθ' άνωτ., σελ. 62. Π. Χρήστου, ενθ. άνωτ., σελ. 29.
[8] Πρβλ. Π. Χρήστου, ενθ' άνωτ., σ. 26έξ. Ήδη τό 838 οί Άραβες είχαν καταλάβει εδάφη τής Μικράς Ασίας μέχρι τήν Άγκυρα καί τό Αμόριο. Βλ. Βλ. Φειδα, Βυζάντιο, Αθήναι 19913, σελ. 94.
[9] Πρβλ. Π. Χρήστου, ένθ' άνωτ., σελ. 27.
[10] Λουκ. 6,27-29.
[11] Και στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει πουθενά απαγόρευση της στρατιωτικής θητείας· όταν κάποιοι στρατιώτες ρώτησαν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο τι πρέπει να πράξουν για να σωθούν, εκείνος τους απήντησε απλώς να μην αδικούν κανένα (. Λουκ. 3,14). Για το ότι είναι επιτρεπτή για τον Χριστιανό η στρατιωτική θητεία, είναι χαρακτηριστική η θέση του Όσιου Μαξίμου του ομολογητού, στο Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας 6,3,2, Pg 4,172Α: Σημείωσε ότι πολλά κωλύεται ο μοναχός κάνει, ων οι λαϊκοί την επιτροπήν και εξουσία έχουν το οποίο ο γάμος, και το στρατείες η εμπορίες ομιλείν, και άλλους, εν τους οποίους ο λαϊκός ου κατακρίνεται".
[12] Ή λέξη «βυζάντιος» στά μεσαιωνικά ελληνικά κείμενα σημαίνει τον κάτοικο της πόλεως του Βυζαντίου, δηλαδή τον Κωνσταντινουπολίτη, διότι στην περιοχή της Πόλης είχε ιδρυθεί από τον Βύζαντα αποικία των Μεγαρέων τον 7ο αί. π.Χ. Οι πολίτες της Αυτοκρατορίας γενικώς θεωρούσαν τούς εαυτούς τους Ρωμαίους και ονόμαζαν την Αυτοκρατορία «Ρωμανία». Γι' αυτό και στην συνείδηση του Γένους ονομαζόμαστε «Ρωμηοί» ή «Ρωμαίοι», δηλαδή Έλληνες στην παιδεία, Ορθόδοξοι στην Πίστη και κληρονόμοι της Έλληνο-ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ό όρος «βυζαντινή αυτοκρατορία» καθιερώθηκε από ξένους ερευνητές που θέλησαν να παρουσιάσουν ως μόνη συνέχεια της πρώτης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού 'Έθνους» του Καρλομάγνου και να εξαφανίσουν την μόνη φυσική συνέχειά της, την ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία. Μέχρι και τις αρχές του αιώνος μας ο Κωστής Παλαμάς αγωνιζόταν υπέρ της διατηρήσεως του ονόματος «Ρωμηός» έναντι του «Έλλην» ή του υβριστικού «Γραικός», με το όποιο μας ονομάζουν σήμερα όλοι οι Ευρωπαίοι (Greek, Grieche, Grec κ.λ.π.). Γι' αυτό και ο Άγιος Κύριλλος αναφέρει πως πληρώνουν φόρους στους Ρωμαίους, δηλ. τις αυτοκρατορικές αρχές. Πρβλ. Ι. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη,Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Πουρνάρα, Θες/νίκη 1975, σελ. 18-20.29.47. Του αυτού, Κωστής Παλαμάς και Ρωμηοσύνη, εκδ. Ρωμηοσύνη, Αθήναι 1976, σελ. 9ε. Περί των όρων «Ρωμανία» και «Βυζαντινός» βλ. και G. Ostrogorsky, Ισορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α', εκδ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1981, σελ. 85
[13] Ιωαν. 8,44
[14] Ιωαν. 14,6.
[15] Οι Άραβες, ένεκα και της πολιτιστικής επιδράσεως του Βυζαντίου, ήταν πολύ καλοί γνωστές των φυσικών επιστημών, συνετέλεσαν δε αποφασιστικά, διά των κατακτήσεων τους στην Δύση, στο να γίνουν εκεί γνωστά τα συγγράμματα του Αριστοτέλους. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, Μεσαιωνικός Δυτικός Πολιτισμός, εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 200-208.
[16] Ο αυτοκράτωρ, ο οποίος υπήρξε και συμμαθητής του Αγίου Κυρίλλου, γνώριζε οπωσδήποτε τα πολλά προσόντα του τελευταίου. Λέγεται ότι ο Άγιος Κύριλλος ήδη από τα δεκατέσσερά του χρόνια γνώριζε από μνήμης όλα τα συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Βλ. Π. Χρήστου, ε.α. σελ. 18.
[17] . Α' Βας. 17,40.
[18] Οι Άραβες, ενεκα και τής πολιτιστικής επιδράσεως τοΰ Βυζαντίου, ήταν πολύ καλοί γνωστές των φυσικών επιστημών, συνετέλεσαν δέ αποφασιστικά, διά τών κατακτήσεων τους στήν Δύση, στό νά γίνουν εκεί γνωστά τά συγγράμματα τοΰ 'Αριστοτέλους. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, Μεσαιωνικός Δ ντικός Πολιτισμός, εκδ. Κυρο- μάνος, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 200-208.
[19] Ήσ. 53, 8.
[20] Τα βασικά καθήκοντα των Μουσουλμάνων περιορίζονται στα εξής: 1) Να προσεύχονται γονατιστοί πέντε φορές την ημέρα προς την ανατολή, 2)να πιστεύουν στην μοναδικότητα του Θεού, 3) να δίνουν ελεημοσύνη, 4) να νηστεύουν κατά το Ραμαζάνι και 5) τουλάχιστον άπαξ της ζωής τους να τελούν προσκύνημα στην Μέκκα. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, ενθ' άνωτ., σελ. 192.
[21] Για την σαρκολατρία των Μωαμεθανών είναι χαρακτηριστικά όσα λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός· αναφέρει το γεγονός της πολυγαμίας των Μουσουλμάνων (επιτρεπτές έως τέσσερεις γυναίκες και έως χίλιες παλλακίδες) και την διευκόλυνση της μοιχείας και της αιμομιξίας, παραλείποντας, λόγω αιδούς, να αναφέρει την αισχρότητα των λεπτομερειών του Κορανίου. Βλ. Περί αιρέσεων 101, PG 94, 769BC. Στο ίδιο κεφάλαιο, στην εισαγωγή (αυτόθι, PG 94, 764Α) ο Άγιος Ίω. ο Δαμασκηνός διατυπώνει ένα ενδιαφέροντα χαρακτηρισμό για την Μωαμεθανική θρησκεία* «Υπάρχει επίσης και ή λαοπλάνος θρησκεία των Ισμαηλιτών, πού διατηρείται μέχρι τώρα και είναι πρόδρομος του 'Αντίχριστου».
