πηγή: Ακτίνες«Τα Θρησκευτικά ως μάθημα αναζήτησης αλήθειας και ζωής»
Γράφει ο κ. Ιωάννης Β. Κογκούλης,
Κοσμήτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ
Εκφράζω τη χαρά μου που παρευρίσκομαι για τελευταία φορά ως Κοσμήτορας, εκπροσωπώντας τη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε Επιστημονική Ημερίδα Θεολόγων Καθηγητών Γυμνασίων και Λυκείων της Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως σε συνεργασία με τον Περιφερειακό Διευθυντή Π.Ε. και τη Δ.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας, με το επίκαιρο θέμα: «Τα Θρησκευτικά ως μάθημα αναζήτησης αλήθειας και ζωής».......
Οι ασχολούμενοι με τον ευαίσθητο τομέα της Παιδείας και μάλιστα όχι ως ερασιτέχνες περί την Παιδαγωγική επιστήμη, αφουγκραζόμενοι τη σιωπηλή κραυγή ημών των απογόνων των ηρωικών ραγιάδων (οι πρόγονοί μας σώθηκαν από τον εκμουσουλμανισμό στην αγκαλιά της Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας μας -Θα τον αποφύγει η Ευρώπη;-), οι οποίοι επιθυμούμε να πορευθούμε στα ίχνη τους, οφείλουν να προβληματιστούν ιδιαίτερα με όσα εδώ και κάποια χρόνια συμβαίνουν στο χώρο της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Εδώ το βασικό πρόβλημα αφορά στους αξιακούς προσανατολισμούς που εξυπηρετεί ή οφείλει να εξυπηρετεί το σημερινό ελληνικό σχολείο. Το εν λόγω πρόβλημα δεν εστιάζεται μόνο στο πολύπαθο μάθημα των Θρησκευτικών, αλλά και στα περισσότερα από τα μαθήματα που διδάσκονται στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αισθάνθηκα οδύνη, όταν στο πλαίσιο μεταπτυχιακού μαθήματος κάλεσα έναν εκλεκτό δάσκαλο, τον κ. Δ. Νατσιό, να αναπτύξει στους μεταπτυχιακούς σπουδαστές το θέμα: «Αξιακοί προσανατολισμοί και το μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό σχολείο».
Την ίδια οδύνη δοκίμασα, όταν μίλησε στους μεταπτυχιακούς σπουδαστές η αγωνίστρια ιεραπόστολος φιλόλογος καθηγήτρια δ. Ευδοξία Αυγουστίνου με θέμα: «Αξιακοί προσανατολισμοί και το μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο». Όλα αυτά εδραίωσαν την πεποίθησή μου πως στο πλαίσιο μιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η οποία φαίνεται να είναι ανάπηρη, και σε σημαντικό βαθμό αφελληνισμένη και αποχριστιανισμένη, το πρόβλημα με το καλούμενο μάθημα των Θρησκευτικών δεν είναι ο «ομολογιακός» ή όχι χαρακτήρας του, αλλά αν προσφέρει στους μαθητές Παιδεία, η οποία και να αποτελεί γι’ αυτούς τον οδοδείκτη προς ό, τι είναι «σοφία, ζωή, αγιασμός, δύναμις, το φως το αληθινόν» (θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου).
Ως προς το σημείο αυτό, βασική θέση μου ήταν, είναι και θα είναι πως τα σχολεία μας δεν μπορούν να ενδιαφέρονται μόνο για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων και ικανοτήτων των παιδιών μας, αλλά ότι πρώτιστα φέρουν την υποχρέωση να προσφέρουν σ’ αυτά Παιδεία με την τρισυπόστατη διάστασή της: ως εκπαίδευση, μόρφωση και ηθική καλλιέργεια. Η εν λόγω Παιδεία στο δικό μας το χώρο επιτυγχάνεται διά του εμφύτου πλαστικού ελληνορθόδοξου πνεύματος με την ανάδειξη του παιδιού και γενικότερα του νέου σε μορφή αληθείας, ήθους και κάλλους. Εξάλλου, δεν υπάρχει ουδέτερη γνώση, η δε άχρωμη ηθική οδηγεί το παιδί και γενικότερα τον νέο σε καταστάσεις ανασφάλειας, απάθειας και απροσάρμοστης συμπεριφοράς.
