Κωνσταντίνος Χολέβας, Η Ορθοδοξία στα Βαλκάνια (με αναφορές και στο μάθημα των Θρησκευτικών)

πηγή: Ζωηφόρος

Η Ορθοδοξία στα Βαλκάνια

του Κωνσταντίνου Χολέβα
από το περιοδικό της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς
«Πειραϊκή Εκκλησία», τεύχος 214, Απρίλιος 2010
Μὲ τὴν πτώση τοῦ Κομμουνισμοῦ ἡ Ὀρθοδοξία καὶ γενικότερα ὁ θρησκευτικὸς παράγων ἀπέκτησε μία νέα δυναμικὴ στὰ Βαλκάνια καὶ στὴν Ἀνατολικὴ Εὐρώπη. Δεκαεπτὰ χρόνια μετὰ οἱ κατὰ τόπους Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες ἀντιμετωπίζουν διάφορες προκλήσεις θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς καὶ προσπαθοῦν νὰ ἑδραιώσουν τὴν πνευματική, πολιτιστικὴ καὶ κοινωνική τους δράση ποὺ εἶχε ἐμποδισθεῖ σκληρὰ ἀπὸ τὰ ὁλοκληρωτικὰ καθεστῶτα. Ἂς ἐπιχειρήσουμε μία σύντομη ἐπισκόπηση τῶν προοπτικῶν καὶ τῶν προβλημάτων.......
Στὴν Ἀλβανία ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀναστάσιος ἔχει ἐπιτελέσει ἕνα θαυμαστὸ ἔργο παρὰ τὶς δυσκολίες καὶ τὶς ποικίλες ἀντιξοότητες. Ἂς μὴν ξεχνοῦμε τὶς ἄγριες διαθέσεις τῶν Ἀλβανῶν ἐθνικιστῶν κατὰ τὰ πρῶτα χρόνια τῆς ἐκεῖ παρουσίας του. Σήμερα ἡ ἐπίσημη ἀλβανικὴ ἡγεσία ἔχει ἀποδεχθεῖ τὸν ἑνωτικὸ καὶ εἰρηνοποιὸ ρόλο του, ἀλλὰ ὑπάρχουν ἀκόμη δυνάμεις ποὺ ἐχθρεύονται τὴν Ὀρθόδοξη παρουσία. Τὰ τελευταῖα χρόνια διαπιστώνονται ἐνέργειες ψυχολογικῆς βίας καὶ τρομοκρατήσεως τῶν Ὀρθοδόξων πληθυσμῶν τοῦ Νότου εἴτε ἑλληνικῆς εἴτε ἀλβανικῆς καταγωγῆς. Καίγονται ἐκκλησίες, καταστρέφονται κατασκηνώσεις, ἐκφράζονται ἀπειλὲς ἀπὸ ὀργανώσεις Τσάμηδων καὶ ἄλλων ἐθνικιστῶν. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία στὴν Ἀλβανία ἔχει τὴν ἰδιαιτερότητα ὅτι ἀπευθύνεται σὲ ἕνα ποίμνιο μικτὸ ἀπὸ ἄποψη γλωσσικὴ καὶ ἐθνολογική. Βορειοηπειρῶτες Ἕλληνες (στοὺς ὁποίους ἐντάσσονται καὶ οἱ πολυάριθμοι Βλαχόφωνοι), Ἀλβανοὶ Ὀρθόδοξοι, Μαυροβούνιοι τοῦ Βορρᾶ, φιλοσκοπιανοὶ τῆς Πρέσπας.
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀναστάσιος τηρεῖ λεπτὲς ἰσορροπίες καὶ τονίζει ὅτι ποιμαίνει ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους τῆς Ἀλβανίας, εἶναι ὅμως εὐνόητο ὅτι τὸ μεγάλο στήριγμά του εἶναι ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα καὶ ὅσο αὐτὴ συρρικνώνεται τόσο μεγαλώνουν τὰ προβλήματα γιὰ τὴν Ἐκκλησία.