[22] Ψαλμ. 8, 6-8* «ήλάττωσας αυτόν βραχύ τι παρ' αγγέλους, δόξη και τιμή έστε- φάνωσας αυτόν, και κατέστησας αυτόν επί τα έργα των χειρών σου* πάντα υπέταξας υποκάτω των ποδών αυτού, πρόβατα και βόας άπασας, έτι δε και τα κτήνη του πεδίου, τα πετεινά του ουρανού και τούς ιχθύας της θαλάσσης, τα διαπορευόμενα τρίβους θαλασσών».
[23] Οι Προφήτες, οι Πατέρες και οι διδάσκαλοι* είναι άλλη μία μορφή της διατύπωσης του Συνοδικού της Ορθοδοξίας «Οι Προφήται ως είδον, οί Απόστολοι ως εδίδαξαν, ή Εκκλησία ως παρέλαβεν, οι Διδάσκαλοι ως εδογμάτισαν». Υπάρχει θαυμαστή ενότητα στην διδασκαλία όλων των αγίων πνευματικών μας προπατόρων* εάν καταργηθεί ένας κρίκος από την αλυσίδα αυτή των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων της Εκκλησίας υπάρχει κίνδυνος να παρερμηνευθεί η σωτηριολογία της Εκκλησίας. Γιατί ή ενότητα και αλληλουχία που διέπει την διδασκαλία των Προφητών, Αποστόλων και Πατέρων είναι έργο του Θεού, ο όποιος δίδαξε δι' όλων αυτών των αγίων Πρβλ. Αγ. Γερμανού ΚΠολεως, Περί όρον ζωής 5, PG 98, 100Β· «Ό γάρ λαλήσας πάλαι έν τοις προφήταις, ό αυτός καί έν άποστόλοις τήν χάριν ενήργησε, καί διά τών άγιων Πατέρων έδίδαξεν».
[24] Ο όρος «σαρξ» στήν θεολογική ορολογία, δεν σημαίνει απλώς το ανθρώπινο σώμα, όπως συνήθως στην νεοελληνική γλώσσα, άλλα όλο τον άνθρωπο, ψυχή και σώμα (Πρβλ. Π. Δημητροπουλου, «Σάρξ», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 10[1965], στ. 1177). Γι7 αυτό, λέγοντας πώς ό Υιός και Λόγος «εγένετο σάρξ» (Τω. 1,14), δεν εννοούμε πώς προσέλαβε μόνο σώμα, άλλα όλη την ανθρώπινη φύση, σώμα και ψυχή, έγινε άνθρωπος.
[25] Κοράνιον 19,17.
[26] Πρβλ. Ματθ. 5,44. Λουκ. 6, 27-29
[27] Λουκ. 6,27-29.
[28] Ιωαν. 15,13.
[29] Ματθ. 22, 21. Μάρκ. 12,17. Λονκ. 20, 25. Πρβλ. Ρωμ. 13, 7
[30] Σολδίον: άπό τό λατιν. Solidus* χρυσό νόμισμα πού καθιερώθηκε άπό τόν Μ. Κωνσταντίνο.
[31] Μαρκ. 16,18.
[32] Κατά τό ψαλμικό: «επίρριψον επί Κύριον τήν μέριμνάν σου, καί αυτός σε διαθρέψει» (Ψαλμ. 54, 23).
[33] Πρέπει να υποθέσουμε ότι κάποιος υπηρέτης του 'Αγίου αποφάσισε να τον ακολουθήσει στην μοναχική ζωή, διότι απαγορεύεται οι μοναχοί να διατηρούν προσωπικούς τους υπηρέτες.
[34] Έξοδ. 16, 4.13.14.
[35] Στήν περίπτωση του Αγίου Κυρίλλου βλέπουμε την εφαρμογή αυτού πού συμβουλεύει ο Άγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος· «άκουσε τον Θεό στις εντολές του για να σε ακούσει και αυτός στις προσευχές σου» (Εις άδριάντας 15,5, PG 49,162). Ό Άγιος Κύριλλος τήρησε την εντολή του Κυρίου για την φιλοξενία των πτωχών (Λουκ. 14, 12-14) και περιμένει με βεβαιότητα την φροντίδα του ιδίου του Κυρίου γι' αυτούς. Στην περίοδο της Ρωμανίας ήταν τόσο έντονη η συναίσθηση της ευλογίας πού φέρνει ή φιλοξενία των κληρικών και των πτωχών, ώστε και οι ίδιοι οι αυτοκράτορες συγκαλούσαν τα λεγόμενα «κλητόρια γεύματα», στα όποια στην πρώτη θέση παρεκά- θηντο κληρικοί και μοναχοί, στην δεύτερη τράπεζα οι επαίτες και οι πτωχοί, και σε τρίτη τράπεζα, τελευταίοι, το αυτοκρατορικό ζεύγος και οι αξιωματούχοι της αυλής· το τυπικό αυτό ακλουθούσε και ό πρώτος Χριστιανός ηγεμών των Ρώσων, ό Άγιος Βλαδίμηρος. Βλ. σχετικώς Βλ. Φειδα, 3Εκκλησιαστική Ιστορία, ενθ' άνωτ., σελ. 252.
[36] Στον Όλυμπο της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία, όπου υπήρχε μεγάλο μοναστικό κέντρο της Αυτοκρατορίας.
Οι Θεσσαλονικείς Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, οι φωτιστές των Σλάβων, είναι από τις μεγαλύτερες ιεραποστολικές φυσιογνωμίες τις οποίες έχει να επιδείξει η εκκλησιαστική μας ιστορία. Όλοι οι σλαβικοί πληθυσμοί των Βαλκανίων που ζουν σήμερα την εν Χριστώ ζωή στη Μία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, της οποίας αποτελούν πληθυσμιακά και ένα πολύ μεγάλο τμήμα, αποτελούν την «σφραγίδα της εν Κύριω Αποστολής [2] των δύο αδελφών, οι οποίοι, αφού εγκατέλειψαν την εγκόσμιο ζωή και τα λαμπρά αξιώματα στα οποία θα ανέρχονταν, κοσμημένοι όχι μόνο με φυσικά χαρίσματα και κοσμική μόρφωση, αλλά κυρίως με αρετές και αγιοπνευματικές δωρεές, ανάλωσαν τη ζωή τους στη σωτηρία των εν αγνοία του ευαγγελίου διατελούντων εθνών.......
