Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Επίκαιρος ο Παπαδιαμάντης

Επίκαιρος ο Παπαδιαμάντης

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Εκατόν επτά χρόνια πέρασαν από την κοίμηση του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη. Απεβίωσε στις 2 προς 3 Ιανουαρίου του 1911, σε ηλικία εξήντα ετών. Παρά το ότι στην εποχή του δεν ήταν του συρμού, στο πέρασμα του χρόνου αναδείχθηκε εκ των σημαντικοτέρων Ελλήνων λογοτεχνών του 19^ου και του 20ού αιώνα. Οι απόψεις, που εξέφρασε μέσα από το ποικίλο έργο του, βασίστηκαν στις δύο δομικές κολόνες, που στηρίζουν την ιδιοπροσωπία και την αυτοσυνειδησία μας, ως Ελλήνων, τη Ρωμιοσύνη και την Ορθοδοξία.

          Ο Παπαδιαμάντης δεν είχε καμία σχέση με συμφέροντα, δεν είχε καμία εξάρτηση κοινωνική ή οικονομική. Γι’ αυτό ήταν ελεύθερος να διατυπώνει χωρίς υπολογισμούς και χωρίς δεσμεύσεις τη σκέψη του για τα όσα συνέβαιναν στην εποχή του, που είναι εντυπωσιακό πόσο μοιάζει με τη δική μας. Γι’ αυτό είναι επίκαιρη και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

          Αναφέρονται χαρακτηριστικά παραδείγματα. Για να αντιμετωπίσουμε το κοινωνικό κατεστημένο μας συμβουλεύει: « Όλοι μαζί να αγωνισθήτε ενάντια στην άγνοια, στη ραθυμία, στην αμάθεια και στην κακία. Σε αυτόν σας τον αγώνα θα συναπαντήσετε αντίξοες περιστάσεις και σπείρες από αντίθετους και αντίθεους. Θα πέσουν επάνω σας να σας κατασπαράξουν, θα σας οδηγήσουν στη βία... Σταθήτε ψύχραιμοι. Γιατί μετά τη βία θα πέσει απάνω σας αράχνη φαρμακερή η σύγχυσις, που είναι η λέπρα της ψυχής και γεννά και ορίζει την ακηδίαν                                                                                                                                                          ....Εγώ είμαι τέκνον γνήσιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εκπροσωπουμένης υπό των Επισκόπων Της. Εάν δε τυχόν πολλοί τούτων είναι αμαρτωλοί, αρμοδία είναι να κρίνη μόνη η Εκκλησία, και μόνον το άπειρον έλεος του Θεού ημείς πρέπει να επικαλούμεθα» (Βλ. σχ. Χριστοδούλου Παρασκευαΐδη, Μητροπολίτου Δημητριάδος «Ερέθισμα αυτοσυνειδησίας – Ο ακέραιος και επίκαιρος Παπαδιαμαντικός λόγος», ανάτυπο από ομιλία προς φοιτητές της Μαγνησίας την 4^η Ιανουαρίου 1989, Αθήναι, 1989, σελ. 20-21).

Ως προς την αντιμετώπιση της αθεΐας στον «Λαμπριάτικο ψάλτη» ο Παπαδιαμάντης γράφει:

          «...Άγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός ή άθεος ή ο,τιδήποτε. Έκαμε το πατριωτικόν του χρέος, έκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα είναι ελεύθερος να επαγγέλλεται, χάριν πολυτελείας, την απιστίαν και την απαισιοδοξίαν. Αλλά Γραικύλος της σήμερον, όστις θέλει να κάμη δημοσία των άθεον ή τον κοσμοπολίτην, ομοιάζει με νάνον ανορθούμενον επ’ άκρων ονύχων και τανυόμενον να φθάση εις ύψος και φανή και αυτός γίγας. Το ελληνικόν έθνος, το υπόδουλον, αλλ’ ουδέν ήττον και το ελεύθερον, έχει και θα έχη δια παντός ανάγκην της θρησκείας του».

          Σε άλλο άρθρο του, που γράφτηκε στα 1881 και δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του, στα 1914, γράφει για τους άθεους υλιστές: «Προ των σήμερον υλιστών, δαρβινιστών και θετικιστών υπήρξαν οι απαισιόδοξοι, οι ορθολογισταί και οι κριτικισταί, αλλά παρήλθον. Προ αυτών ήσαν οι πανθεϊσταί, αλλά εξέλιπον. Παρέρχονται, κρύπτονται εν τη σκιά, αφανίζονται, αφού επί βραχύ τέρψωσι τους φιλοκαίνους και τους φιλαναγνώστας δια περιέργου συναυλίας λέξεων και γνωμών. Ο δε Χριστιανισμός έμεινε και θα μένη».

Την πολιτική ζωή της εποχής του περιγράφει στο διήγημά του «Οι Χαλασοχώρηδες», που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ακρόπολις» το 1892:

          « Όστις πράγματι φιλοσοφή και αληθώς πονή τον τόπον του και έχει την ηθικήν όχι εις την άκραν της γλώσσης..., αλλά εις τα ενδόμυχα αυτά της ψυχής, βλέπει ότι είναι αδύνατον να πολιτευθή....Την δωροδοκία προς άγραν ψήφων την υπάγω εις το γένος της συναλλαγής. Συναλλαγή όμως είναι και η εν πρυτανείω σίτησις, αι εκ του δημοσίου ταμείου παροχαί, τα ρουσφέτια. Συναλλαγή είναι και η εις παρανόμους δίκας προστασία. Συναλλαγή είναι και η προς παραγραφήν οφειλομένων φόρων συνδρομή και η παράνομος εξαίρεσις κληρωτών.... Συναλλαγή είναι και η δωροδοκία. Τώρα ποίος πολιτευόμενος είναι ιπποτικώτερος; Εκείνος όστις εκ του ιδίου ταμείου αγοράζει τας ψήφους των εκλογέων, η εκείνος όστις τας αγοράζει εκ του δημοσίου θησαυρού; Εκείνος όστις πληρώνει εκ του θυλακίου του ή εκείνος όστις πληρώνει εκ των χρημάτων του έθνους, χρημάτων ξένων τα οποία εις την Ελλάδα μάλιστα εσυνηθίσαμεν όλοι να θεωρούμεν έρμα και σκοτεινά;...».

          Ο Παπαδιαμάντης έκαμε το χρέος του. Μας περιέγραψε τις ρίζες μας και μας προειδοποίησε ότι αν δεν είμαστε, ως πρόσωπα και ως λαός, σωστοί, έντιμοι  και δίκαιοι θα έχουμε τη μοίρα της Φραγκογιαννούς. Η  αρχή του νέου έτους 2018 είναι μια νέα ευκαιρία για μας να ακολουθήσουμε τα βιώματα του κυρ Αλέξανδρου. Μόνο έτσι θα βγούμε από το τέλμα, στο οποίο βρισκόμαστε.-