Στὴν Σερβία ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία κυνηγήθηκε ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν Κομμουνιστὴ Τίτο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Μιλόσεβιτς, ὅμως διετήρησε ἰσχυρὴ ἐθνικὴ καὶ πνευματικὴ παρουσία. Σήμερα ἡγεῖται τοῦ ἀγῶνος γιὰ νὰ μὴν ἀποσπασθεῖ ὁριστικὰ τὸ Κοσσυφοπέδιο ἀπὸ τὴν σερβικὴ ἐπικράτεια. Διατηρεῖ σημαντικὸ ποίμνιο ἐκτὸς σερβικῶν συνόρων δηλαδὴ στὸ Μαυροβούνιο, στὴ Βοσνία, στὴν Κροατία καὶ στὰ Σκόπια, ἐνῷ ἔχει ἐνισχύσει τὴν παρουσία της στοὺς Ἀποδήμους Σέρβους. Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος κυριαρχεῖται ἀπὸ Ἐπισκόπους ἑλληνικῆς μορφώσεως, ὅπως ὁ νέος Πατριάρχης Εἰρηναῖος, καὶ εἶναι μία σλαβικὴ Ἐκκλησία ποὺ ἀναγνωρίζει ὅτι ὁ ὅρος Μακεδονία ἀνήκει μόνο στοὺς Ἕλληνες. Προσφάτως τὸ μάθημα τῶν Ὀρθοδόξων Θρησκευτικῶν ἐπανῆλθε στὰ σχολεῖα μὲ τὴ συνεργασία Κράτους καὶ Ἐκκλησίας.

Στὸ Μαυροβούνιο ὑπάρχει ἡ νόμιμη κατάσταση, δηλαδὴ ὁ ἑλληνομαθέστατος Μητροπολίτης Μαυροβουνίου καὶ Παραθαλασσίας Ἀμφιλόχιος, ὁ ὁποῖος ὑπάγεται στὸ σερβικὸ Πατριαρχεῖο, καὶ ἡ σχισματική-ἐθνικιστική, ἡ ὁποία στηρίζεται ἀπὸ ὁρισμένες δυνάμεις ἐντὸς καὶ ἐκτὸς Μαυροβουνίου ποὺ θέλουν νὰ οἰκοδομήσουν μία νέα μαυροβουνιακὴ συνείδηση σὲ πλήρη ἀντιδιαστολὴ μὲ τὴν σερβική. Δὲν εἶναι τυχαῖο ὅτι ἡ σχισματικὴ ἐκκλησιαστικὴ ὀντότητα κατασκευάσθηκε λίγα χρόνια πρὶν ἀπὸ τὴν ἀπόσχιση τοῦ Μαυροβουνίου ἀπὸ τὴν Σερβία. Ὅπως καὶ στὴν περίπτωση τῶν Σκοπίων ἡ τεχνητὴ ἐκκλησιαστικὴ αὐτονόμηση ὑπῆρξε τὸ προοίμιο τῆς ἐδαφικῆς καὶ πολιτειακῆς αὐτονομήσεως.
Στὰ Σκόπια ἡ Ὀρθοδοξία βρίσκεται σὲ κατάσταση σχίσματος, διαμάχης καὶ διωγμῶν. Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Τίτο ἱδρύθηκε ἡ προπαγανδιστικὴ Μακεδονικὴ Ἐκκλησία μὲ ἀπόσχιση τριῶν Ἐπισκοπῶν ἀπὸ τὸ σερβικὸ Πατριαρχεῖο, ἡ ὁποία θεωρεῖται σχισματικὴ ἀπὸ ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους.
Τὸν σεβασμὸ τῶν ἐκκλησιαστικῶν κανόνων, ὅπως αὐτοὶ καθορίζονται ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ζητεῖ ἡ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδος, ἡ ὁποία ἐπανεντάχθηκε στὸ σερβικὸ Πατριαρχεῖο καὶ ἐκφράζει ἕνα μέρος τοῦ Ὀρθοδόξου ποιμνίου. Ἡ κρατικὴ μηχανὴ ἀσχέτως κομμάτων καὶ κυβερνήσεων στηρίζει μὲ φανατισμὸ τοὺς σχισματικοὺς καὶ φυλακίζει ἄνευ λόγου καὶ αἰτίας τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀχρίδος Ἰωάννη. Ἡ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδος ἐνοχλεῖ τὴν κρατικὴ προπαγάνδα, διότι γιὰ πρώτη φορὰ στὸν χῶρο τῆς ΠΓΔΜ ἐμφανίζεται ἐκκλησιαστικὴ ὀντότητα καὶ ποίμνιο ποὺ δὲν χρησιμοποιοῦν τὸν προσδιορισμὸ «Μακεδονική». Ὁ ἑλληνοσπουδασμένος Ἀρχιεπίσκοπος Ἰωάννης ἐξηγεῖ ὅτι ἡ Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδος δὲν χρησιμοποιεῖ ἐθνικοὺς προσδιορισμοὺς στὸν τίτλο της, διότι τὸ Ὀρθόδοξο ποίμνιο τῆς χώρας εἶναι πολυεθνικό. Τὸ πρόβλημα ἀναμένεται νὰ διεθνοποιηθεῖ, διότι ἡ συμπεριφορὰ τοῦ κράτους πρὸς τὴν Ἀρχιεπισκοπὴ Ἀχρίδος παραβιάζει κάθε ἔννοια Ἀνθρωπίνων Δικαιωμάτων, ὅπως τὰ ὁρίζουν οἱ εὐρωπαϊκὲς συνθῆκες.
Στὴν Βουλγαρία ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία πέρασε μία μεγάλη ταλαιπωρία λίγα χρόνια μετὰ τὴν ἀλλαγὴ τοῦ πολιτικοῦ καθεστῶτος. Ὑπῆρχε ὁ νόμιμος Πατριάρχης Μάξιμος ποὺ ἀμφισβητήθηκε γιὰ πολιτικοὺς λόγους καὶ ἡ ἀντικανονικὴ ὁμάδα τῶν Ἐπισκόπων ποὺ ὑποστηρίχθηκαν προσωρινὰ ἀπὸ ὁρισμένα κόμματα. Τελικὰ ἡ σωτήρια παρέμβαση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν ἔδωσε τὴν λύση ὑπὲρ τοῦ κανονικοῦ Πατριάρχου Μαξίμου. Σήμερα ἡ Ἐκκλησία ἔχει ξεπεράσει τὰ οἰκονομικὰ προβλήματα, ἔχει ἱδρύσει σημαντικὰ ἱδρύματα πανεπιστημιακοῦ ἐπιπέδου, καὶ ἔχει ἐπιτύχει ἔστω καὶ δοκιμαστικὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν Θρησκευτικῶν στὰ σχολεῖα. Οἱ σχέσεις μὲ τὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὴν Ἀθήνα εἶναι πολὺ καλές, καὶ θὰ διευρυνθοῦν μετὰ τὴν ἤδη πραγματοποιηθεῖσα ἔνταξη τῆς Βουλγαρίας στὴν Εὐρ. Ἕνωση.
Ἡ Ρουμανία, μέλος καὶ αὐτὴ τῆς Εὐρ. Ἑνώσεως, ἔχει τὸ μεγαλύτερο σὲ ἀριθμὸ Ὀρθόδοξο ποίμνιο σὲ ὅλα τὰ Βαλκάνια, περίπου 22.000.000. Ὑπάρχει σημαντικὴ οὑγγρικὴ μειονότητα ποὺ ἀκολουθεῖ τὸν Ρωμαιοκαθολικισμό. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔχει δημιουργήσει μεγάλο ἀριθμὸ Ἀνωτάτων Θεολογικῶν Ἀκαδημιῶν, ἐνῷ τὸ κράτος ἔχει ἐπαναφέρει τὰ Ὀρθόδοξα Θρησκευτικὰ καὶ τὰ Χριστιανικὰ σύμβολα στὰ Σχολεῖα. Ἡ κοινωνικὴ ἐπιρροὴ τῆς Ἐκκλησίας εἶναι σημαντική. Ἡ Θρησκευτικὴ Ὑπηρεσία τοῦ Στρατοῦ ἱδρύθηκε στὴν μετακομμουνιστικὴ περίοδο μὲ βάση τὰ ἑλληνικὰ πρότυπα.
Ἡ Ἑλλὰς μπορεῖ καὶ πρέπει νὰ ἀξιοποιήσει τὴν ἐκκλησιαστικὴ διπλωματία γιὰ τὴν οἰκουμενικὴ προβολὴ τῆς Ἑλληνορθοδόξου παραδόσεως καὶ τῆς καλῆς γειτονίας.