Καρπός της προσπάθειας των δύο αυταδέλφων υπήρξε ο εκχριστιανισμός μεγάλων πληθυσμών της Μοραβίας (της περιοχής περί τον ποταμό Μοράβα, κοντά στα νότια σύνορα της σημερινής Τσεχίας), της Βοημίας, της Σλοβακίας, της Πανονίας (Κροατίας), της Νοτίου Πολωνίας και της Λουσατίας (της περιοχής που περιελάμβανε τα σημερινά κράτη της Τσεχίας και Σλοβακίας, την Ουγγαρία και τμήματα των ομόρων κρατών)[3]. Οι μαθητές τους, αφ' ότου εξεδιώχθησαν από τον φραγκικό κλήρο, έδρασαν νοτιότερα, στη Σερβία και τη Βουλγαρία[4].
Ο βίος των δύο αδελφών μας διασώζει, πλην της δράσεώς τους στην Μοραβία, και άλλα περιστατικά της ζωής τους, στα οποία διαφαίνεται τόσο ο προς Θεό ζήλος τους, ο οποίος και τους οδήγησε στον μοναχικό βίο, όσο και η πλούσια θεολογική και γενική τους κατάρτιση. Ο Κύριλλος, κατά κόσμο Κωνσταντίνος, χρημάτισε καθηγητής της Φιλοσοφίας στην ανώτερη Σχολή του Πανεπιστημίου της Μαγναύρας, διαδεχθείς τον Μεγάλο Φώτιο, κατοπινό Πατριάρχη· λόγο της καθηγητικής του αυτής ιδιότητας του δόθηκε και η προσωνυμία «φιλόσοφος»[5]. Ο Μεθόδιος, κατά κόσμο Μιχαήλ, πριν μεταβεί στον Όλυμπο της Βιθυνίας και ασπαστεί τη μοναχική ζωή, είχε ανέλθει σε αξίωμα της ανώτερης κρατικής υπαλληλίας· είχε διορισθεί διοικητής «Σκλαβηνίας», επαρχίας, δηλαδή, της Αυτοκρατορίας όπου κατοικούσαν σλαβικοί πληθυσμοί[6].
Περί το έτος 855[7] τοποθετείται η πρώτη Αποστολή του Αγίου Κυρίλλου σε αλλοθρήσκους· ο Αυτοκράτορας Μιχαήλ ο Γ' (842-867) απέστειλε προς τους Μωαμεθανούς Άραβες αντιπροσωπία με επικεφαλής τον Άγιο, τότε Κωνσταντίνο. Η συνάντηση της αντιπροσωπίας με τους εντεταλμένους του ηγεμόνος Αμερουμνή πιθανότατα έλαβε χώρα στην Βαγδάτη, έδρα του Χαλιφάτου[8]. Τον διάλογο αυτό παρουσιάζουμε στη συνέχεια. Αργότερα ο Κωνσταντίνος απεστάλη και στους Χαζάρους της Κριμαίας, οι οποίοι ευρίσκονταν σε δίλημμα ως προς την πίστη την οποία θα ασπάζονταν. Τον διάλογο του Αγίου Κυρίλλου με τους Χαζάρους που είχαν ασπασθεί τον Ιουδαϊσμό θα παρουσιάσουμε, συν Θεό, σε επόμενο τεύχος της «Θεοδρομίας».
Τα μέτρα καταπίεσης. Κατά την άφιξή τους στην Βαγδάτη, οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι είδαν δαιμονικές μορφές ζωγραφισμένες έξω από τα σπίτια των Χριστιανών. Η σχεδίαση των δαιμονικών αυτών παραστάσεων ήταν προφανώς μέτρο καταπιέσεως και εξυβρίσεως των Χριστιανών από μέρους των μωαμεθανικών αρχών[9] όμως ο Άγιος Κύριλλος πολύ ευφυώς διετύπωσε την πραγματική κατάσταση· όπου οι δαίμονες είναι ζωγραφισμένοι έξω από τα σπίτια, δεν κατοικούν μέσα σ' αυτά, όπως συμβαίνει στα υπόλοιπα, στα μωαμεθανικά. Η επέκταση του Μωαμεθανισμού. Για να αποδείξουν την υπεροχή και την αλήθεια του Μωαμεθανισμού, οι Άραβες συζητητές επικαλέστηκαν το γεγονός της μεγάλης διάδοσης του και της παραδειγματικής προσήλωσης των πιστών του σ' αυτόν, σ' αντίθεση με τη χαλαρότητα των ηθών και τις διαφοροποιήσεις στη ζωή των Χριστιανών. Ο άγιος Κύριλλος απαντώντας απέδωσε τη διάδοση του Μωαμεθανισμού στην ευκολία των διατάξεών του και στο ότι υπηρετεί τα πάθη των ανθρώπων, ρίχνοντάς τους στην άβυσσο. Αντίθετα ο Θεός των Χριστιανών αποτελεί βάθος απροσμέτρητο, και γι' αυτό τον προσεγγίζουν λίγοι και δια πολλών δυσκολιών. Η τριαδικότητα του Θεού των Χριστιανών. Στην απόπειρά τους να εξευτελίσουν τη χριστιανική πίστη στην αγία Τριάδα και στην από Παρθένου Γέννηση του Κυρίου, οι Μωαμεθανοί δέχθηκαν την επιτίμηση του Αγίου Κυρίλλου, ο οποίος χρησιμοποίησε φράση του Κορανίου για να δείξει ότι και ο Μωάμεθ είχε τη γνώση του τρόπου αυτού της Γεννήσεως του Χριστού· μετά από αυτό έστρεψαν τη συζήτηση σε πολιτικά θέματα. Πως δικαιολογείται η ύπαρξη στρατού στους Χριστιανούς. Για να φέρουν σε δύσκολη θέση τον Άγιο, οι Μωαμεθανοί προέβαλαν την φαινομενική ασυνέπεια των Χριστιανών, οι οποίοι, ενώ θα έπρεπε να υπακούουν στην εντολή του Χριστού να αγαπούν τους εχθρούς τους και να στρέφουν και το άλλο μάγουλο σε οποίον τους ραπίσει στο ένα[10] , ωστόσο οργανώνουν στρατό για την καταπολέμηση των εχθρών και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, των Αράβων. Ο Άγιος Κύριλλος, χωρίς να αρνηθεί την ισχύ της εντολής αυτής, υπενθύμισε την υποχρέωση των Χριστιανών να τηρούν όλες τις εντολές του Χριστού˙ μία από αυτές είναι και να θυσιάζεται κανείς για τους φίλους του˙ αυτό πράττουν και οι στρατευόμενοι Χριστιανοί, θυσιάζονται δηλαδή για την ψυχική ωφέλεια των αμάχων, ώστε να μη ζημιωθούν ψυχικά οι τελευταίοι από την αιχμαλωσία και τα άλλα δεινά του πολέμου[11]. Η Χριστιανό-μωαμεθανική φιλία. Μετά από όλα αυτά οι εντεταλμένοι του Άραβος ηγεμόνος πρότειναν στον Άγιο Κύριλλο την φιλία μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων με αντάλλαγμα, την καταβολή φόρων από την Αυτοκρατορία στους Άραβες, σύμφωνα με το παράδειγμα του Χριστού, ο οποίος πλήρωνε φόρους στη ρωμαϊκή εξουσία. Ο Άγιος ανταπάντησε ότι οι Χριστιανοί πληρώνουν, όπως και ο Χριστός, τους καθορισμένους φόρους στη ρωμαϊκή εξουσία[12] ωστόσο φιλία με τους Μωαμεθανούς δεν μπορεί να υπάρξει, επειδή αυτοί προσπαθούν να αποσπάσουν τους Χριστιανούς από τον βίο που τους υπέδειξε ο Διδάσκαλος τους. Τα επιτεύγματα των Αράβων. Εντυπωσιασμένοι από τη γενική μόρφωση του Αγίου, οι συνομιλητές του θέλησαν να κάνουν επίδειξη των τεχνικών επιτευγμάτων τους. Ο Άγιος πράγματι παραδέχθηκε τη σημαντική επιστημονική γνώση που κατείχαν οι Άραβες, αλλά τόνισε πως η δόξα για όλα αυτά ανήκει μόνο στον Θεό, και όχι σε ανθρώπους. Μετά από μία αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, ο Άγιος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, λίγο αργότερα δε, ασπάστηκε τη μοναχική ζωή.