Όμως, το σχολείο καλείται να προσφέρει όχι την οποιαδήποτε Παιδεία. Σ’ αντίθεση με τη διαδομένη, ως μορφή μολυσματικής θανατηφόρου παγκόσμιας πανδημίας, ιδρυματική Παιδεία, οφείλει να προσφέρει στους μαθητές, την, κατά το «υγιαίνουσα διδασκαλία» του αγίου αποστόλου Παύλου, υγιαίνουσα Παιδεία.
Ο άγιος Μέγας Βασίλειος σημειώνει: «αναγκαία η της παιδείας επίγνωσις, προς τε την αίρεσιν της ωφελίμου παιδείας και προς την αποφυγήν της ανοήτου και βλαβεράς» (Εις την αρχήν των Παροιμιών, PG 31, 307). Εξάλλου, το Υπουργείο Παιδείας επαναλάμβανε και πιστεύω πως εξακολουθεί να επαναλαμβάνει πως «όλα είναι θέμα Παιδείας». Η από μέρους του σχολείου προσφορά στους μαθητές μόνο εκπαίδευσης, χωρίς παράλληλη φροντίδα για μόρφωση και ηθική καλλιέργειά τους, καταντάει έργο άκρως επικίνδυνο, αφού οι κάθε είδους κακοποιοί είναι άριστα εκπαιδευμένοι ως προς τις ικανότητες και δεξιότητές τους.
Με βάση τα παραπάνω, αν ενοχλεί κάποιους νεοέλληνες η ονομασία του πολύπαθου μαθήματος των Θρησκευτικών, σε κάποια επιστολή μου, την οποία προσφάτως κοινοποίησα στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, πρότεινα την μετονομασία του σε μάθημα: «Χριστιανική Παιδεία». Ασφαλώς προσωπικά θα με εξέφραζε καλύτερα η ονομασία του μαθήματος: «Ελληνορθόδοξη Παιδεία». Κατέληξα όμως στην πρόταση: «Χριστιανική Παιδεία» για να προκαλέσει λιγότερο τους πολέμιους του μαθήματος των Θρησκευτικών.
Το μάθημα: «Χριστιανική Παιδεία» θα φέρει όλα τα παιδιά που ζουν με τους γονείς τους στον ευλογημένο αυτόν μαρτυρικό τόπο, την Ελλάδα, σε συνάντηση με την ελληνορθόδοξη κληρονομιά, τα στοιχεία δηλαδή εκείνα που συνθέτουν τη δική μας περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τη δική μας παράδοση και ζωή. Έτσι και εμείς δε θα γίνουμε ένας λαός άχρωμος, παγκοσμιοποιημένος που δεν θα έχει τη δική του ταυτότητα και, παράλληλα, οι άλλοι που επιθυμούν να ζήσουν στην πατρίδα μας, μαζί με την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής ιστορίας, χωρίς κάτι τέτοιο να συνιστά προσηλυτισμό, θα μάθουν ποιοι είμαστε εμείς οι γηγενείς, ποιο υγιές ήθος καλλιεργήθηκε αιώνες ολοκλήρους, ποια είναι η κληρονομιά μας, με βάση ποια ηθική διαδικασία κρίνουμε, συγκρίνουμε και αξιολογούμε, με ποια ηθικά κριτήρια αιτιολογούμε τις ενέργειές μας, με ποιες ηθικές προϋποθέσεις διαφωνούμε πολλές φορές με τρόπους σκέψης και ζωής άλλων λαών και κοινωνιών.
