Ο «Τελευταίος Πειρασμός» του Νίκου Καζαντζάκη στα νέα Θρησκευτικά

Πολλά μαργαριτάρια και πρωτόγνωρα κείμενα για ένα μάθημα Θρησκευτικών ανακαλύπτει όποιος μελετά τους Φακέλους Μαθήματος για τα Θρησκευτικά που έρχονται να αντικαταστήσουν τα μέχρι σήμερα διδασκόμενα βιβλία.

Ο Νίκος Καζαντζάκης κατέχει κεντρική θέση στους Φακέλους αυτούς. Πολλά κείμενά του παρατίθενται για χρήση κατά τη διδασκαλία του θρησκευτικού μαθήματος. Ανάμεσα σε αυτά και απόσπασμα από τον Πρόλογο του βιβλίου του «Ο Τελευταίος Πειρασμός» που υπάρχει στον Φάκελο Μαθήματος για τα Θρησκευτικά της Β΄ Γυμνασίου.

Την επισήμανση για την ύπαρξη του κειμένου έκανε ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος με την παρέμβασή του στην πρόσφατη συνεδρίαση της Ιεραρχίας για τα Θρησκευτικά. Ο Μητροπολίτης είπε απευθυνόμενος προς τους Ιεράρχες (η υπογράμμιση του ιστολογίου μας):

«Ἐπίσης νά ἀναφέρω ἕνα προσωπικό παράδειγμα. Πῆγα στό Ἡράκλειο τῆς Κρήτης καί ὁμίλησα γιά τόν Ντοστογιέφσκι. Μετά ἀπό τήν ὁμιλία κάποιος ἀκροατής μοῦ εἶπε νά πῶ ποιά εἶναι ἡ ἄποψή μου καί γιά τόν Καζαντζάκη. Ὁ διευθύνων τήν συζήτηση μέ προέτρεψε νά μήν ἀπαντήσω. Ὅμως ἐγώ ἀπάντησα, ἀναφέροντας τήν ἄποψή μου γιά τόν Καζαντζάκη διότι ἔχω διαβάσει ὅλα τά κείμενά του ἐκτός ἀπό τόν «Τελευταῖο πειρασμό», τοῦ ὁποίου τήν ἀνάγνωση ἀπό τίς πρῶτες σελίδες δέν ἄντεξα νά συνεχίσω. Ἐπί  τρία τέταρτα τῆς ὥρας ὁμιλοῦσα γιά τόν Καζαντζάκη, λέγοντας τά θετικά καί τά ἀρνητικά του καί στό τέλος μέ χειροκρότησαν.  Καί ὅμως στόν φάκελλο τῶν μαθητῶν ὑπάρχει ἀπόσπασμα ἀπό τό χειρότερο ἔργο τοῦ Καζαντζάκη «Ὁ τελευταῖος πειρασμός» (Φάκελλος Β΄ Γυμνασίου, σελ. 37-38).  

Να σημειωθεί ότι το έργο αυτό του Καζαντζάκη όπως και άλλα περιέχει πλήθος βλάσφημων αναφορών για το πρόσωπο του Χριστού όπως επί παραδείγματι θέτει εν αμφιβόλω τη θεϊκή φύση του Χριστού και τον παρουσιάζει ως μετέχοντα στα διαβλητά ανθρώπινα πάθη. Περαιτέρω ανάλυση απαιτεί ένα ολόκληρο άρθρο. Δεν ξεχνά κανείς άλλωστε τη θύελλα που είχε ξεσηκώσει η προβολή της ομώνυμης ταινίας που βασίστηκε στο έργο αυτό του Καζαντζάκη.

Κι όμως. Οι σχεδιαστές των νέων Θρησκευτικών έκριναν απαραίτητο να συμπεριλάβουν απόσπασμα και από αυτό το έργο στο προς διδασκαλία υλικό των Φακέλων Μαθήματος.

Το σχετικό απόσπασμα από τις σελ. 37 και 38 του Φακέλου Μαθήματος Θρησκευτικών της Β΄ Γυμνασίου:

Η δυαδική υπόσταση του Χριστού στάθηκε για μένα πάντα βαθύ, ανεξερεύνητο μυστήριο· η λαχτάρα, η τόσο ανθρώπινη, η τόσο υπεράνθρωπη, να φτάσει ο άνθρωπος ώς τον Θεό - ή, πιο σωστά: να επιστρέψει ο άνθρωπος στον Θεό και να ταυτιστεί μαζί του· η νοσταλγία αυτή, η τόσο μυστική και συνάμα τόσο πραγματική, άνοιγε μέσα μου πληγές και πηγές μεγάλες. Ποτέ δεν ακολούθησα με τόσο τρόμο την αιματωμένη πορεία του στο Γολγοθά, ποτέ δεν έζησα με τόση ένταση, με τόση κατανόηση κι αγάπη το Βίο και τα Πάθη του Χριστού, όσο τις μέρες και τις νύχτες που έγραφα τον «Τελευταίο Πειρασμό». Γράφοντας την εξομολόγηση ετούτη της αγωνίας και της μεγάλης ελπίδας του ανθρώπου, ήμουν συγκινημένος τόσο που τα μάτια μου βούρκωναν· δεν είχα νιώσει ποτέ με τόση γλύκα, με τόσο πόνο να πέφτει στάλα στάλα το αίμα του Χριστού στην καρδιά μου. Γιατί ο Χριστός, για ν’ ανέβει στην κορυφή της θυσίας, στο Σταυρό, στην κορυφή της εξαΰλωσης, στον Θεό, πέρασε όλα τα στάδια του αγωνιζόμενου ανθρώπου. Όλα, και γι’ αυτό κι ο πόνος του μας είναι τόσο γνώριμος και τον πονούμε, κι η τελική νίκη του μας φαίνεται τόσο και δικιά μας μελλούμενη νίκη. Ό,τι είχε βαθιά ανθρώπινο ο Χριστός μάς βοηθάει να τον καταλάβουμε και να τον αγαπήσουμε και να παρακολουθούμε τα Πάθη του σα να ’ταν δικά μας πάθη. Αν δεν είχε μέσα του το ζεστό ανθρώπινο στοιχείο, δε θα μπορούσε ποτέ με τόση σιγουράδα και τρυφερότητα να αγγίξει την καρδιά μας και δε θα μπορούσε να γίνει πρότυπο στη ζωή μας. Αγωνιζόμαστε κι εμείς, τον βλέπουμε κι αυτόν να αγωνίζεται και παίρνουμε κουράγιο· βλέπουμε, δεν είμαστε ολομόναχοι στον κόσμο, αγωνίζεται κι αυτός μαζί μας.

Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) ήταν ένας από τους σημαντικότερους νεοέλληνες στοχαστές και λογοτέχνες. Έγραψε μυθιστορήματα, θεατρικά έργα, ταξιδιωτικά και ποίηση.