Ο Άγιος Κύριλλος μιλάει με τους Μουσουλμάνους ευθαρσώς, όχι μόνο επειδή είναι πεπεισμένος πως κατέχει, ως Χριστιανός, την αλήθεια, αλλά και επειδή ενδιαφέρεται για τη σωτηρία των στην πλάνη ευρισκομένων Μουσουλμάνων. Ωστόσο υπάρχουν σήμερα Χριστιανοί οι οποίοι πιθανότατα φρονούν πως είναι φιλανθρωπότεροι των Αγίων, και, μη θέλοντας να αποκλείσουν τη σωτηρία των Μουσουλμάνων, σαν να εξαρτάτο η σωτηρία των Μουσουλμάνων απ' αυτούς, και όχι από την προαίρεση εκείνων και από την επιστροφή τους στην Εκκλησία, πιστεύουν και διατείνονται πως Χριστιανοί και Μωαμεθανοί πιστεύουμε στον ίδιο Θεό˙ αν όμως ο ίδιος ο Χριστός είπε για την πιο ευσεβή μερίδα των Ιουδαίων, τους Φαρισαίους, πως έχουν πατέρα τον διάβολο, επειδή ψεύδονταν και ήθελαν να τον εξοντώσουν[13], ποια περαιτέρω μαρτυρία χρειάζεται για την καταδίκη του Μωαμεθανισμού ως σατανικού εφευρήματος, ο οποίος έκτος της απιστίας προς τον Χριστό, φέρει και πλήθος άλλων πλανών; Δεν είναι αληθινά τα λόγια του Κυρίου πως κανείς δεν πλησιάζει τον Πατέρα παρά μόνο μέσω του Χριστού[14]; Μήπως θα πρέπει να θεωρήσουμε κοινό τον αγώνα για θεογνωσία των Αγίων Νεομαρτύρων και των βασανιστών τους Μωαμεθανών; Αν τελικά πιστεύουμε στον ίδιο Θεό και αν ο Παράδεισος νοείται ως αιώνιος ζωή με το Θεού, θα διαιρέσουμε τον Παράδεισο σε δύο «παραρτήματα», ένα άκτιστο για τους θεώμενους Αγίους και ένα κτιστό για τους αιμοβόρους Μουτζαχεντίν του Ισλάμ; Φαίνεται πως εξέλιπε από μερικούς Χριστιανούς το πνευματικό φιλότιμο που θα δημιουργούσε ένα πραγματικό θεοφιλές μίσος εναντίον όχι των Μουσουλμάνων, αλλά της σαρκολατρικής τους θρησκείας, χωρίς την οποία ίσως να ήταν Χριστιανοί κάποιοι από τα δισεκατομμύρια Μωαμεθανών του παρελθόντος και τα σημερινά 850 εκατομμύρια (1988) των «πιστών του Αλλάχ».
Το κείμενο του διαλόγου
Τον καιρό εκείνο οι Aγαρηνοί[15], οι οποίοι ονομάζονται και Σαρακηνοί, εξέφεραν βλασφημία εναντίον της μιας θεότητας της Αγίας Τριάδας· είπαν δηλαδή: «Πως είναι δυνατό να πιστεύετε εσείς οι Χριστιανοί σε ένα Θεό, και κατόπιν να τον διαχωρίζετε σε τρεις, λέγοντας πως είναι ένας Πατήρ, ένας Υιός και ένα Άγιο Πνεύμα; Αν μπορείτε να το εξηγήσετε αυτό, τότε στείλτε μας κάποιο ο οποίος να μπορεί να μιλήσει για το θέμα αυτό, και να πεισει και εμάς».
Ο Φιλόσοφος τότε ήταν είκοσι τεσσάρων ετών. Ο αυτοκράτορας συνεκάλεσε τη σύγκλητο, τον κάλεσε και τον είπε: «Φιλόσοφε, ακούς τι λένε οι άθεοι Αγαρηνοί εναντίον της πίστης μας; Επειδή εσύ είσαι υπηρέτης και μαθητής της Αγίας Τριάδος[16] ,πήγαινε και δώσε τους απάντηση· και ο Θεός, ο οποίος φέρνει τα πάντα σε τελειότητα, ο οποίος υμνείται εν Τριάδι, ο Πατήρ, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα, είθε να χαρίσει δύναμη και χάρη και σ' εσένα και στα λόγια σου. Είθε να σε στέφει σαν δεύτερο Ο Δαβίδ εναντίον του Γολιάθ[17] τον οποίο νίκησε με τρεις λίθους, και να σε φέρει πίσω κοντά μας, άξιο της βασιλείας των ουρανών».
Όταν τα άκουσε αυτά ο Φιλόσοφος, είπε: «Ευχαρίστως θα πάω εκεί για χάρη της Χριστιανικής πίστης· άλλωστε τι πολυτιμότερο υπάρχει για μένα στον κόσμο αυτόν, από το να πεθαίνω και να ζω για χάρη της Αγίας Τριάδας;». Αφού λοιπόν διόρισαν γραμματέα του τον Γεώργιο, τους απέστειλαν. Όταν έφθασαν εκεί, είδαν ότι στην εξωτερική πλευρά της πόρτας των σπιτιών στα οποία κατοικούσαν Χριστιανοί είχαν ζωγραφιστεί εικόνες δαιμόνων, οι οποίοι έκαναν μαγείες και μορφασμούς. Ρώτησαν τότε τον Φιλόσοφο: ˙
«Φιλόσοφε, τι σημαίνουν τα σχέδια αυτά;» Και εκείνος τους είπε: «Βλέπω πρόσωπα δαιμόνων και γι αυτό υποθέτω ότι μέσα στα σπίτια κατοικούν Χριστιανοί· δηλαδή οι δαίμονες δεν μπορούν να ζήσουν με αυτούς, αλλά βγαίνουν έξω, μακριά τους. Εκεί όμως που δεν υπάρχουν απ' έξω από τα σπίτια τα σχέδια αυτά, οι δαίμονες συγκατοικούν με τους ανθρώπους μέσα στα σπίτια».
Όταν oι Αγαρηνοί, άνθρωποι σοφοί και πολύ καλοί γνώστες των επιστημών[18], μορφωμένοι στη γεωμετρία, στην αστρονομία και σε όλες τις άλλες επιστήμες, κάθισαν στο δείπνο, τον εξέταζαν και τον ρωτούσαν λέγοντας: «Φιλόσοφε, βλέπεις το εξαίσιο θαύμα, το πως, δηλαδή, ο προφήτης Μωάμεθ, αυτός που μας μετέφερε το χαρμόσυνο άγγελμα από τον Θεό, μετέστρεψε πολλούς ανθρώπους, και ότι όλοι εμείς τηρούμε τον νόμο του, χωρίς να τον παραβαίνουμε στο ελάχιστο; Εσείς, αντίθετα, που ακλουθείτε τον νόμο του Προφήτη σας, του Χριστού, άλλοι τον τηρείτε με ένα τρόπο και άλλοι με άλλο, και διάγετε όπως ακριβώς αρέσει στον καθένα σας».
Σε αυτά ο Φιλόσοφος απάντησε τα εξής: «Ο Θεός μας μοιάζει με τα βάθη της θαλάσσης. Ο προφήτης λέει γι' αυτόν: "την καταγωγή του ποιος μπορεί να την διηγηθεί; επειδή είναι πάνω από την γη η ζωή των".[19] Πολλοί βυθίζονται στο βάθος αυτό για να Τον αναζητήσουν αυτοί στους οποίους δόθηκε η δύναμη της κατανοήσεως λαμβάνουν με τη βοήθειά Του την πληρότητα της συνέσεως, κολυμβούν και επιστρέφουν. Αντιθέτως, από τους ασθενείς, οι οποίοι προσπαθούν να διαπεράσουν την θάλασσαν πάνω σε σάπια πλοία, άλλοι πνίγονται, ενώ άλλοι, αναπνέοντας μετά δυσκολίας, κινούνται προς τα κει με λιποθυμική αδυναμία. Αντιθέτως η δική σας θάλασσα είναι στενή και χωρίς κύματα και γι' αυτό μπορεί καθένας, μικρός ή μεγάλος, να πηδήξει από πάνω της. Γιατί υπάρχουν μόνο ανθρώπινες συνήθειες και ο, τι μπορεί κάθε άνθρωπος να τηρήσει[20]' αλλιώς τε ο Μωάμεθ δεν σας απαγόρευσε και τίποτε· δεν περιόρισε την οργή και το πάθος[21], αλλά τα επέτρεψε. Σε τι άβυσσο επιθυμεί να σας ρίξει! Ένας λογικός άνθρωπος μπορεί να το κατανοήσει αυτό. Ο Χριστός αντιθέτως ανυψώνει το βαρύ από κάτω προς τα ύψη και διδάσκει τους ανθρώπους μέσω της πίστης και των θείων ενεργειών. Είναι άλλως τε ο δημιουργός όλων των όντων. Δημιούργησε τον άνθρωπο μεταξύ των αγγέλων και των ζώων[22] διαχωρίζοντάς τον από μεν τα ζώα με τη γλώσσα και τη σκέψη, από δε τους Αγγέλους με την οργή και την επιθυμία· ανάλογα με την περιοχή την οποία ο άνθρωπος προσεγγίζει, γίνεται μέτοχος της φύσεως των αγγέλων η των ζώων».
Τότε τον ρώτησαν και πάλι: «Πως συμβαίνει ο Θεός σας να τιμάται σε τρία πρόσωπα, αν και είναι μόνο ένας Θεός; Αν το γνωρίζεις, εξήγησέ το. Ομιλείτε για Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα. Εφ' όσον λοιπόν έτσι έχει, τότε δώστε Του και μία γυναίκα, για να γεννηθούν απ' αυτόν πολλοί θεοί». Για αυτά απάντησε ο Φιλόσοφος τα εξής: «Μη λέτε απερίσκεπτα τέτοιες βλασφημίες εναντίον του Θεού, επειδή εμείς καλώς διδαχθήκαμε από τους Πατέρες, τους Προφήτες και τους διδασκάλους[23] να δοξάζουμε την Τριάδα, τον Πατέρα, τον Λόγο και το Πνεύμα, τρεις υποστάσεις σε μία ουσία. Ο Λόγος προσέλαβε μέσα στην Παρθένο σάρκα[24] και γεννήθηκε για τη σωτηρία μας, όπως επιβεβαιώνει και ο δικός σας προφήτης, ο Μωάμεθ, ο οποίος έγραψε τα εξής: "Στείλαμε το Πνεύμα μας στην Παρθένο και ευδοκήσαμε να γεννήσει αυτή"[25]. Λοιπόν, σας φέρνω και από αυτά μαρτύρια για την Αγία Τριάδα».
Επειδή πληγώθηκαν πολύ από τα λόγια αυτά, γύρισαν τον λόγο σε άλλα θέματα, λέγοντας: «Τότε τα πράγματα έχουν όπως μας τα λες, ξένε. Αν όμως ο Χριστός είναι ο Θεός σας, γιατί δεν κάνετε αυτό που Εκείνος ορίζει; Στα βιβλία των Ευαγγελίων είναι γραμμένο "Προσεύχεσθε για τους εχθρούς σας˙ ευεργετείτε όσους σας μισούν και σας διώκουν, και προσφέρετε το σαγόνι σας σε όσους σας χτυπούν[26]. Όμως εσείς δεν κάνετε έτσι, αλλά ακονίζεται τα όπλα σας εναντίον εκείνων οι οποίοι πράττουν σε βάρος σας αυτά που προαναφέραμε». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος: «Όταν στον νόμο περιέχονται δύο εντολές, ποιος εκπληρώνει πραγματικά το νόμο; Αυτός που τηρεί την μια εντολή ή αυτός που σέβεται και τις δύο;» Εκείνοι απάντησαν˙ «Αυτός που σέβεται και τις δύο». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος « Ο Θεός είπε: "Προσεύχεσθε για όσους σας αδικούν[27]. Ωστόσο είπε και τα εξής: "Κανείς δεν μπορεί στην παρούσα ζωή να δείξει μεγαλύτερη αγάπη από εκείνον ο οποίος δίνει την ζωή του για χάρη των φίλων του"[28]. Αυτό κάνουμε και μείς χάριν των φίλων, για να μην βλαβεί, μαζί με την σωματική αιχμαλωσία, και η ψυχή τους».
Του είπαν πάλι εκείνοι: «Ο Χριστός πλήρωσε φόρους[29] για τον Εαυτό Του και για τους άλλους. Γιατί, λοιπόν, δεν τον ακολουθείτε και σεις στο θέμα αυτό; Αλλά και όταν εσείς αμύνεσθε, γιατί δεν δίνετε φόρους στον ισχυρό ισμαηλιτικό λαό, χάριν των αδελφών και των φίλων σας; Από σας ζητούμε λίγα, μόνο ένα χρυσό σόλδιον[30] και έτσι, για όσο χρόνο υπάρχει κόσμος, θα υπάρχει μεταξύ μας φιλία ανώτερη από οπουδήποτε αλλού». Ο Φιλόσοφος απάντησε˙ «Όταν κάποιος περπατά πάνω στα χνάρια τν ποδών του διδασκάλου του και επιθυμεί να προχωρεί ακόμη περισσότερο πάνω στα ίδια χνάρια, όπως εκείνος, αλλά κάποιος άλλος τον συναντά και προσπαθεί να τον απομακρύνει από την πορεία του αυτή, είναι φίλος του ή εχθρός του;» Εκείνοι απάντησαν˙ «είναι εχθρός του». Τότε προσέθεσε ο Φιλόσοφος: «Ποια κυριαρχία υπήρχε όταν ο Χριστός πλήρωσε τους φόρους, η ισμαηλιτική ή η ρωμαϊκή;» «Η ρωμαϊκή», απάντησαν εκείνοι. « Τότε δεν πρέπει να μας περιφρονείτε, επειδή τους φόρους μας στους Ρωμαίους τους πληρώνουμε όλοι», είπε εκείνος.
Κατόπιν έθεσαν πολλές άλλες ερωτήσεις, δοκιμάζοντάς τον σε όλα τα πεδία της γνώσεως την οποία και οι ίδιοι κατείχαν. Εκείνος τους εξήγησε τα πάντα˙ όταν τους είχε πείσει για όλα τα θέματα, τον είπαν: «Πως είναι δυνατόν να τα γνωρίζεις όλα;» Και εκείνος τους απάντησε: «Ένας άνθρωπος πήρε νερό από τη θάλασσα και, μεταφέροντάς το μέσα σ' ένα ασκό, υπερηφανευόταν και έλεγε στους ξένους "Βλέπετε το νερό; Κανείς άλλος δεν έχει εκτός από μένα. Τότε τον πλησίασε ένας άνθρωπος που ζούσε κοντά στη θάλασσα και του είπε: " Δεν είσαι ματαιόφρονας να υπερηφανεύεσαι για ένα βρωμερό ασκό; Υπάρχει ολόκληρη θάλασσα από νερό" Έτσι ακριβώς κάνετε και εσείς· από σας προήλθαν όλες οι επιστήμες».
Τότε θέλησαν να τον καταπλήξουν και του έδειξαν ένα αμπέλι που μόλις φυτεύτηκε, αναπτύχθηκε με μιας και υψώθηκε από το έδαφος. Όταν εκείνος τους εξήγησε πως συνέβη αυτό, του έδειξαν όλο τον πλούτο και τα ανάκτορα, τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσό και ασήμι, με πολυτελείς λίθους και μαργαριτάρια, και του είπαν: «Φιλόσοφε, δες λοιπόν το μεγάλο αυτό θαύμα! Μεγάλη είναι η δύναμη και ο πλούτος του Άμερουμνή, του ηγεμόνος των Σαρακηνών». Τότε τους είπε ο Φιλόσοφος: «Αυτό δεν είναι καθ' όλο αξιοθαύμαστο. Δόξα και ύμνος ανήκει μόνο στον Θεό, ο οποίος δημιούργησε όλα αυτά και τα εδώ σε στους ανθρώπους για παρηγοριά, επειδή σ' αυτόν ανήκουν και σε κανένα άλλον».
Τότε έστρεψαν πάλι εναντίον του την κακία τους, δίνοντάς του να πιει δηλητήριο. Αλλά ο οικτίρμων Θεός, ο οποίος είπε «Και εάν πιείτε κάτι θανατηφόρο δεν θα σας βλάψει»[31] τον απάλλαξε και από αυτό και τον οδήγησε πίσω στην χώρα τον υγιή.
Μετά από λίγο καιρό απαρνήθηκε τη ζωή αυτή, εγκαταστάθηκε σε κάποιο τόπο και, ελεύθερος από άλλες ασχολίες, πρόσεχε μόνο τον εαυτό του. Δεν κρατούσε τίποτα για την επόμενη ημέρα, αλλά τα μοίραζε όλα στους πτωχούς, αφήνοντας τη μέριμνα του εαυτού του στον Θεό[32], ο οποίος προνοεί για όλους και για κάθε ημέρα.
Ανήμερα κάποιας εορτής, ο υπηρέτης του[33] γεμάτος αγωνία του είπε: «Δεν έχουμε τα απαραίτητα τρόφιμα για την εορτή». Τότε του απάντησε «Αυτός πού χόρτασε τους Ισραηλίτες στην έρημο[34], θα δώσει και σε μας τροφή. Πήγαινε και κάλεσε τουλάχιστο πέντε πτωχούς ανθρώπους και περίμενε τη βοήθεια του Θεού»[35]. Πράγματι, όταν ήλθε η ώρα του γεύματος, κάποιος του έφερε μεγάλη ποσότητα εδεσμάτων κάθε είδους και δέκα χρυσά σολδία˙ για, όλα αυτά εδόξασε τον Θεό.
Μετά από αυτά μετέβη στον Ολυμπο[36], στον αδελφό του Μεθόδιο και, αρχίζοντας την εκεί ζωή του, προσευχόταν αδιαλείπτως στον Θεό, ασχολούμενος μόνο με τα βιβλία.
Επιμέλεια - Παρουσίαση: Νικόλαος Ζήσης
Θεοδρομία, Τριμηνιαία Έκδοση Ορθοδόξου Διαδαχής, Τεύχος 3, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1999.
Παραπομπές
[1]. Από τον Βίον Κωνσταντίνου, γραμμένον πρωτοτύπως στην παλαιοσλαβική γλώσσα και μεταφερμένο στα ελληνικά, από γερμανική του μετάφραση, από τον καθηγητή Ιω. Αναστασίου. Η ελληνική αυτή μετάφραση δημοσιεύθηκε ολόκληρη στην Επιστημονική Επετηρίδα της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 12(1967)118έ.