Στα πλαίσια αυτής της υγιούς Παιδείας τα παιδιά μας θα αναπτύξουν προσωπικότητα με βάση τη δική μας ιδιοσυστασία και θα γίνουν όχι παγκοσμιοποιημένα - ομογενοποιημένα άτομα, αλλά -όπως αρχαία θεία Λειτουργία σημειώνει- «κοσμοπολίτες».
Αυτήν την παιδεία φέρει την υποχρέωση να στηρίξει και η Ποιμαίνουσα Εκκλησία, η οποία δεν μπορεί να περιοριστεί στην Ενοριακή Εκκλησιαστική Κατήχηση, όπως κάποιοι υποστηρίζουν. Η Ποιμαίνουσα Εκκλησία, στο όνομα της προσφοράς στα παιδιά υγιαίνουσας η «της ωφελίμου», κατά τον άγιο Μέγα Βασίλειο, Παιδείας, οφείλει η ίδια να συνδράμει στο παιδαγωγικό έργο της Πολιτείας με την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ξεκινώντας από τους Βρεφονηπιακούς σταθμούς. Για παράδειγμα θα ήταν μεγάλη ευλογία δίπλα στις τριάντα τρεις Εκκλησίες που ο μακαριστός Μητροπολίτης Νεαπόλεως κυρός Διονύσιος έκτισε, ο διάδοχός του Μητροπολίτης Κύριος Βαρνάβας, γινόμενος παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους Μητροπολίτες, κατά το πρότυπο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και με βάση το «από βρέφους τα ιερά γράμματα οίδας» του αγίου αποστόλου Παύλου προς τον μαθητή του Τιμόθεο, να λειτουργούσε σε πρώτη φάση σε κάθε ενορία περισσότερους του ενός Βρεφονηπιακούς σταθμούς.
Αφού τονίσω μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής μου πως σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά πρέπει να τολμούμε να λέμε ΟΧΙ σε όσα αντιχριστιανικά γίνονται στο χώρο της εκπαίδευσης, θα ήθελα να τελειώσω τον χαιρετισμό με κάποιες σκέψεις του γνωστού σ’ όλους μας Παπουλάκου, τον γέροντα, και στη συνείδηση του λαού μας Όσιου, Χριστοφόρου (αναπαύθηκε το 1861). Ο Παπουλάκος, μεταξύ των άλλων, σημειώνει: «Τ’ άθεα γράμματα είναι η ρίζα κάθε συμφοράς … Μιλιούνια άνθρωποι πλανήθηκαν απ΄ την ξελογιάστρα μάθηση, κι ακούμπησαν απάνω της για να κοιμηθούν ξέγνοιαστοι. Δεν το κατάφεραν όμως. Τους ξύπνησαν τα ουρλιάσματα του πολέμου και του αφανισμού. Τ’ άθεα γράμματα πάνε να ξεράνουνε και το δέντρο της λευτεριάς, που πότισαν με το αίμα τους οι ήρωες του γένους. Τ’ άθεα γράμματα παραμέρισαν τους αγίους και τους αγωνιστές και βάλανε στο κεφάλι του έθνους ξένους κι άπιστους γραμματισμένους, που πάνε να νοθέψουνε τη ζωή μας. Τ’ άθεα γράμματα κόψανε το δρόμο του έθνους και τ’ αμποδάνε να χαρεί τη λευτεριά του…Τ’ άθεα γράμματα υφαίνουνε το σάβανο του γένους…Ο Άγιος Κοσμάς μαρτύρησε για μιάν Ελλάδα του Χριστού κι όχι για μιάν Ελλάδα δουλωμένη στον αντίχριστο… Σπρώξτε τα παιδιά σας στη μάθηση του λόγου του Θεού. Μάθετέ τους τ’ αγιώτικα γράμματα για να δει ο τόπος την αληθινή προκοπή και να χαρεί τη λευτεριά του . Διαφορετικά μαύρες μέρες θα ξημερώσουνε και δρολάπια κι αρρώστιες και συφορές και το χυμένο αίμα θα βάψει πάλι τις πολιτείες και τα χωριά, και βουνά, και τους κάμπους και τα πέλαγα.».
Κοσμήτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ
Εκφράζω τη χαρά μου που παρευρίσκομαι για τελευταία φορά ως Κοσμήτορας, εκπροσωπώντας τη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε Επιστημονική Ημερίδα Θεολόγων Καθηγητών Γυμνασίων και Λυκείων της Ιεράς Μητροπόλεως Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως σε συνεργασία με τον Περιφερειακό Διευθυντή Π.Ε. και τη Δ.Ε. Κεντρικής Μακεδονίας, με το επίκαιρο θέμα: «Τα Θρησκευτικά ως μάθημα αναζήτησης αλήθειας και ζωής».......
Οι ασχολούμενοι με τον ευαίσθητο τομέα της Παιδείας και μάλιστα όχι ως ερασιτέχνες περί την Παιδαγωγική επιστήμη, αφουγκραζόμενοι τη σιωπηλή κραυγή ημών των απογόνων των ηρωικών ραγιάδων (οι πρόγονοί μας σώθηκαν από τον εκμουσουλμανισμό στην αγκαλιά της Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας μας -Θα τον αποφύγει η Ευρώπη;-), οι οποίοι επιθυμούμε να πορευθούμε στα ίχνη τους, οφείλουν να προβληματιστούν ιδιαίτερα με όσα εδώ και κάποια χρόνια συμβαίνουν στο χώρο της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Εδώ το βασικό πρόβλημα αφορά στους αξιακούς προσανατολισμούς που εξυπηρετεί ή οφείλει να εξυπηρετεί το σημερινό ελληνικό σχολείο. Το εν λόγω πρόβλημα δεν εστιάζεται μόνο στο πολύπαθο μάθημα των Θρησκευτικών, αλλά και στα περισσότερα από τα μαθήματα που διδάσκονται στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αισθάνθηκα οδύνη, όταν στο πλαίσιο μεταπτυχιακού μαθήματος κάλεσα έναν εκλεκτό δάσκαλο, τον κ. Δ. Νατσιό, να αναπτύξει στους μεταπτυχιακούς σπουδαστές το θέμα: «Αξιακοί προσανατολισμοί και το μάθημα της Γλώσσας στο Δημοτικό σχολείο».
Την ίδια οδύνη δοκίμασα, όταν μίλησε στους μεταπτυχιακούς σπουδαστές η αγωνίστρια ιεραπόστολος φιλόλογος καθηγήτρια δ. Ευδοξία Αυγουστίνου με θέμα: «Αξιακοί προσανατολισμοί και το μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας στο Γυμνάσιο». Όλα αυτά εδραίωσαν την πεποίθησή μου πως στο πλαίσιο μιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η οποία φαίνεται να είναι ανάπηρη, και σε σημαντικό βαθμό αφελληνισμένη και αποχριστιανισμένη, το πρόβλημα με το καλούμενο μάθημα των Θρησκευτικών δεν είναι ο «ομολογιακός» ή όχι χαρακτήρας του, αλλά αν προσφέρει στους μαθητές Παιδεία, η οποία και να αποτελεί γι’ αυτούς τον οδοδείκτη προς ό, τι είναι «σοφία, ζωή, αγιασμός, δύναμις, το φως το αληθινόν» (θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου).
Ως προς το σημείο αυτό, βασική θέση μου ήταν, είναι και θα είναι πως τα σχολεία μας δεν μπορούν να ενδιαφέρονται μόνο για την καλλιέργεια των δεξιοτήτων και ικανοτήτων των παιδιών μας, αλλά ότι πρώτιστα φέρουν την υποχρέωση να προσφέρουν σ’ αυτά Παιδεία με την τρισυπόστατη διάστασή της: ως εκπαίδευση, μόρφωση και ηθική καλλιέργεια. Η εν λόγω Παιδεία στο δικό μας το χώρο επιτυγχάνεται διά του εμφύτου πλαστικού ελληνορθόδοξου πνεύματος με την ανάδειξη του παιδιού και γενικότερα του νέου σε μορφή αληθείας, ήθους και κάλλους. Εξάλλου, δεν υπάρχει ουδέτερη γνώση, η δε άχρωμη ηθική οδηγεί το παιδί και γενικότερα τον νέο σε καταστάσεις ανασφάλειας, απάθειας και απροσάρμοστης συμπεριφοράς.
Όμως, το σχολείο καλείται να προσφέρει όχι την οποιαδήποτε Παιδεία. Σ’ αντίθεση με τη διαδομένη, ως μορφή μολυσματικής θανατηφόρου παγκόσμιας πανδημίας, ιδρυματική Παιδεία, οφείλει να προσφέρει στους μαθητές, την, κατά το «υγιαίνουσα διδασκαλία» του αγίου αποστόλου Παύλου, υγιαίνουσα Παιδεία.
Ο άγιος Μέγας Βασίλειος σημειώνει: «αναγκαία η της παιδείας επίγνωσις, προς τε την αίρεσιν της ωφελίμου παιδείας και προς την αποφυγήν της ανοήτου και βλαβεράς» (Εις την αρχήν των Παροιμιών, PG 31, 307). Εξάλλου, το Υπουργείο Παιδείας επαναλάμβανε και πιστεύω πως εξακολουθεί να επαναλαμβάνει πως «όλα είναι θέμα Παιδείας». Η από μέρους του σχολείου προσφορά στους μαθητές μόνο εκπαίδευσης, χωρίς παράλληλη φροντίδα για μόρφωση και ηθική καλλιέργειά τους, καταντάει έργο άκρως επικίνδυνο, αφού οι κάθε είδους κακοποιοί είναι άριστα εκπαιδευμένοι ως προς τις ικανότητες και δεξιότητές τους.
Με βάση τα παραπάνω, αν ενοχλεί κάποιους νεοέλληνες η ονομασία του πολύπαθου μαθήματος των Θρησκευτικών, σε κάποια επιστολή μου, την οποία προσφάτως κοινοποίησα στην Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, πρότεινα την μετονομασία του σε μάθημα: «Χριστιανική Παιδεία». Ασφαλώς προσωπικά θα με εξέφραζε καλύτερα η ονομασία του μαθήματος: «Ελληνορθόδοξη Παιδεία». Κατέληξα όμως στην πρόταση: «Χριστιανική Παιδεία» για να προκαλέσει λιγότερο τους πολέμιους του μαθήματος των Θρησκευτικών.
Το μάθημα: «Χριστιανική Παιδεία» θα φέρει όλα τα παιδιά που ζουν με τους γονείς τους στον ευλογημένο αυτόν μαρτυρικό τόπο, την Ελλάδα, σε συνάντηση με την ελληνορθόδοξη κληρονομιά, τα στοιχεία δηλαδή εκείνα που συνθέτουν τη δική μας περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τη δική μας παράδοση και ζωή. Έτσι και εμείς δε θα γίνουμε ένας λαός άχρωμος, παγκοσμιοποιημένος που δεν θα έχει τη δική του ταυτότητα και, παράλληλα, οι άλλοι που επιθυμούν να ζήσουν στην πατρίδα μας, μαζί με την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής ιστορίας, χωρίς κάτι τέτοιο να συνιστά προσηλυτισμό, θα μάθουν ποιοι είμαστε εμείς οι γηγενείς, ποιο υγιές ήθος καλλιεργήθηκε αιώνες ολοκλήρους, ποια είναι η κληρονομιά μας, με βάση ποια ηθική διαδικασία κρίνουμε, συγκρίνουμε και αξιολογούμε, με ποια ηθικά κριτήρια αιτιολογούμε τις ενέργειές μας, με ποιες ηθικές προϋποθέσεις διαφωνούμε πολλές φορές με τρόπους σκέψης και ζωής άλλων λαών και κοινωνιών.
Στα πλαίσια αυτής της υγιούς Παιδείας τα παιδιά μας θα αναπτύξουν προσωπικότητα με βάση τη δική μας ιδιοσυστασία και θα γίνουν όχι παγκοσμιοποιημένα - ομογενοποιημένα άτομα, αλλά -όπως αρχαία θεία Λειτουργία σημειώνει- «κοσμοπολίτες».
Αυτήν την παιδεία φέρει την υποχρέωση να στηρίξει και η Ποιμαίνουσα Εκκλησία, η οποία δεν μπορεί να περιοριστεί στην Ενοριακή Εκκλησιαστική Κατήχηση, όπως κάποιοι υποστηρίζουν. Η Ποιμαίνουσα Εκκλησία, στο όνομα της προσφοράς στα παιδιά υγιαίνουσας η «της ωφελίμου», κατά τον άγιο Μέγα Βασίλειο, Παιδείας, οφείλει η ίδια να συνδράμει στο παιδαγωγικό έργο της Πολιτείας με την ίδρυση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ξεκινώντας από τους Βρεφονηπιακούς σταθμούς. Για παράδειγμα θα ήταν μεγάλη ευλογία δίπλα στις τριάντα τρεις Εκκλησίες που ο μακαριστός Μητροπολίτης Νεαπόλεως κυρός Διονύσιος έκτισε, ο διάδοχός του Μητροπολίτης Κύριος Βαρνάβας, γινόμενος παράδειγμα προς μίμηση για όλους τους Μητροπολίτες, κατά το πρότυπο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού και με βάση το «από βρέφους τα ιερά γράμματα οίδας» του αγίου αποστόλου Παύλου προς τον μαθητή του Τιμόθεο, να λειτουργούσε σε πρώτη φάση σε κάθε ενορία περισσότερους του ενός Βρεφονηπιακούς σταθμούς.
Αφού τονίσω μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής μου πως σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά πρέπει να τολμούμε να λέμε ΟΧΙ σε όσα αντιχριστιανικά γίνονται στο χώρο της εκπαίδευσης, θα ήθελα να τελειώσω τον χαιρετισμό με κάποιες σκέψεις του γνωστού σ’ όλους μας Παπουλάκου, τον γέροντα, και στη συνείδηση του λαού μας Όσιου, Χριστοφόρου (αναπαύθηκε το 1861). Ο Παπουλάκος, μεταξύ των άλλων, σημειώνει: «Τ’ άθεα γράμματα είναι η ρίζα κάθε συμφοράς … Μιλιούνια άνθρωποι πλανήθηκαν απ΄ την ξελογιάστρα μάθηση, κι ακούμπησαν απάνω της για να κοιμηθούν ξέγνοιαστοι. Δεν το κατάφεραν όμως. Τους ξύπνησαν τα ουρλιάσματα του πολέμου και του αφανισμού. Τ’ άθεα γράμματα πάνε να ξεράνουνε και το δέντρο της λευτεριάς, που πότισαν με το αίμα τους οι ήρωες του γένους. Τ’ άθεα γράμματα παραμέρισαν τους αγίους και τους αγωνιστές και βάλανε στο κεφάλι του έθνους ξένους κι άπιστους γραμματισμένους, που πάνε να νοθέψουνε τη ζωή μας. Τ’ άθεα γράμματα κόψανε το δρόμο του έθνους και τ’ αμποδάνε να χαρεί τη λευτεριά του…Τ’ άθεα γράμματα υφαίνουνε το σάβανο του γένους…Ο Άγιος Κοσμάς μαρτύρησε για μιάν Ελλάδα του Χριστού κι όχι για μιάν Ελλάδα δουλωμένη στον αντίχριστο… Σπρώξτε τα παιδιά σας στη μάθηση του λόγου του Θεού. Μάθετέ τους τ’ αγιώτικα γράμματα για να δει ο τόπος την αληθινή προκοπή και να χαρεί τη λευτεριά του . Διαφορετικά μαύρες μέρες θα ξημερώσουνε και δρολάπια κι αρρώστιες και συφορές και το χυμένο αίμα θα βάψει πάλι τις πολιτείες και τα χωριά, και βουνά, και τους κάμπους και τα πέλαγα.».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου