Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Με διακυμάνσεις οι σχέσεις του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο (Ι)

ΜΕΡΟΣ Γ΄

10ετία Αρχιεπισκοπίας Ιερωνύμου

Με διακυμάνσεις οι σχέσεις του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο (Ι)

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

Οι σχέσεις του Αρχιεπισκόπου κ. Ιερωνύμου με τον Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο έχουν πολλές και σοβαρές διακυμάνσεις και ουδείς μπορεί να προβλέψει την εξέλιξή τους.

Επί αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ ο κ. Ιερώνυμος, ως Μητροπολίτης Θηβών,  ακολουθούσε την πολιτική του. Έως την ανάρρηση στον Πατριαρχικό θρόνο του κ. Βαρθολομαίου δεν υπήρχε κάποιο ζήτημα στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών. Τα προβλήματα άρχισαν επί των ημερών του. Η Ιερά Σύνοδος, δια του Προέδρου της, Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, στις 9 Οκτωβρίου 1992 (Αριθμ. Πρωτ. 3394/1992), απέστειλε επιστολή στον κ. Βαρθολομαίο (Σημ. Είχε αναλάβει Πατριάρχης στις 22 Οκτωβρίου 1991), στην οποία σημειώνει:

«Εν ταις εσχάταις ημέραις, η Διαρκής Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος πληροφορείται ότι η Υμετέρα Παναγιότης, από της αναρρήσεως αυτής εις τον Οικουμενικόν θρόνον, ήρχισεν ανακινούσα, ως μη ώφελε, και θίγουσα ζητήματα απτόμενα του ελλαδικού χώρου, και κατ’ εξοχήν αφορώντα εις την Εκκλησίαν της Ελλάδος, καλώς δε και παγίως κείμενα, επί των οποίων όμως Αύτη μεθοδεύει επεμβάσεις και μονομερείς ενεργείας και ρυθμίσεις....

Εξένισεν ημάς η ακουσθείσα απίθανος είδησις περί μελετωμένης  ανακλήσεως της από 4^ης Σεπτεμβρίου 1928 Πατριαρχικής και Συνοδικής Πράξεως, περί διοικητικής αφομοιώσεως των εν Ελλάδι Ι. Μητροπόλεων (των λεγομένων Νέων Χωρών) διοικουμένων έκτοτε “επιτροπικώς” και κατά πάντα υπό της Εκκλησίας της Ελλάδος επί εξηκονταπενταετίαν.

Η Εκκλησία της Ελλάδος είναι ενιαία και αδιαίρετος. Η ονομασία “Νέαι Χώραι” ουδεμίαν σύγχρονον πραγματικότητα εκφράζει. Και ο όρος “επιτροπικώς” – ίνα μη είπωμεν σχήμα λόγου – θα εχαρακτηρίζετο παρ’ ημών μόνον ως σχήμα και τρόπος εκχωρήσεως, χωρίς καμμίαν άλλην ουσιαστικήν προοπτικήν. Απ’ αρχής άλλως τε κατεφάνη η εθνική αναγκαιότης, όπως ακολουθηθή η ισχύουσα κανονική επιταγή “τα εκκλησιαστικά τοις πολιτικοίς είωθε συμμεταβάλλεσθαι”. Και αι περί ων ο λόγος επαρχίαι ηξίουν και ανέμενον την οικείαν θέσιν εις την ελευθέραν ήδη Ελλάδα και εις το Συνταγμάτιον της προ πολλού Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Ελλάδος.

Απορούμεν πώς σκέπτεται το Οικουμενικόν Πατριαρχείον εν προκειμένω. Είναι δυνατόν ποτέ να αποκοπή εκκλησιαστικώς το ήμισυ της Ελλάδος; Όταν εθνικοί κίνδυνοι απειλούν τας βορείους και ανατολικάς ακριτικάς επαρχίας της χώρας, είναι αδιανόητον να χαραχθούν κάτωθεν της επιμάχου Μακεδονίας τα όρια της Εκκλησίας της Ελλάδος. Θα δικαιώσωμεν ημείς αυτοί τας διεκδικήσεις των Σκοπίων, αίτινες σημειωτέον ήρχισαν από της εκκλησιαστικής χειραφετήσεως, δια να εξελιχθώσιν εις γεωγραφικάς απαιτήσεις και αλλοίωσιν της ιστορίας;...». (Βλ.σχ. «Η ρύθμιση της εκκλησιαστικής Διοικήσεως των Ιερών Μητροπόλεων των απελευθερωθεισών περιοχών της Ελλάδος μετά το 1914», Τόμος Α΄ Εκδ. Ι.Μ. Καισαριανής Βύρωνος και Υμηττού, σελ. 290-295). (Σημ. οι υπογραμμίσεις του υπογράφοντος).

Η επιστολική αντίδραση του τότε Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ γνώρισε την ομοφωνία όλων των Μητροπολιτών, πλην του Μητροπολίτη Μεγάρων Βαρθολομαίου, ό οποίος εξέφρασε κάποιες επιφυλάξεις, αλλά πάντως, ως συνοδικός, ψήφισε και αυτός τελικά το κείμενο της επιστολής. Μεταξύ αυτών που στήριξαν τότε τη στάση του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ ήταν και οι Μητροπολίτες Ιωαννίνων Θεόκλητος και Θηβών Ιερώνυμος. Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων, ο οποίος επί Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου μεταβλήθηκε σε αμύντορα των «δικαίων του Φαναρίου», επί Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, μιλώντας στην Ιερά Σύνοδο, είπε για το τι απεκόμισε από το ταξίδι του στην Κωνσταντινούπολη:

«Εν τοις Πατριαρχείοις υπάρχει η άποψις, ότι πρέπει να έχη ο Πατριάρχης την Εποπτείαν και την κηδεμονίαν όλων των Εκκλησιών. Και ότι εκεί τιτρώσκεται η τιμή της επισκοπικής αξίας. Συγχοροστασία έγινε άνευ εγκολπίων ενώπιον του Πατριάρχου, ενώ ο αποκρισάριος του Πατρ. Ιεροσολύμων έφερεν εγκόλπιον...» (Αυτ. σελ. 381. Η υπογρ. του υπογρ.). Η στάση που τήρησαν επί Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ  εν ομοφωνία οι Μητροπολίτες της  Εκκλησίας της Ελλάδος δεν άφησαν περιθώρια στο Φανάρι επιβολής των σχεδίων του επί των «Νέων Χωρών». Πέραν από κάποιες θεωρητικές συζητήσεις και ενός «non paper» προς «Αρμόδιους παράγοντες» (Σημ. ;),  το Φανάρι, έως τον θάνατο του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, δεν επανήλθε για την αλλαγή του καθεστώτος που ίσχυε επί 65 χρόνια στις Μητροπόλεις των «Νέων Χωρών». (Βλ. σχ.  Μητρ. Σεβαστείας Δημητρίου (Κομματά) «Η πατριαρχική και συνοδική Πράξις του 1928 παρακωλυομένη τοις όροις», Θεσσαλονίκη, 2006, 518-527) 

Από των πρώτων ημερών της Αρχιεπισκοπίας του προκατόχου του, μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, ο κ. Ιερώνυμος συνδέθηκε στενά με το Φανάρι και κατέστη υπερασπιστής των θέσεων του έναντι της Εκκλησίας της Ελλάδος.  Σε ιδιωτική επίσκεψη του Πατριάρχη στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 2000 και στις ημέρες της ονομαστικής εορτής του Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, ο κ. Ιερώνυμος τον προσκάλεσε στην Μονή του Οσίου Λουκά, όπου και του παρέθεσε δείπνο. Κατ’ αυτό και προς ικανοποίηση μεγάλη του Πατριάρχου, προσφωνώντας τον, είπε: « Η Αυτοκεφαλία δεν έλυσε τα προβλήματα. Αντίθετα από το 1833 δημιουργήθηκαν πολλά ζητήματα». Και καταλήγοντας τόνισε: «Η παρουσία σας Παναγιώτατε και η συχνότερη επικοινωνία μαζί σας είναι αναγκαίες περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Ιδιαίτερα στις ημέρες μας, που βλέπουμε να εδραιώνεται μια εκκοσμικευμένη αντίληψη περί Εκκλησίας, που συρρικνώνει και εγκλωβίζει τον ρόλο της σε στενά κρατικά, φυλετικά και ατομικά όρια». (Ρεπορτάζ Γρ. Καλοκαιρινού, Εφημ. «Καθημερινή», 25 Οκτωβρίου 2000, σελ. 3 και 26 Οκτωβρίου 2000, σελ. 4).  Παρών στο γεύμα και ο Μητροπολίτης Κορίνθου, ο οποίος πρότεινε να καταργηθεί το Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος και Αυτή να επανέλθει στο Φανάρι! Τι γλυκύτερα στα αυτιά του θα μπορούσε να ακούσει ο κ. Βαρθολομαίος, από το ότι  «κακώς υπάρχει η Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος», η οποία έχει «εκκοσμικευμένη αντίληψη των πραγμάτων και είναι εγκλωβισμένη σε στενά κρατικά και φυλετικά όρια»;...

Είχε προηγηθεί, στην Ιεραρχία του Οκτωβρίου του 1999, μια άλλη, υπέρ του Φαναρίου, εκδήλωση του κ. Ιερωνύμου, κατά την εισήγηση του αειμνήστου Μητροπολίτου Μεσσηνίας κυρού Χρυσοστόμου «Περί της μνημονεύσεως του ονόματος του Πρώτου εν τη Εκκλησία της Ελλάδος». Τότε από το Φανάρι κακοπίστως θεωρήθηκε ότι το θέμα είναι κίνηση εναντίον του και ο κ. Ιερώνυμος πήρε θέση υπέρ του Φαναρίου. Μαζί του και  άλλοι δεκαπέντε Μητροπολίτες. 

Υπενθυμίζεται ότι ήδη είχε αρχίσει η ένταση στις σχέσεις του Αρχιεπισκόπου με τον τότε πρωθυπουργό κ. Κ. Σημίτη για τα θέματα των ταυτοτήτων και της διατηρήσεως της εθνικής Παράδοσης των Ελλήνων. Αρωγός στα σχέδια της σοσιαλιστικής κυβέρνησης ήταν ο Οικ. Πατριάρχης. Παράλληλα με τον αδυσώπητο πόλεμο της κυβέρνησης   είχε αρχίσει και ο Πατριάρχης να επιτίθεται εναντίον του αειμνήστου Αρχιεπισκόπου συνεχώς, αναιτίως και βιαίως. Στο «πολεμικό» αυτό κλίμα ο κ. Ιερώνυμος βρισκόταν στο πλευρό των κ.κ. Βαρθολομαίου και Σημίτη.

Τον Οκτώβριο του 2001 ο κ. Ιερώνυμος μαζί με άλλους είκοσι πέντε Αρχιερείς εξέφρασαν την «ιδιαίτερη ανησυχία τους» για την πορεία των σχέσεων Ελλαδικής Εκκλησίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου, η οποία, όπως έγραψαν, αν συνεχισθεί υπό το αυτό πνεύμα, «ασφαλώς θα οδηγήσει εις καταστάσεις μη επιθυμητάς, μη αποκλειομένου και αυτού του σχίσματος» (Σημ. γρ. !!!). Επρόκειτο περί εμμέσου, πλην σαφούς απειλής: Ή υποχωρούμε στα κελεύσματα του Φαναρίου περί των Μητροπόλεων της Μακεδονίας, της Θράκης, της Ηπείρου και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου, ή προκαλείται σχίσμα... 

Τον Οκτώβριο του 2003, με Δελτίο Τύπου της Μητροπόλεως Θηβών και Λεβαδείας ο κ. Ιερώνυμος τόνισε, μεταξύ άλλων: « Οι Σεβασμ. Μητροπολίτες, που διαποιμαίνουν επαρχίες της Βορείου Ελλάδος από τη στιγμή που εξελέγησαν, γνώριζαν και γνωρίζουν ότι θα διακονήσουν Μητροπόλεις του Πατριαρχείου. Στην Πατριαρχική Πράξη του 1928 οφείλουν την υπόστασή τους και, ως εκ τούτου, είναι υποχρεωμένοι να τηρούν τους όρους της Πράξεως αυτής. Όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα η κατάσταση οφείλουν ή να είναι συνεπείς σ’ αυτό, που ολοπρόθυμα δέχθηκαν να υπηρετούν ή σ’ αντίθετη περίπτωση, να παραιτηθούν». Τότε το κλίμα μεταξύ Φαναρίου και Αθηνών ήταν ιδιαίτερα οξυμένο για το εκκλησιαστικό καθεστώς των Μητροπόλεων των λεγομένων «Νέων Χωρών», μετά τις απαράδεκτες εκκλησιολογικά και κανονικά απαιτήσεις του κ. Βαρθολομαίου. Ο κ. Ιερώνυμος πάντα στο πλευρό του Πατριάρχου....

 Στις 2 Δεκεμβρίου 2006 και με αφορμή την εκ μέρους του τότε Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου προώθηση νέου Νόμου περί της εκκλησιαστικής δικαιοσύνης, για να καταστεί αυτή σύμφωνη με τους γενικούς κανόνες δικαίου, χωρίς να αφίσταται του κανονικού δικαίου,  ο κ. Ιερώνυμος και άλλοι έντεκα Μητροπολίτες (Μεγάρων Βαρθολομαίος, Περιστερίου Χρυσόστομος, Μαντινείας Αλέξανδρος, Μυτιλήνης Ιάκωβος, Ν. Ιωνίας Κωνσταντίνος, Τρίκκης Αλέξιος, Φιλίππων Προκόπιος, Γουμενίσσης Δημήτριος, Ιερισσού Νικόδημος, Διδυμοτείχου Νικηφόρος και Ζακύνθου Χρυσόστομος), με επιστολή που υπέγραψαν,  ζήτησαν από τον κ. Βαρθολομαίο «να ασκήσει τας κανονικάς Αυτού αρμοδιότητας (Σημ. υπογρ. Επί της Εκκλησίας της Ελλάδος) προς αποφυγήν μειζόνων και απροβλέπτων εκκλησιαστικών προβλημάτων». Στην επιστολή υπονοήθηκε και πάλι το ενδεχόμενο προκλήσεως σχίσματος εντός των κόλπων της Εκκλησίας της Ελλάδος.... Σημειώνεται ότι τον Οκτώβριο του 2009 στην Ιεραρχία επανήλθε το θέμα του Νόμου περί εκκλησιαστικών δικαστηρίων, με εισηγητή τον αείμνηστο Μητροπολίτη Φιλίππων Προκόπιο. Η πρότασή του περί τροποποιήσεως του ισχύοντος αναχρονιστικού Νόμου 5383/1932 ενεκρίθη από την Ιεραρχία, αλλά ουδέποτε υλοποιήθηκε.

Μπροστά  στην εντός των κόλπων της Εκκλησίας της Ελλάδος θερμή  υποστήριξη προς τις θέσεις του Φαναρίου εκ μέρους του κ. Ιερωνύμου και ομάδας Αρχιερέων, που το 2008 συνέβαλαν στην εκλογή του, και την αβουλία και άγνοια των εκκλησιστικών και εθνικών ζητημάτων στελεχών της τότε κυβερνήσεως ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος υποχρεώθηκε να δεχθεί μέρος των απαιτήσεών του κ. Βαρθολομαίου. «Θα γίνει αυτό που θέλει η πλειοψηφία των Μητροπολιτών» είπε τότε ο Αρχιεπίσκοπος και πρόσθεσε: «Εύχομαι να μην το μετανιώσουν».