[2] Πρβλ. Α Κορ. 9,2.
[3] Π. Χρήστου, Κύριλλος και Μεθόδιος οι Θεσσαλονικείς φωτισταί των Σλάβων, Θεσσαλονίκη 19882, σελ. 95ε.
[4] Βλ. Φειδα, 3Εκκλησιαστική Ιστορία, τόμ. Β', 'Αθήναι 1994, σελ. 55.
[5] Βλ. Ιω. Αναστασίου, «Η κατάστασις της παιδείας εις το Βυζάντιον κατά την διάρκειαν του Θ' αιώνος», Κυρίλλω καί Μεθοδίω τόμος εόρτιος, τόμ. Β', Θεσσαλονίκη 1966, σελ. 61.
[6] Βλ. Π. Χρήστου, ενθ' άνωτ., σελ. 17.
[7] Βλ. Ιω. Αναστασίου, ενθ' άνωτ., σελ. 62. Π. Χρήστου, ενθ. άνωτ., σελ. 29.
[8] Πρβλ. Π. Χρήστου, ενθ' άνωτ., σ. 26έξ. Ήδη τό 838 οί Άραβες είχαν καταλάβει εδάφη τής Μικράς Ασίας μέχρι τήν Άγκυρα καί τό Αμόριο. Βλ. Βλ. Φειδα, Βυζάντιο, Αθήναι 19913, σελ. 94.
[9] Πρβλ. Π. Χρήστου, ένθ' άνωτ., σελ. 27.
[10] Λουκ. 6,27-29.
[11] Και στην Καινή Διαθήκη δεν υπάρχει πουθενά απαγόρευση της στρατιωτικής θητείας· όταν κάποιοι στρατιώτες ρώτησαν τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο τι πρέπει να πράξουν για να σωθούν, εκείνος τους απήντησε απλώς να μην αδικούν κανένα (. Λουκ. 3,14). Για το ότι είναι επιτρεπτή για τον Χριστιανό η στρατιωτική θητεία, είναι χαρακτηριστική η θέση του Όσιου Μαξίμου του ομολογητού, στο Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας 6,3,2, Pg 4,172Α: Σημείωσε ότι πολλά κωλύεται ο μοναχός κάνει, ων οι λαϊκοί την επιτροπήν και εξουσία έχουν το οποίο ο γάμος, και το στρατείες η εμπορίες ομιλείν, και άλλους, εν τους οποίους ο λαϊκός ου κατακρίνεται".
[12] Ή λέξη «βυζάντιος» στά μεσαιωνικά ελληνικά κείμενα σημαίνει τον κάτοικο της πόλεως του Βυζαντίου, δηλαδή τον Κωνσταντινουπολίτη, διότι στην περιοχή της Πόλης είχε ιδρυθεί από τον Βύζαντα αποικία των Μεγαρέων τον 7ο αί. π.Χ. Οι πολίτες της Αυτοκρατορίας γενικώς θεωρούσαν τούς εαυτούς τους Ρωμαίους και ονόμαζαν την Αυτοκρατορία «Ρωμανία». Γι' αυτό και στην συνείδηση του Γένους ονομαζόμαστε «Ρωμηοί» ή «Ρωμαίοι», δηλαδή Έλληνες στην παιδεία, Ορθόδοξοι στην Πίστη και κληρονόμοι της Έλληνο-ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ό όρος «βυζαντινή αυτοκρατορία» καθιερώθηκε από ξένους ερευνητές που θέλησαν να παρουσιάσουν ως μόνη συνέχεια της πρώτης ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του Γερμανικού 'Έθνους» του Καρλομάγνου και να εξαφανίσουν την μόνη φυσική συνέχειά της, την ελληνορωμαϊκή αυτοκρατορία. Μέχρι και τις αρχές του αιώνος μας ο Κωστής Παλαμάς αγωνιζόταν υπέρ της διατηρήσεως του ονόματος «Ρωμηός» έναντι του «Έλλην» ή του υβριστικού «Γραικός», με το όποιο μας ονομάζουν σήμερα όλοι οι Ευρωπαίοι (Greek, Grieche, Grec κ.λ.π.). Γι' αυτό και ο Άγιος Κύριλλος αναφέρει πως πληρώνουν φόρους στους Ρωμαίους, δηλ. τις αυτοκρατορικές αρχές. Πρβλ. Ι. Ρωμανίδου, Ρωμηοσύνη,Ρωμανία, Ρούμελη, εκδ. Πουρνάρα, Θες/νίκη 1975, σελ. 18-20.29.47. Του αυτού, Κωστής Παλαμάς και Ρωμηοσύνη, εκδ. Ρωμηοσύνη, Αθήναι 1976, σελ. 9ε. Περί των όρων «Ρωμανία» και «Βυζαντινός» βλ. και G. Ostrogorsky, Ισορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α', εκδ. Βασιλόπουλος, Αθήνα 1981, σελ. 85
[13] Ιωαν. 8,44
[14] Ιωαν. 14,6.
[15] Οι Άραβες, ένεκα και της πολιτιστικής επιδράσεως του Βυζαντίου, ήταν πολύ καλοί γνωστές των φυσικών επιστημών, συνετέλεσαν δε αποφασιστικά, διά των κατακτήσεων τους στην Δύση, στο να γίνουν εκεί γνωστά τα συγγράμματα του Αριστοτέλους. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, Μεσαιωνικός Δυτικός Πολιτισμός, εκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 200-208.
[16] Ο αυτοκράτωρ, ο οποίος υπήρξε και συμμαθητής του Αγίου Κυρίλλου, γνώριζε οπωσδήποτε τα πολλά προσόντα του τελευταίου. Λέγεται ότι ο Άγιος Κύριλλος ήδη από τα δεκατέσσερά του χρόνια γνώριζε από μνήμης όλα τα συγγράμματα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου. Βλ. Π. Χρήστου, ε.α. σελ. 18.
[17] . Α' Βας. 17,40.
[18] Οι Άραβες, ενεκα και τής πολιτιστικής επιδράσεως τοΰ Βυζαντίου, ήταν πολύ καλοί γνωστές των φυσικών επιστημών, συνετέλεσαν δέ αποφασιστικά, διά τών κατακτήσεων τους στήν Δύση, στό νά γίνουν εκεί γνωστά τά συγγράμματα τοΰ 'Αριστοτέλους. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, Μεσαιωνικός Δ ντικός Πολιτισμός, εκδ. Κυρο- μάνος, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 200-208.
[19] Ήσ. 53, 8.
[20] Τα βασικά καθήκοντα των Μουσουλμάνων περιορίζονται στα εξής: 1) Να προσεύχονται γονατιστοί πέντε φορές την ημέρα προς την ανατολή, 2)να πιστεύουν στην μοναδικότητα του Θεού, 3) να δίνουν ελεημοσύνη, 4) να νηστεύουν κατά το Ραμαζάνι και 5) τουλάχιστον άπαξ της ζωής τους να τελούν προσκύνημα στην Μέκκα. Βλ. Κ. Γιαννακοπουλου, ενθ' άνωτ., σελ. 192.
[21] Για την σαρκολατρία των Μωαμεθανών είναι χαρακτηριστικά όσα λέγει ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός· αναφέρει το γεγονός της πολυγαμίας των Μουσουλμάνων (επιτρεπτές έως τέσσερεις γυναίκες και έως χίλιες παλλακίδες) και την διευκόλυνση της μοιχείας και της αιμομιξίας, παραλείποντας, λόγω αιδούς, να αναφέρει την αισχρότητα των λεπτομερειών του Κορανίου. Βλ. Περί αιρέσεων 101, PG 94, 769BC. Στο ίδιο κεφάλαιο, στην εισαγωγή (αυτόθι, PG 94, 764Α) ο Άγιος Ίω. ο Δαμασκηνός διατυπώνει ένα ενδιαφέροντα χαρακτηρισμό για την Μωαμεθανική θρησκεία* «Υπάρχει επίσης και ή λαοπλάνος θρησκεία των Ισμαηλιτών, πού διατηρείται μέχρι τώρα και είναι πρόδρομος του 'Αντίχριστου».
[22] Ψαλμ. 8, 6-8* «ήλάττωσας αυτόν βραχύ τι παρ' αγγέλους, δόξη και τιμή έστε- φάνωσας αυτόν, και κατέστησας αυτόν επί τα έργα των χειρών σου* πάντα υπέταξας υποκάτω των ποδών αυτού, πρόβατα και βόας άπασας, έτι δε και τα κτήνη του πεδίου, τα πετεινά του ουρανού και τούς ιχθύας της θαλάσσης, τα διαπορευόμενα τρίβους θαλασσών».
[23] Οι Προφήτες, οι Πατέρες και οι διδάσκαλοι* είναι άλλη μία μορφή της διατύπωσης του Συνοδικού της Ορθοδοξίας «Οι Προφήται ως είδον, οί Απόστολοι ως εδίδαξαν, ή Εκκλησία ως παρέλαβεν, οι Διδάσκαλοι ως εδογμάτισαν». Υπάρχει θαυμαστή ενότητα στην διδασκαλία όλων των αγίων πνευματικών μας προπατόρων* εάν καταργηθεί ένας κρίκος από την αλυσίδα αυτή των Προφητών, των Αποστόλων και των Πατέρων της Εκκλησίας υπάρχει κίνδυνος να παρερμηνευθεί η σωτηριολογία της Εκκλησίας. Γιατί ή ενότητα και αλληλουχία που διέπει την διδασκαλία των Προφητών, Αποστόλων και Πατέρων είναι έργο του Θεού, ο όποιος δίδαξε δι' όλων αυτών των αγίων Πρβλ. Αγ. Γερμανού ΚΠολεως, Περί όρον ζωής 5, PG 98, 100Β· «Ό γάρ λαλήσας πάλαι έν τοις προφήταις, ό αυτός καί έν άποστόλοις τήν χάριν ενήργησε, καί διά τών άγιων Πατέρων έδίδαξεν».
[24] Ο όρος «σαρξ» στήν θεολογική ορολογία, δεν σημαίνει απλώς το ανθρώπινο σώμα, όπως συνήθως στην νεοελληνική γλώσσα, άλλα όλο τον άνθρωπο, ψυχή και σώμα (Πρβλ. Π. Δημητροπουλου, «Σάρξ», Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 10[1965], στ. 1177). Γι7 αυτό, λέγοντας πώς ό Υιός και Λόγος «εγένετο σάρξ» (Τω. 1,14), δεν εννοούμε πώς προσέλαβε μόνο σώμα, άλλα όλη την ανθρώπινη φύση, σώμα και ψυχή, έγινε άνθρωπος.
[25] Κοράνιον 19,17.
[26] Πρβλ. Ματθ. 5,44. Λουκ. 6, 27-29
[27] Λουκ. 6,27-29.
[28] Ιωαν. 15,13.
[29] Ματθ. 22, 21. Μάρκ. 12,17. Λονκ. 20, 25. Πρβλ. Ρωμ. 13, 7
[30] Σολδίον: άπό τό λατιν. Solidus* χρυσό νόμισμα πού καθιερώθηκε άπό τόν Μ. Κωνσταντίνο.
[31] Μαρκ. 16,18.
[32] Κατά τό ψαλμικό: «επίρριψον επί Κύριον τήν μέριμνάν σου, καί αυτός σε διαθρέψει» (Ψαλμ. 54, 23).
[33] Πρέπει να υποθέσουμε ότι κάποιος υπηρέτης του 'Αγίου αποφάσισε να τον ακολουθήσει στην μοναχική ζωή, διότι απαγορεύεται οι μοναχοί να διατηρούν προσωπικούς τους υπηρέτες.
[34] Έξοδ. 16, 4.13.14.
[35] Στήν περίπτωση του Αγίου Κυρίλλου βλέπουμε την εφαρμογή αυτού πού συμβουλεύει ο Άγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος· «άκουσε τον Θεό στις εντολές του για να σε ακούσει και αυτός στις προσευχές σου» (Εις άδριάντας 15,5, PG 49,162). Ό Άγιος Κύριλλος τήρησε την εντολή του Κυρίου για την φιλοξενία των πτωχών (Λουκ. 14, 12-14) και περιμένει με βεβαιότητα την φροντίδα του ιδίου του Κυρίου γι' αυτούς. Στην περίοδο της Ρωμανίας ήταν τόσο έντονη η συναίσθηση της ευλογίας πού φέρνει ή φιλοξενία των κληρικών και των πτωχών, ώστε και οι ίδιοι οι αυτοκράτορες συγκαλούσαν τα λεγόμενα «κλητόρια γεύματα», στα όποια στην πρώτη θέση παρεκά- θηντο κληρικοί και μοναχοί, στην δεύτερη τράπεζα οι επαίτες και οι πτωχοί, και σε τρίτη τράπεζα, τελευταίοι, το αυτοκρατορικό ζεύγος και οι αξιωματούχοι της αυλής· το τυπικό αυτό ακλουθούσε και ό πρώτος Χριστιανός ηγεμών των Ρώσων, ό Άγιος Βλαδίμηρος. Βλ. σχετικώς Βλ. Φειδα, 3Εκκλησιαστική Ιστορία, ενθ' άνωτ., σελ. 252.
[36] Στον Όλυμπο της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία, όπου υπήρχε μεγάλο μοναστικό κέντρο της Αυτοκρατορίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου